هەرچەندە باری ئابووریی هەرێمی كوردستان بەرەو باشتر دەڕوات، بەتایبەت لە چاو ئابووریی ئێران و توركیا و عێراق، بەڵام مەرج نییە ئەم دۆخەی ئێستا هەر وەك خۆی بمێنێتەوە. هەرێمی كوردستان بەشێكی بەرچاوی بودجەی حكومەتەكەی لە عێراقەوە وەردەگرێت، بەڵام لە بارودۆخی سیاسیی ئێستای عێراقدا هیچ گەرەنتییەك نییە كە ئەو رێككەوتنەی لە گەڵ حكومەتی بەغدادا هەیە، بەردەوام بێت. لە لایەكی دیكەوە، وڵاتانی دەوروبەری كوردستان بە بارودۆخێكی سیاسیی ناجێگیر و نادیاردا تێدەپەڕن، كە رەنگە كاریگەری خراپیان لە سەر باری سیاسی و ئابووریی هەرێمی كوردستاندا هەبێت. بۆیە ئەم بارودۆخەی ئێستای هەرێمی كوردستان جێگەی متمانە نییە. ئامانجی ئەم وتارە كورتە ئەوەیە كە هەندێ پێشبینیی نەخوازراو لە رووی سیاسی و ئابوورییەوە بهێنێتە بەر باس و مژارەكانی حكومەتی كوردستانیش شیبكاتەوە.

دەستپێكردنی خراپیی پەیوەندییەكانی ئەمریكا و ئێران
هاتنە سەر كاری دۆناڵد ترەمپ لە ئەمریكا كاریكردووەتە سەر هاوكێشە سیاسییەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی پەیوەندیی ئەمریكا لەگەڵ ئێران. هەر وەك زانراوە هەر لە سەرەتاوە ترەمپ هەڕەشەی كشانەوەی لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكای لەگەڵ ئێراندا كردو لە كۆتاییشدا هەڕەشەكەی بردەسەر. ئێستا ئەمریكا خەریكە ئابڵۆقەی ئابووری لە سەر ئێران بەتایبەت لە بواری نەوت و وەبەرهێناندا جێبەجێ دەكات. بێگومان وەك زۆر لە چاودێرە سیاسی و ئەكادیمییەكان دەزانن، مەبەست لەم زۆرهێنانە بۆ ئێران خراپیی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە نییە، بەڵكو بەرگرتنە لە بەرزبوونەوەی هەژموون و بایەخی سیاسی و عەسكەریی ئێران لە ناوچەكەدا.
ئێران، ئێستا راستەوخۆ دەستیوەرداوەتە كاروباری ناوخۆی یەمەن و سووریا و باشووری لوبنان و كەرتی غەزە و عێراقەوە. بەمەش بەرهەڵستییەكی دیار لە هەژموونی ئەمریكا دەكات لە ناوچەكەدا. بۆیە ئەمریكا بە بیانووی خراپیی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی رۆژئاوا دەیەوێت، یا كارتێكەری ئێران لە ناوچەكەدا بچووك بكاتەوە، یا ئەگەر ئێران بە ئاسانی مل نەدات بە داخوازییەكانی، بەتەواوی زەمینە بۆ گۆڕانی رژێمی جمهووریی ئیسلامی خۆش بكات. هەردوو ئەگەری سیاسی، كاریگەری راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان دەبێت لە سەرانسەری ناوچەكەوە، بەتایبەتیش لە سەر هەرێمی كوردستان. لە ئێستادا دراوی ئێرانی (تمەن) بە شێوەیەكی خراپ بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی شكاوە، ئەمەش بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی رێژەی هەڵئاوسان و نزمكردنەوەی ئاستی گوزەرانی هاووڵاتیانی ئێران. لە هەمان كاتدا دڵەڕاوكێیەكی زۆری دروستكردووە لەلای چینی سەرمایەداران و پارەدارانی ئێران.
پێش ئەوەی باس لە ئەگەری رووداوی خراپتر بكەین، پێویستە بزانین شكاندنی نرخی تمەنی ئێران چ كاریگەرییەكی لە سەر ئابووریی كوردستان هەیە. بەپێی زانستی ئابووری كاتێك نرخی دراوی هەر وڵاتێك بەرامبەر دراوەكانی دیكە، بەتایبەت دۆلاری ئەمریكی دادەبەزێت، نرخی بەرهەمەكانی ئەو وڵاتەش بۆ كڕیارانی دەرەوەی وڵات دادەبەزێت. هەر بۆیە بازرگانیی كوردستان لەگەڵ ئێراندا لەكاتی ئێستادا دوو گۆڕانكاری بەسەردا دێت، یەكەم: كوردستان بە شێوەیەكی گشتی قازانج دەكات لە كڕینی ئەو كاڵایانەی ئێران كە كوردستان خۆی بەرهەمیان ناهێنێت، چونكە نرخەكانیان دابەزیون. دووەم، لە هەمان كاتدا ئابووریی كوردستان زەرەرمەند دەبێت لە كڕینی ئەو كاڵا ئێرانییانەی كە خۆی بەرهەمیان دەهێنێت. بۆ نموونە لە كڕینی بەرهەمە كشتوكاڵییەكانی ئێران، چونكە بەرهەمە ناوخۆیەكانی كوردستان ناتوانن ركابەرایەتیی بەرهەمە هەرزانەكانی ئێران بكەن. بۆیە ئەركی حكومەتی كوردستانە كە لەكاتی خۆیداو بە رێژەیەكی گونجاو باج (گومرگ) بخاتە سەر بەرهەمە كشتوكاڵییەكانی ئێران، یا بەتەواوی قەدەغەیان بكات. ئەگینا كەرتی كشتوكاڵی كوردستان لەم بارودۆخەدا زیانێكی زۆری بەر دەكەوێت.
لە لایەكی دیكەوە، ئاڵوگۆڕی دراو لە گەڵ ئێراندا تووشی كێشەیەكی گەورە دەبێت. هەرێمی كوردستان ئێستا كەوتووەتە نێوان دوو بەردئاشەوە، لە لایەك ناتوانێت ملپێچی لە بڕیارەكانی ئەمریكا بكات و بە ئاشكرا مامەڵای دۆلار و پارە هەناردن و هاوردەكردن بكات لە گەڵ ئێراندا، لە لایەكی دیكەوە ئێران وڵاتێكی خاوەن دەسەڵات و توانایە لە ناوچەكەدا. هەرێمی كوردستان نە دەتوانێ بە ئاشكرا لە ململانێی ئەمریكا و ئێرانەوە تێوەبگلێ و نە دەشتوانێ حكومەتی ئێران لە خۆی زویر بكات.
لەبیرمان نەچێت، ئێران هەرچەندە لاوازیش بێت، هەر توانای دەستتێوەردانی بەرامبەر بە كوردستان هەیە. بۆیە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت خۆی بپارێزێت لە ئاڵوگۆڕی زۆر و بەرچاوی دۆلار لە گەڵ ئێراندا، بەڵام بە راشكاوانە لەگەڵ ئەمریكادا بدوێ كە لە بارودۆخی ئێستادا كوردستان توانای ئەوەی نییە هەموو ئاڵوگۆڕێكی دۆلار لەگەڵ ئێراندا رابوەستێنێت. لە هەموو ئەو كێشانەی سەرەوە كە باسكران، حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت ژیرانە مامەڵە لە گەڵ بارودۆخەكەدا بكات.

ئەگەری پێشهاتە سیاسییەكان
ئەگەری پێشهاتی سیاسیی گەورە و ئاڵۆزی زۆر لەئارادایە، ئەگەر ئابڵۆقە ئابوورییەكانی ئەمریكا لە سەر ئێران بە تەواوی جێبەجێ بكرێت و درێژە بخایەنێت. وەك هەموو دەزانن ئێران وڵاتێكی گەورە و فرەنەتەوەیە (ژمارەی دانیشتووانی ئێران زیاترە لە ٨٢ ملیۆن كەس و ٧٤%ی ئەو دانیشووانەش شارنشینن). تەنانەت پێش جێبەجێكردنی ئابڵۆقەی ئابووری، ئێران خۆی بە قەیرانێكی سەختدا تێدەپەڕێت. سەرەڕای كێشەی ئاو و ژینگە، هەڵئاوسانی نرخ و دابەزینی نرخی تمەن كارتێكەری كوشندەی لە سەر باری گوزەرانی خەڵكی ئێران دروست كردووە. ئێستا جەمسەرە سەرەكییەكانی ئابووریی ئێران لەلایەن سوپای پاسداران و سەرانی حكومەتەوە قۆرخ كراون و خۆدەوڵەمەندكردنی بەرپرسان لە سەر حیسابی گوزەرانی سادەی خەڵكی بووەتە مایەی هەژارییەكی بەربڵاو. (بەپێی ئامارە فەرمییەكان ١٣%ی دانیشتووانی ئێران لە هەژاریدا دەژین، بەڵام ئامارە نافەرمییەكان ئەو رێژەیە بە زیاتر لە دوو بەرامبەری ئەوە دەخەمڵێنن) لە تەواوی ئێراندا. ئێستا زۆربەی خەڵكی دەبێت دوو كار و سێ كار بكەن، بۆ ئەوەی گوزەرانی ژیانیان پەیدا بكەن. لێرەشدا تێكشكانی شیرازەی كۆمەڵایەتی بووەتە دیاردەیەكی بەربڵاو و ئاشكرا. لەو بارودۆخەدا، جێبەجێكردن و توندكردنەوەی ئابڵۆقە ئابوورییەكانی ئەمریكا لە سەر ئابووریی ئێران دەرئەنجامی زۆر تێكشكێنەر و چاوەڕواننەكراوی لێ دەكەوێتەوە. هەرچەندە زۆر كەس لەو بڕوایەدان كە سەرانی جمهووریی ئیسلامی لە دواقۆناغدا بە هەموو مەرجەكانی ئەمریكا رازی دەبن، لە پێناوی مانەوەی خۆیاندا، بەڵام ئەگەر وەك كوردەواری دەڵێت: «سواری ملی شەیتان ببن» و بە مەرجەكان رازی نەبن، چی روو دەدات؟ ئەگەری ئەم پێشبینییە هەیە لە كاتێكدا ئێران زۆر دڵخۆشە بە ناڕەزایی وڵاتە ئەوروپییەكان و رووسیا و چین بە سیاسەتەكانی ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران. رەنگە حوكمڕانانی ئێران وابزانن كە سەرەڕای ئابڵۆقەی توندی ئەمریكا، ئەمان بە پشتیوانیی وڵاتانی نەیار بتوانن بەردەوامی بدەن بە حوكمڕانیی خۆیان. لەهەمان كاتدا مێژووی ئابڵۆقەی ئابووری ئەوە دەردەخات كە سەركەوتوو نەبووە لە پێكانی ئامانجەكانی، نموونەش لێرەدا عێراقی سەردەمی سەدام حوسێنە كە سەرەڕای ئابڵۆقەی توندی ئەمریكا رژێم هەر مایەوە، بەڵام باجی ئابڵۆقەكە خەڵكی هەژار دایەوە.
گریمان رووداوكان بە خواستی سەرانی حكومەتی ئێران نەبوو و ئابڵۆقەی ئابووری بارودۆخی ناوخۆی ئێرانی بەرەو خراپتر برد. لێرەدا ئەگەری ئەوە هەیە كە ناڕەزاییەكانی خەڵكی كە لە خۆپیشاندانەكاندا خۆی دەبینێتەوە، تەشەنە بكات و رۆژ لە دوای رۆژ بەرەو توندوتیژی بڕوات. گەر حاڵ بگاتە ئەوەی دەسەڵاتدارەكانی حكومەت نەتوانن بە سەركوتكردن رێ لە گەشەسەندنی خۆپیشاندانەكان بگرن، ئەگەری ئەوە هەیە رژێمی جمهووریی ئیسلامی لە گەڵ ئەمریكا رێكبكەوێت و مل بدات بە مەرجەكانی بۆ هێڵانەوەی خۆیان. لێرەدا ئەوەمان بە بیردێتەوە كە چۆن خومەینی ژەهرە مێژووییەكەی خواردەوە بەرامبەر بە رژێمی سەدام حوسێن لە كۆتایی شەڕدا لە ساڵی ١٩٨٨. بەڵام ئەگەر ئەوەش نەكات و رژێمی جمهووریی ئیسلامی بڕووخێت، ئێران و ناوچەكە رووبەڕووی بارودۆخێكی نادیار دەبنەوە.
وەك لە سەرەو ئاماژەی پێكرا، ئێران وڵاتێكی فرەنەتەوەیە. تێكچوونی باری سیاسی و حوكمڕانیی ئەو وڵاتە پشێوییەكی زۆر گەورەتر دروست دەكات كە لە لیبیا و سووریادا روویداوە. نەتەوەكانی ئێرانی ئێستا زۆر ئاوێتە و تێكەڵن. لە حاڵێ نەبوونی، یا رووخانی سیستەمی ناوەندیدا، خەڵك دەست دەدەنە چەك بۆ خۆپاراستن. لێرەشدا شەڕی كۆنەقین و تۆڵەسەندنەوە دەستپێدەكات و ئەگەری پاكتاوی نەژادی زۆر لە ئارادا دەبێت.
بۆ ئاگرخۆشكردنی بارودۆخی سەرەوە، وڵاتانی ناوچەكە، بەتایبەت سعودیەو قەتەر و ئیمارات و توركیە لەلایەك و ئەمریكا و رووسیا و وڵاتە ئەوروپییەكان لەلایەكی ترەوە، هەموو شەڕی ناڕاستەوخۆی خۆیان (Proxy war) لەئێراندا دەكەن. بۆیە ئەگەری دروستبوونی كونێكی رەش (Black Hole) كە لاڤرۆڤی وەزیری دەرەوەی رووسیا وەسفی ئێستای لیبیای پێدەكات، لە ئێراندا زۆر لەئارادا دەبێت. ئەو كونە رەشە پریشكی خراپی بەر كوردستانی باشوور و حكومەتەكەی دەكەوێت و ئەگەر سیاسەتمەدارانی كوردستان بە ژیرانە مامەڵە لەگەڵ ئەو بارودۆخە نەخوازراوەدا نەكەن، كوردستان زیانی زۆر دەكات.
لە كۆتاییدا پێویستە ئەوە بڵێین كە كەمكردنەوەی هەژموون و دەستێوەردانی ئێران لە ناوچەكەدا بە كارێكی ئەرێنی لە قەڵەم دەدرێت، بەڵام تێكچوونی باری ئابووری و سیاسی و ناوخۆی ئێران ئەگەری كارتێكەری نەرێنی زۆری لە سەر ناوچەكە لێدەكرێت، هەرێمی كوردستانیش وەك وڵاتێكی نیمچە سەربەخۆ لەم هاوكێشانە بەدەر نابێت. بۆیە پێویستە حكومەتی كوردستان زۆر بە ژیرانە مامەڵە لەگەڵ رووداوەكاندا بكات و خۆی بەدوور بگرێت لە كاردانەوەی سەرپێییانە. هەرچەندە ئەم بابەتە شیكردنەوەی زۆر زیاتر هەڵدەگرێت، بەڵام سیاسەتمەدارانی كوردستان دەبێت ئەوەیان لە پێش چاو بێت كە رووداوەكانی پاشەڕۆژ خۆیان میكانیزمی نوێ لە هاوكێشەكاندا دروست دەكەن، كە رەنگە ئێمە ئێستا پێشبینییان نەكەین. بۆیە بیركردنەوە لە هاتنەئارای سیناریۆی جیاواز هەر لە ئێستاوە كارێكی دروست و پێویستە بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان.