فیدرالیەت وەک ئێک ژ سیستەمێن دەسەلاتداریێ د جیھانا نوی و ل سەردەمێن دیروکا کەڤن و ناڤین ژی ھەمان سیستەم ب شێوازێن جودا ھەبوینە و ئێک ئارمانج پێ ھەبویە وی دەمی ب ساناھی رێڤەبرنا دەڤەر و ویلایەتان و نەزڤرین بو سەنتەری ل ھەر کارەکێ ھەیی.ئەڤ سیستەمە پشتی شەرێ جیھانی یێ دوویێ ل جیھانا پێشکەفتی دا پتر بەرەف پێش چو و ھەر جوداھیەکا نەتەوەی و مەزھەبی و جوگرافی و دیروکی و کارگێری ...تد. ھەبا ل بەر چاڤ دھاتە وەرگرتن و ئەڤ سیستەمە دھاتە بجە ئینان ل یاسا و دەستورێن وەلاتی دا . دروژھەلاتا ناڤین ژی دا ئەڤ سیستەمە ھەتا نھا ب فەرمی نەبویە مێڤان و کوردان ب ھەمی جوداھێن نەتەوەی و دیروکی و جوگرافی ڤە پێکول کرینە بگەھن ب مافێن خوە و دڤێ قوناغا سیاسی و دەسەلاتداریێ را دەرباز ببن لێ دەولەتێن داگیرکەرێن کوردستانێ دانا ھندەک ژ مافێن رەوایێن کوردان ب رەوا نابینیت.
پشتی دیروکەک درێژ ژ خەبات و بەرخودانێ گەلێ کورد شیان ل سالا ١٩٩١ سەرھلدانەک مەزن بکەن و بھندەک ژ وان مافان بگەھەن کو خەبات بو دکر و دەستپێکێ دا ب ئوتونومی و دیڤدا فیدرالیێ ب سنورێن جوگرافی و دیروکیێن کوردستانێ . ئەڤ چەندە ب ھەمی ئاوایەکێ دھاتە رەتکرن ھەتا ژ ئالیێ وەلاتێن ھەفسیی ڤە.کەفتنا رژێما سەدامێ دکتاتور ل سالا ٢٠٠٣ پتر دەرگەھێن سیاسی و ئابوری و دبلوماسی ل سەر کوردان ڤەکرن و ل دەستورێ سالا ٢٠٠٥ کو پتر ژ ٨٠% ژ خەلکێ عیراقێ دەنگ بو دا سیستەمێ فیدرالی ھاتە بجە ئینان ل دەستوری دا و دان پێدان ب ھەمی تایبەتمەندی و یاسا و سازیێن رەسمیێن کوردستانێ ھاتە کرن . ئەڤ چەندە پێشھاتەک مەزن و گرنگ بو ل دیروکا عیراقێ دا و جھێ دلخوشیا کوردستانیان بو , ژبەرکو ئەڤ سیستەمە ھەتا نھا ب ھەمی شێوازەکێ دئێتە رەتکرن ل روژھەلاتا ناڤین وەک رێگریکرن ژ گەھشتنا کوردان و گەلێن وەکی وان ل بن دەستیێ .
لێ یاسا و دەستورێن نڤیسکی چ جاران وەک خوە نەھاتینە جە ئینان ل عیراقێ و دەستورێ عیراقا نوی ژی ب وی دەردی چو و ھەر پشتی کو دەسەلاتدارێن بەغدا جھێ پێ خو موکم کر و دەست ب بنپێکرنا دەستوری کر و ب دەستورەک عەیبدار ل قەلەم ددا و داخازیێن دووبارە ھەموارکرنا وی دکر ! ئەو ژی ژبەر وێ چەندێ کو سیستەمێ فیدرالیێ بویە دەستوری ل عیراقێ دا . ئەگەر سیاسی و دەسەلاتدارێن عیراقێ نەشیا بیت دووبارە ڤی دەستوری ھەموار بکەن و بنڤیسنەڤە , بەلێ شیاینە کو ڤی دەستوری بەروڤاژی داخازیێن کوردان بجە بینن و سەرەدەریەکا خراب ل گەل حکومەتا ھەرێما کوردستانێ بکەن و ھەروەکی سەروکێ حکومەتا ھەرێما کوردستانێ دووپاتی ل سەر ھندێ کری کو بەغدا سەرەدەریا پارێزگەھان ل گەل ھەرێما کوردستانێ دکەت وەک کیانەک سیاسی و دەستوری کو د دەستوری داھاتیە بجە ئینان. کریزێن عیراقێ وی دەمی دێ چارەسەر بن ھەتا دەستور دئێتە بجە ئینن و ھەمی ئالیەک پێگیر ببیت و بەغدا ئەو چاڤێ سەحدکەت بەسر ب ھیچ ئاوایەکێ نابیت سەحکەتە ھەرێما کوردستانێ . ئەقلیەتا دەسەلاتدار ل بەغدا بەرەدەوام کار کریە بو نەھێلانا ڤە سیستەمی و ئەڤ سیستەمە ب دژی خواستەکێن خویێن نەتەوەی ھژمارتیە و ھەتا ئەڤ سیستەمە ب تشتەک دیر ژ ژیوارێ سیاسی و دیروکی یێ عیراقێ ھژمارتیە.
دروستی بجە ئینانا دەستورێ عیراقێ و گوھرینا ئاقلێ سیاسی و دەسەلاتدار ل بەغدا و دانپێدان کرن ب ژیوارێ سیاسی و دیروکی و جوگرافی و دەستوری یێ ھەرێما کوردستانێ دبیتە فاکتەرەک سەرەکی بو چارەسەربونا دەھان پرسێن ھەی ل عیراقێ ب گشتی و دەڤەرێن کوردستانی بتایبەتی. چارەسەرنەبونا ڤان کریزێن ناڤبەرا ھەولێر و بەغدا بوینە ھوکارێ ھندێ ئەو رەوش دووبارە ببیت ئەوا بەری حوزیرانا ٢٠١٤ ھەی ل دەڤەرێن کوردستانی و سوننە مەزھەب . لەوما زور گرنگە سەرەدەریا بەغدا ھەمبەری حکومەتا ھەرێما کوردستانێ بێتە گوھرین و داکو باوەری بزڤریت و دووبارە ھەردوو ئالیی مفا ژئێک دوو وەربگرن و کار بکەن بو دیرئێخستنا ئاقلیەتا شەر و ئێک دوو رەتکرن و پیلانگێریێ .