زانا و فیلوسوفان گەلەک پێناسە بۆ شارستانیەتێ داناینە، لێ ھەموو دکوکن لسەر ئامانجی، کو ئەو ژی پێشڤەبرنا دیتنا (Vision) مرۆڤییە ژ ئالیێ ھزری و رەفتاریڤە، شارستانیەت بریتییە ژ سیستەمەکێ جڤاکی، و ھاریکارییا مرۆڤی دکەت بۆ زێدەکرنا بەرھەمێ خۆیێ رۆشنبیری، ئەڤان زانایان شارستانیەت لسەر چار توخمان دابەشکریە، دەرامەتێن ئابووری، سیستەمێن سیاسی، داب و نەریتێن رەوشتی و دویڤچوونا زانست و ھونەران، دەما تەناھی ب ھەموو جورێن خۆڤە بەرقەرار دبیت، دەما لێککەفتن و شەپرزەیی ب دوماھی دھێت شارستانیەت دەستپێدکەت ، چونکە ھەکە مرۆڤ ژ ترسێ ھاتە پاراستن، دێ د دەروونێ ویدا پاڵدەرێن چوونێ بەرەڤ فاکتەەرێن داھێنانێ و ئاڤاکرنێ رزگاربن، و پاشان ئەڤ ھاندەرێن سرۆشتی دێ مرۆڤی پاڵدەن کو لسەر چوونا ڤێ رێیا خۆ بچیت، بۆ تێگەھشتنا ژیانێ و پێشئێخستنا خۆ.
شارستانیەتا رۆژئاڤایێ گونجانەکا موکم دناڤبەرا مللەتی و حوکوومەتێدا ھەیە، چونکە حوکومەت ب دەنگێ مللەتی و ب رێیا ھەلبژاردنێن دروست، گەھشتییە دەستھەڵاتێ، لەوا حوکوومەتەکا دەستووری و شەرعییە و ب ئالوگۆرا ئاشتیانە دەستھەلات ھاتییە ڤەگوھازتن و وەرگرتییە، و ململانێ دناڤبەرا مللەتی و حوکوومەتێ دا ل رۆژئاڤایێ نینە، لەوا ژی مللەتێن وان پێشەنگێن ئاڤاکرنا شارستانیەتێنە ل جیھانێ، ڤێجا دێ مللەتی ل رۆژئاڤایێ بینی، کو لپەی حوکوومەتێ و حوکوومەت ژی لپەی مللەتی و پاراستنا بەرژەوەنی یێن وی کاردکەت، چ شەڕ دناڤبەرا مللەتی و حوکوومەتێدا نینە.
پرسیار ئەوە، چەوا شارستانیەت دھێتە ئاڤاکرن و ھەرفاندن؟ رولێ عەقلی د ئاڤاکرنا مرۆڤاندا چییە؟
بۆ بەرسڤێ دێ ھەوڵدەین ژ گووتنێن ھزرمەند و دوکتور ئەلمەھدی المونجرە یێ مەغربی ، کو د ھش و بیردانکا گەلەکان دا ھەر مایە مفای وەربگرین، کو دبێژیت:" دەما چینی یێن کەڤن ڤیای، ب تەناھی بژین، شویرھێ مەزنێ چینێ ئاڤاکر و د وێ باوەرێدا بوون، کو چ کەسەک نەشێت ب سەر شویرھێ دا ب سەرکەڤیت، ژبەر بلنداھییا شویرھێ یا سەخت و ئاسێ...! لێ، د سەد ساڵێن ئێکێدا و پاش ئاڤاکرنا شویرھێ، چین سێ جاران توشی ھێرشان بوو! و د ھەر ھێرەشەکێ دا لەشکەرێن ھێرشکار پێدڤی ب سمتن و ب سەرکەفتنا ب سەر شویرھێ دا نە نەبوو !.. لێ، د ھەر جارەکێ دا بەرتیل د دانە پاسەوانی و پاشان دا د دەرگەھیڕا چنە ژوورڤە، ھەر وەکو ل ١٦ێ ئۆکتوبەرا ٢٠١٧ێ ل کەرکوکێ رویدای!.
چینی ب ئاڤاکرنا شویرھێڤە یێن مژوویل بوون و ئاڤاکرنا پاسەوانان ژ بیرکر بوو..! چونکە ئاڤاکرنا مرۆڤان .. بەری یا ئاڤاکرنا ھەر تشتەکێ دی یە، ئا راست ئەڤە یە .. ئەڤرۆ .. کو ژمێژە گەلێ مە پێدڤی پێ ھەی.
ژ بۆ ھەڕفاندنا شارستانیەتێ ژی دبێژیت: ھەکە تە ڤییا شارستانیەتەکێ ب ھەرفینی، سآ رێک ھەنە:-
خێزانێ ب ھەڕفینە، فێرکرنێ ب ھەڕفینە و پێشەوا و پێشەنگان ب ئێخە و بشکێنە.
ھەتاکو خێزانێ ب ھەڕفینی: لسەر تە یە کو رولێ (دایکێ) نەھێلی و پشتگوە بکەی.. شەرمەزار بکەی ب سالوخەتدانا وێ ب کابانییا مالێ، داکو فێرکرنێ ب ھەڕفینی: لسەر تە یە کو نە ھێلی (مامۆستا)ی چ گرنگی دجڤاکی دا ھەبیت، و جھێ رێز و بھایێ وی کێم بکە، ھەیا قوتابی یێن وی ژی کەرب ژێ ڤەببن و ب کێم و بچویک و سڤک بناسن، دیسان بۆ ئێخستن و شکاندنا پێشەوا و پێشەنگان ژی: لسەر تەیە کۆ تان و توانجان ژ (زانا و ھزرمەندان) بدەی .. بھایێ وان کێم بکە .. گومانان لسەر ھزر و بیر و دید و بۆچوونێن وان دروست بکە .. ھەیا چ کەس گوھداریێ ل وان نەکەت و چاڤلێکرنا وان ژی نەکەت، دەما دایکا ھۆشیار و مامۆستایێ دلسۆز و ب ئەختوبار، بزر بوون، و پێشەوا و پێشەنگ و مەرجەع ژی ئێخستن و شکاندن، دێ کی ب ئاڤاکرن و پەروەردەکرنا نڤشێ نوی لسەر بھایان رابیت!، دیسان (مونجرە) دبێژیت: "ھەکە تە ڤیا جڤاکەکی ب ھەرفینێ، فێرکرنێ ب ھەڕفینە، و ھەکە تە ڤیا فێرکرنێ ب ھەرفینی، مامۆستای ب ھەرفینە".
ب کورتی و کورمانجی و کوردی، عەقل، شارستانیەت و وەڵاتان ئاڤا دکەت دەمێ یێ ئازاد بیت! و مرۆڤ ژی ب داھێنان و بەرھەم دبیت و رامانێ ب ژیانێ ددەت و بەختەوەری بەرپا دبیت، لەوا ژی ئەرستۆ-ی بەری زێدەتر ژ دوو ھزار و چارسەد ساڵان گووتییە: "ھێزا عەقڵی، روحا ژیانێ یە".