پارتی دیموكراتی كوردستان كە لە هەڵبژاردنەكانی 30ی ئەیلوولی رابردوو، بە «دروشمی بونیادنانی كوردستانێكی بەهێز» بەشداری هەڵبژاردنی كرد و سەرەنجامیش 45 كورسی بە دەنگی خەڵكی كوردستان بەدەستهێناوە، ئەم ئاكامەش بە فەرمی لەلایەن كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان راگەیەندراوەو لەلایەن دەسەڵاتی دادوەریی هەرێمیشەوە پەسەند كراوەو، ئێستا ئامادەكاری بۆ یەكەمین دانیشتنی خولی تازەی پەرلەمان دەكرێت، دوای ئەویش پرۆسەی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستپێدەكات، كە هەموو مەزندەكان لەسەر ئەوە چڕدەبنەوە كە دەبێت حكومەتێكی بەهێز بێت.
لێرەوە گرنگە دەروازەی باسەكەمان بە پرسیارێك دەستپێبكەین، ئایا حكومەتی بەهێز چۆن بونیاد دەنرێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بە شێوەیەكی گشتی ئەوەیە كە حكومەتی بەهێز ئەو حكومەتەیە كە لە پرۆسەی بڕیاردروستكردندا پشت بە توێژینەوە و لێكۆڵینەوەی زانستی ببەستێت، لەجێبەجێكردنی بڕیارەكانیشیدا دەبێت بە شێوەیەكی گشتگیر بەسەر هاووڵاتیاندا جێبەجێ بكرێت و هیچ جیاوازییەك نەكرێت. ئەمەش بە ریفورمێكی قووڵ و ریشەیی دەكرێت، كە دەكرێت پۆلێنی بكەین بۆ دوو بەش، یەكەمیان: ریفۆرمی فیكری، دووەمیان: وەرچەرخان لە شێوازی تەقلیدی لە هەڵسووڕاندنی رۆژانەی دامەزراوەكاندا «ریفۆرمی رەفتاری»، هاوشانی ئەم دوو خاڵەش دەبێت حكومەت پڕۆگرامێكی پەرەپێدانی بەردەوامی لە بواری پەرەپێدانی خزمەتگوزاریی سەرەكی و هەروەها پەرەپێدانی سەرمایەی مرۆیی هەبێت.
ریفۆرمی فیكری بە چ میكانیزمێك دەكرێت؟
1- پشتبەستن بە هونەری ئیدارە.
پێش ئەوەی باسی ریفۆرمی فیكری بكەین، گرنگە ئەو پرسیارە بكەین، ئایا كارە سەرەكییەكانی هەر حكومەتێكی سەركەوتوو چین؟ بێگومان بریتین لە سێ كاری سەرەكی كە ئەوانەن:
1- شێوازی ئیدارەدانی دامەزراوەكان بە سەركەوتوویی.
2- شێوازی پرۆسەی بڕیار بەشێوەیەكی لۆژیكیی دروست.
3- جێبەجێكردنی ئەو بڕیارانەی دروستی كردوون.
سەبارەت بە خاڵی یەكەمیان كە شێوازی ئیدارەدانی دامەزراوەكانە بە سەركەوتوویی، پرسیارەكە ئەوەیە، ئایا ئیدارەدان پێویستی بە چییە؟ بێگومان پێویستی بە هونەری ئیدارەدانە (فن الادارة)، ئەمەش راشكاوانە مانای ئەوەیە پێویستە ئەو كەسانەی هەڵدەبژێردرێن بۆ وەزارەتەكانی ئەم كابینەیە، گرنگە ئەو كەسانە بن كە شارەزان لە هونەری ئیدارەدانی دامەزراوەكانی دەوڵەت، هەر بۆ نموونە ئەگەر وامان دانا وەزیری وەزارەتێك لە كارەكەی خۆی شكستی هێنابێت، لەم كابینە نوێیەدا وەزیرێكی تازە دێت، ئەگەر ئەم وەزیرەش بە هەمان میتۆد و شێوازی پێشتر درێژە بە كارەكانی بدات، ئەمە مانای ئەوەیە تەنیا دەموچاوەكان گۆڕان و شێوازی كاركردن گۆڕانكاری بەسەردا نەهاتووە. هەر بۆیە ئەم حاڵەتە پێویستی بە ریفۆرمی فیكری هەیە بۆ ئەوەی ئەو شێوازە كۆنەی ئیدارەدانی دامەزراوەكان بگۆڕێت بۆ فیكرێكی نوێ لە چوارچێوەی هونەری ئیدارەدا.
لایەنێكی دیكە كە هەندێك جار بۆ ئەنجامدانی ریفۆرم لە حكومەتدا ئاماژەی پێدەكرێت، مەسەلەی دانانی كەسانی تەكنۆكراتە لە پۆستە وەزارییەكاندا، سەبارەت بەم پرسە راستە كەسی تەكنۆكرات لە پسپۆڕییەكەی خۆی شارەزایە، بەڵام مەرج نییە هەموو تەكنۆكراتێك لە هونەری ئیدارەداندا سەركەوتوو بێت، زۆر جاریش ئەمە تاقیكراوەتەوە، بەڵام نەیتوانیوە كێشەكان چارەسەر بكات، هۆكاری سەرەكیش بۆ ئەمە ئەوەیە تەكنۆكرات لەناو سیستمەكە دروست دەبێت و لە ناو سیستمە تەكنۆكراتەكەدا پێویستمان بە خەڵكە تەكنۆكراتەكە دەبێت، بۆ خاڵی سەرەكیی هونەری ئیدارەدانی دامەزراوەكانە.
ئەم ئاراستەیە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، شێوازی ئیدارەدانی دامەزراوەكانی دەوڵەت لە حكومەتی هەرێمی كوردستان، پێكهاتەیەكی تێكەڵەیە لە دوو شێوازی جیاواز كە بریتین لە:
بەشێك لە شێوازی ئیدارەدانی دامەزراوەكانی دەوڵەت وەك میرات لە رژێمە دیكتاتۆرییەكانی عێراقەوە بۆمان ماوەتەوە، واتە ئەو شێوازەی كە تا راپەڕینی ساڵی 1991 لە هەموو دامەزراوەكاندا پیادە كراوە.
لەدوای راپەڕین و دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵێكی زۆر درا كە سوود لە ئەزموونی دەوڵەتانی دیكە وەربگیرێت و دامەزراوەكان لەسەر میتۆدی سیستمی دیموكراتی بونیاد بنرێنەوە.
لەنێوان ئەم دوو شێوازە، ئێمە نەمانتوانیوە شێوازی ئیدارەدانی دامەزراوەكانی رژێمە دیكتاتۆرییەكانی عێراق بە تەواوەتی بسڕینەوە، بۆیە شێوازێكی دووڕەگی ئیدارەدانی دامەزراوەكانی دەوڵەت لە ناو حكومەتی هەرێمی كوردستان بوونی هەیە كە هەردوو شێوازەكەی لە خۆیدا كۆكردۆتەوە.
لەسەر ئەم پرسە و كاتێك باس لە میراتی شێوازی ئیدارەدانی رژێمەكانی پێشوو لە ناو حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین و دەڵێین ئەوانەی پێشتر لە ئیدارەكانی رژێم كاریان كردووە و ئێستاش بە هەمان شێواز و ئەقڵییەت دامەزراوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەڵدەسووڕێنن، ئەوا خەڵكانێك دێنە وەڵام و دەڵێن، خۆ ئەو خەڵكانە ئەندامی حزبی بەعس نەبوون و گرنگە سوود لە ئەزموونیان وەربگیرێت، ئەمە لەكاتێكدا پرسەكە ئەوە نییە كە ئەو كەسەی پێشتر لەو دامەزراوانە كاری كردووە، ئەندامی حزبی بەعس بووە یان نە، بەڵكو پرسەكە ئەوەیە كەلچەری شێوازی ئیدارەكە كەلچەرێكی بەعسییانەیە، ئەمە وایكردووە ئەو لاوە تازانەشی خوێندنی زانكۆ تەواو دەكەن و دێنە ناو دامەزراوەكانی حكومەت لە بری ئەوەی لە چوارچێوەی هونەری ئیدارەدا فێری شتێكی تازەیان بكەین، كەچی دێین لەسەر شێوازە كۆنەكە راهێنانی پێدەكەین و ئەگەر لاوێكیش ئەوە رەتبكاتەوە، ئەوا ئەم رەتكردنەوەیە دەبێتە هۆكارێك بۆ دروستبوونی ئاستەنگ لەبەردەم پێشكەوتنیدا، هەربۆیە ئەو شێوازە كۆنە هەوڵدەدات كادری تازەی زانستیش دەستەمۆ بكات و بۆ مەبەستەكانی خۆی بەكاری بهێنێت.
2- ریفۆرمی فیكری بۆ دروستكردنی ئۆپۆزسیۆنێكی راستگۆ
بەداخەوە هەتا ئێستا لە پرۆسەی حوكمڕانیی كوردستاندا ئۆپۆزسیۆنێكی راستگۆمان نەبووە، ئەوەی هەبووە، تەنیا كاری ئەوە بووە پرۆسە سیاسییەكە تێكبشكێنێت و بە تەشهیر و جنێودان بەربەرستی بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكانی حكومەت دروست كردووە، ئەگەر نەتوانرێت ئەم شێوازی ئۆپۆزسیونە ناتەندروستە بگۆڕێن بۆ ئۆپۆزسیونێكی راستگۆ، ئەوا ئەگەرچی ئەم شێوازە خەڵكی كوردستانی بێزار كردووە و تا راددەیەك لە هەڵبژاردنەكانی ئەمجارە سزای ئەو لایەنانەی داوە، بەڵام ئەو لایەنانە پەنا بۆ گۆڕینی شێوازێكی دیكە دەبەن و لەگەڵ دەستپێكردنەوەی كۆبوونەوەكانی ئەم خولە تازەیەی پەرلەمان ئەوانیش دەست دەكەنەوە بە هەمان شێوازی پێشوویان، بۆ دروستكردنی ئۆپۆزسیۆنێكی راستگۆ، پێویستە حكومەت شێوازێكی ئەوتۆ بگرێتەبەر كە ئۆپۆزسیۆنی ناڕاستگۆ نەتوانێت درێژە بەو شێوازەی پێشووی بداتەوە، ئەمەش بەوە دەكرێت كە وەزارەتەكانی حكومەت لە رێگەی ماڵپەڕە ئەلیكتڕۆنییەكانیانەوە بە شێوەیەكی شەفافانە داتاو زانیارییەكانیان بڵاو بكەنەوە و متمانە بۆ هاووڵاتی دروست بكەنەوە كە ئەوەی ئەو لایەنانە دەیڵێن راست نییە، هەر بۆیە فاكتەری سەرەكی بۆ سەركەوتن و بەهێزیی حكومەت بوونی ئۆپۆزسیونێكی راستگۆیە، دەستنیشانی هەڵەو پێشێلكاری كارەكانی حكومەتی بۆ دەكات.
3- ریفۆرمی فیكری لە شێوازی كاری پەرلەمانی و رەفتاری پەرلەمانتارەكاندا
دەبێت زۆر بە راشكاوی پەرلەمان ئەوە بزانێت كە كاری ئەو یاسادانان و چاودێریكردنی كارەكانی حكومەتە بەوەی چۆن بەرنامەكەی جێبەجێ دەكات، سەبارەت بە ئەركی یەكەمیان كە یاسادانانە، یان یاسا هەمواركردنە، دیارە هەموو ئەو یاسانەی پەرلەمان دەریدەكات، بەشێوەیەكی سەرەكی كاری لیژنەكانی ناو پەرلەمانە، لە پەرلەمانەكانی وڵاتانی پێشكەتوو، زۆر جار بینیومانە كە پڕۆژە یاسایەك، یان بڕیارێكی پەرلەمان دەخوێندرێتەوە، دەبینین تەنیا ئەو چەند كەسە ئامادەن كە ئەندامانی ئەو لیژنەیەن، دوای ئەوەی ئەم پڕۆژە یاسایە، یان ئەم بڕیارە بەرزكرایەوە بۆ ئەوەی دەنگدانی لەسەر بكرێت، ئەوا ئەندامەكانی دیكە ئامادەی دانیشتنە فراوانەكەی پەرلەمان دەبن و دەنگی خۆیان لەسەر یاساكە دەدەن و پاشان هەر پەرلەمانتارێك دەچێتەوە نووسینگەكەی خۆی و كار لەسەر ئەو پرسە دەكات كە لە لیژنەكەی خۆیدا پێویستە كاری لەسەر بكات، بەداخەوە لە پەرلەمانی كوردستان هەتا ئێستا ئەم شێوازە نەبۆتە نەریتێكی پەرلەمانی، بەپێچەوانەوە بەشێك لە پەرلەمانتاران ئەوانەی خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن دەزانن، هێندەی لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكان و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەردەكەون، هێندە لەناو پەرلەمان نابیندرێن، ئەمە لەكاتێكدا كاری سەرەكیی ئەو پەرلەمانتارە ئەوەیە لەناو لیژنەكەی خۆی كار بۆ خزمەتكردنی هاووڵاتیانی كوردستان بكات.
لایەنێكی دیكە ئەوەیە كە پارتی بە حوكمی ئەوەی خاوەنی گەورەترین فراكسیۆنی پەرلەمانییە و 45 كورسی هەیە، ئەركێكی قورسی بۆ ریفۆرمی فیكری لەكاری پەرلەمانی و ریفۆرم لە رەفتاری پەرلەمانتارەكاندا دەكەوێتە سەرشان، بۆیە دەبێت لە فراكسیۆنەكەی خۆیەوە دەست پێ بكات و لیژنەیەكی راوێژكاری زانستی بۆ هەموو بوارەكانی كاری پەرلەمانی بۆ هاوكاری فراكسیۆنەكەی دروست بكات، بۆ ئەوەی بە پشتبەستن بە دیراسەت و لێكۆڵینەوە پێشنیاری یاسای باشتر بكەن بۆ دەركردنی ئەو یاسایانەی كە پێویستن و هەمواركردنەوەی ئەو یاسایانەی كە پێویستیان بە هەمواركردنەوە هەیە، لەناو پەرلەمانیشدا گرنگی بە كۆی لیژنەكانی پەرلەمان بدرێت و ئەوە بكرێتە نەریت كە هەموو لیژنەكانی پەرلەمان ئەو خەڵكانە بانگهێشتی پەرلەمان بكەن و گوێیان لێ بگرن، كە لە بواری ئەو لیژنەیەدا تایبەتمەندن، ئەمەش لە پێناوی ئەوەیە ئەو پڕۆژانەی ئەو لیژنانە پێشكەشی دەكەن، پڕۆژەی زانستی بن و لەسەر بنەمایەكی لۆژیكی كاریان لەسەر كرابێت. دەربارەی رەفتاری پەرلەمانتارەكانیش كە كەمتر لە ناو لیژنەكانی خۆیان كاردەكەن و زیاتر بۆ خۆدەرخستن لە میدیاكانەوە دەردەكەون، ئەوا دەبێت پەرلەمان بە رێگەی ئەو ئەندامانی لیژنەكانی خۆیەوە ئەو هەڵانە راست بكاتەوە كە رەفتاری پەرلەمانتارەكان دروستی دەكەن.
كاری دووەمی پەرلەمان كە چاودێریكردنی كارەكانی حكومەتە، ئەمەش رێوشوێنی خۆی هەیەو دەبێت هەوڵەكان بۆ راستكردنەوەی هەڵە، یان كەموكورتییەكانی حكومەت بێت و بۆ ئەمەش میكانیزمی تەواویان لەبەردەستە و دەتوانن وەزیرەكان بانگ بكەن و لێپرسینەوەیان لەگەڵ بكەن، یان تەنانەت متمانەشیان لێ وەربگرنەوە. بۆیە ئەگەر بە فیكرێكی تازە پەرلەمان خۆی رێك بخاتەوە، رۆڵێكی هێجگار كاریگەری دەبێت لە ناو پرۆسەكەدا و فاكتەرێكی گرنگیش دەبێت بۆ سەركەوتنی حكومەت.
4- ریفۆرمی فیكری لە دروستكردنی هاوسەنگی لە نێوان كەرتی گشتی و تایبەتدا
گرنگە بە بەبیركردنەوەیەكی تازە هەنگاو بۆ دروستكردنی هاوسەنگی لە نێوان كەرتی گشتی (حكومەت) و كەرتی تایبەت بنرێت، ئەوەی تا ئێستا حكومەت لە بواری كەرتی تایبەت گرنگی پێداوە، پرسی باجەكانە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە حكومەت سیستمی باجدانی وەك سەرچاوەیەكی داهات سەیر كردووە، بەڵام ئەم سیستمە پێویستی بە فراوانكردن هەیە و لەبەر ئەوەی پێویستمان بە دابینكردنی خزمەتگوزاری سەرەكییە بۆ هاووڵاتیان، ئەم خزمەتگوزارییانەش كە پەیوەندی بە تاك بە تاكی كۆمەڵگەی كوردستانەوە هەیە، ئەوا گرنگە سیستمی باجدان بە شێوەیەك رێكبخرێتەوە كە هاووڵاتیانیش لە رێگەی باجدانەوە پشكداری ئەم پرۆسەیە بكەن، لایەنێكی دیكەی پەیوەندیی نێوان حكومەت و كەرتی تایبەت، بەتایبەتكردنی هەندێك كەرتە وەك كەرتی كارەبا، بەڵام ئەم بەتایبەتیكردنە وەك پێویست نییە، لەبەر ئەوەی كەرتی تایبەت كارەبا بەرهەم دەهێنێت، بەڵام لە دابەشكردندا دەیداتەوە دەست حكومەت، كە دەبوو هەموو ئەمانە لە چوارچێوەی بەتایبەتكردنی ئەو كەرتە بوونایە و سیستمێكی تازەی دابەشكردنی كارەبا دابمەزرێت و كەرتی تایبەت راستەوخۆ پارەی كارەبا لە هاووڵاتیان وەربگرێت، ئەگەر سەرنج بدەین ئەو كارەبایەی بەرهەمدێت بە هۆی ئەوەی تۆڕی دابەشكردنەكە كۆنە، بەشێكی زۆری بەهەدەر دەڕوات، بۆیە دەبێت بە رێگەی دەركردنی یاسایەكی تازە لەم خولەی تازەی پەرلەماندا، ئەو هاوسەنگییە باشتر رێكبخرێت.
ریفۆرم لە شێوازی هەڵسووڕاندنی تەقلیدیی دامەزراوەكاندا
ئەگەر زۆر راشكاوانە پەنجە بخەینە سەر خاڵە لاوازەكانی شێوازی هەڵسووڕاندنی تەقلیدی كە پێشتر بە شێوازێكی دووڕەگی ئیدارەدانی دەوڵەت ئاماژەمان پێكرد، ئەوا دەبێت بڵێین، ئەم شێوازە نەك هەر بۆتە سەرچاوەی دروستبوونی گەندەڵی لە دامەزراوەكاندا، بەڵكو ئەم شێوازە بۆتە هۆكاری بەرهەمهێنانی بە گەندەڵیكردن، واتە ئەگەر كەسێك گەندەڵیش نەبێت، كە هاتە ناو ئەو شێوازە تەقلیدییەی هەڵسووڕانی دامەزراوەكانەوە، ئەوا گەندەڵ دەبێت، بێگومان لە درێژەدان بەم سیاسەتی بەگەندەڵیكردندا، حزبە سیاسییەكانیش رۆڵی كاریگەریان هەبووە كە پلە و پۆستەكانیان لەسەر بنەمای خزم و ناسیاوی پڕكردۆتەوە، ئەوانیش كە هاتوون لەگەڵ ئەو ستافە كۆنە كاریان كردووە كە هەموو خەمیان ئەوە بووە گیرفانی خۆیان پڕبكەن. هەروەها لایەنێكی دیكەی گرنگ و سلبیی دەرهاویشتەی رەفتاری ئەو شێوازی هەڵسووڕاندنە تەقلیدییە، ئەوەیە كاریگەرییەكی گەورەو سلبی لەسەر ئاكاری كۆمەڵگە جێهێشتووە و بێمتمانەییەكی گەورەی لە نێوان خەڵك و حكومەتدا دروستكردووە. هەر بۆ نموونە: ئەگەر ئێستا راپرسییەك بكەین و بزانین خەڵك چی لە حكومەت دەوێت، بەشی زۆریان داوای ئەوە دەكەن كە حكومەت دایانبمەزرێنێت، بەشێكی ئەم داوایە بۆ ئەوە نییە كە بواری دیكە نییە خزمەتی تیا بكات، بەڵكو لەبەر ئەوەیە ئەو شێوازە تەقلیدییەی دامەزراوەكانی پێ هەڵدەسووڕێت، بۆتە چەترێك بۆ شاردنەوەی بێكاریی رووپۆشكراو، یان ئەوانەی بە زمانی خەڵكی پێیان دەگوترێت (بندیوار)، ئەوجا بۆ ئەوەی ئەم شێوازە تەقلیدییە لە هەڵسووڕاندنی دامەزراوەكان بگۆڕێت بۆ شێوازێكی هاوچەرخ كە هەموو ئەو بوارانە راست بكاتەوە كە دەرهاویشتەی ئەم شێوازە تەقلیدییە دروستی كردوون، ئەوا دەبێت ریفۆرمێكی فیكری لە شێوازی هەڵسووڕاندنی دامەزراوەكاندا بكرێت.
شێوازی دروستكردنی بڕیار لە پرۆسەی بڕیاردروستكردندا
بڕیاری دروست لە چوارچێوەی پرۆسەیەكدا ئامادەكرێت كە پشتی بە توێژینەوە و لیكۆڵینەوەی زانستی بەستووە، بۆیە گرنگە لەسەر ئاستی ئەو بڕیارانەی لە ئەنجومەنی وەزیران، یان ئەنجومەنی وەزارەتەكان دەدرێن، لەسەر بنەمای دیراسەت و لیكۆڵینەوەی زانستی بێت و پاشان ئەم پڕۆژەیە بكرێتە جێگەی وتووێژ و دەوڵەمەندكردن و لە ناو ئەنجومەنی وەزیران، یان ئەنجومەنی وەزارەتەكان بكرێتە بڕیار و بخرێتە واری جێبەجێكردنەوە. وەك دیاردەیەكی گشتی بۆ ناسینەوەی حكومەتی بەهێز، چۆنیەتی ئەو بڕیارانەیە كە ئەو حكومەتە و وەزارەتەكانی دەریدەكەن، لە حكومەتی بەهێزدا ئەم پرۆسەیە گرێ دراوەتەوە بە دیراسەت و لێكۆڵینەوەی زاستی، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بوارەكانی حكومەت هەمەلایەنن و مەرج نییە ئەو شێوازی بڕیاردروستكردنەی بۆ نموونە بۆ وەزارەتی كشتوكاڵ راست بێت، هەمان شێواز بۆ وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان راست بێت. ئەمە وادەكات خەڵكێكی زۆری پسپۆڕ و ئەكادێمی هاوكاری دروستكردنی بڕیارەكانی حكومەت بن لە بوارە جیاوازەكاندا، بەڵام پاشان لە ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی وەزارەتەكان بە چ شێوازێك وتووێژ لەسەر ئەم پڕۆژەیە دەكەن و دەنگی لەسەر دەدەن و دەیكەنە بڕیار، ئەمەیان شتێكی دیكەیە، بەڵام ئەوەی گرنگە پێشتر لەلایەن گرووپێكی پسپۆڕەوە پڕۆژەكە هەموو رەهەندەكانی لەبەرچاو گیراوە و ئامادەكراوە.
چۆنیەتی جێبەجێكردنی یاسا و بڕیارەكان
خاڵێكی لاوازی شێوازی حكومڕانی هەرێمی كوردستان هەتا ئێستا، ئەوە نییە كە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان یاسامان نییە، یان حكومەت نەیتوانیوە بڕیار بدات كە چۆن ئەو كێشانە چارەسەر بكرێن، بەڵكو خاڵی لاواز ئێمە ئەوە بووە كە نەمانتوانیوە ئەو یاسا و بڕیارانە وەك خۆی بەسەر هەموو لایەكدا جێبەجێ بكەین، ئەوجا ئەم یاسا و بڕیارانە تەنیا پەیوەست نین بە هۆكاری سیاسی. لە هەموو بوارەكانی حكومەتدا یاسا و بڕیارەكان بە شێوازی جیاواز جێبەجێ دەكرێت، هەر بۆ نموونە بڕیاری قەدەغەكردنی زیادەڕۆیی بۆ سەر زەوییەكانی شارەوانی، دەبینین لە هەندێك شوێن دەسەڵاتی جێبەجێكردن ئەو زێدەڕۆییانە لادەبات، بەڵام لە هەندێك شوێن ئەو زیدەڕۆییانە بوونەتە ئەمری واقیع و بە ناچاری حكومەت لەسەریان تاپۆ دەكات. پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر زێدەڕۆیی بۆسەر زەویی شارەوانی ببێتە ئەمری واقیع، باشە دەبێت بایەخی ئەو یاسا و بڕیارانە چی بن كە ئەم دیاردەیە قەدەغە دەكات؟ ئەمە بۆ زەوییە كشتوكاڵییەكان و بواری قاچاخچێتی دەرمان و سیاسەتی بازاڕ و .. و هتد هەروایە. بۆیە خاڵی هەرە بەهێز لە حكومەتێكدا كە بتوانین پێی بڵێین حكومەتێكی بەهێز، ئەوەیە لە هەموو بوارەكاندا بتوانێت یاسا و بڕیارەكانی جێبەجی بكات، ئەمەش وەك چۆن بەم دواییە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بواری رێگرتن لە قاچاخچێتی دەرمان گرتیەبەر، بۆیە ئەگەر بەهەمان شێوە ئەو هیممەتە هەبێت كە لە بوارەكانی دیكەش بە هەمان شێوازی بواری دەرمان یاسا و بڕیارەكان جێبەجێ بكرێت، ئەوا ئومێد دەكرێت حكومەتی داهاتوو حكومەتێكی بەهێز بێت و نەخشەیەكی رێگە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی دابنێت.