پێش باسكردنی گرنگترین ئەو خاڵانەی لە كتێبی( هەژموونی نێرسالاریی) ی پییەر بۆردیۆ ئاماژەی پێكراون، وا چاكە كە ئاماژە بە گرنگترین ئامرازی میتۆدی بكەین كە نووسەرەكە پشتی پێ بەستوون، كە بە هۆیەوە دەتوانین لە دوو ئامرازی بنەڕەتیدا پوختیان بكەینەوە كە بریتین لە: سەرنجدان بە بەشداریكردن و شرۆڤەكردنی ناوەڕۆك، چونكە پییەر بۆردیۆ بە پلەی یەكەم پشت دەبەستێت بە توێژینەوەكانی پێشووی ئەنتۆگرافیی كۆمەڵگەی خێڵەكی، لەوانە بۆ نموونە: سۆسیۆلۆژیای جەزائیر 1958 و ریشەكێش 1964، هەر لە كاتەوە بۆردیۆ نەگەڕاوەتەوە سەر خێڵەكان، ئەو لەم كتێبەیدا تەنیا باس لە پێداچوونەوەی توێژینەوەكانی پێشووی ئەتنۆگرافیی ناوچەكە دەكات، هەروەها پشت بە شرۆڤەكردنی ناوەڕۆكی رۆمانی (چوون بەرەو سێدارە)ی ژنە رۆماننووس ڤێرجینا وۆلف دەبەستێت.
بەڵام سەبارەت بە تێزی سەرەكیی ئەم نووسەرە، دەتوانین بەم شێوەیە كورتی بكەینەوە: هەژموونی نێرسالاری خەسڵەتێكی رەگاژۆی گەردوونییە لە نەستی تاكەكاندا هەیە، جا ئەو تاكانە نێر بن یان مێ، هەرچەندە ئەو هەژموونیە وەك دەرهاویشتەیەكی سروشتی خۆی دەنوێنێت، بەڵام لە بنەڕەتدا وەك ستراكتۆرێكی كۆمەڵایەتی-مێژوویی-كەلتووری دەمێنێتەوە و كۆمەڵە دامەزراوەیەكی كۆمەڵایەتی بەرهەمی دێننەوە.
بۆردیۆ پێی وایە كە كۆمەڵگاكانی دەریای ناوەڕاست هەمان تێڕوانینیان بۆ هەردوو رەگەز هەیە، ئەوان پیاو بەوە دادەنێن كە باڵادەستی هەموو شتەكانە، كۆمەڵگای خێڵەكی تێڕوانینی فالۆ نێرگسی و كۆسمۆلۆجیای ئەندرۆسەنترالیی بەسەریدا زاڵە، ئەم تێڕوانینە، هەروەك پێشتر ئاماژەمان پێدا، تێڕوانینێكی هاوبەشە لەنێوان سەرجەم كۆمەڵگاكانی دەریای سپیی ناوەڕاست بەڵام لە كۆمەڵگایەكەوە بۆ یەكێكی دیكە جیاوازە.
بۆردیۆ لە بەراوردكردنی نێوان كۆمەڵگا خێڵەكییەكاندا پێی وایە كە ئەوەی وەك سیستەمێكی سروشتیی شتەكان بۆ خێڵەكییەكان دەردەكەوێت لە بنەڕەتدا ستراكتۆری كۆمەڵایەتییە و كاردەكات بۆ پارێزگاری كردن لە هەژموونی نێرسالاریی كە مۆركیی گەردوونی پێوەیەو بە سروشتی هاتۆتەئاراوە، بەمەش گومان لەخۆی دووردەخاتەوە وەك ستراكتۆری مێژوویی-كەلتووری- كۆمەڵایەتی كە رەنگە گۆڕانكاریی بەسەردابێت.
دوای ئەمە بۆردیۆ دەچێتە سەر شرۆڤەكردنی جەستە لەنێو كۆمەڵگای خێڵەكیدا وەك ستراكتۆری مێژوویی- كەلتووری- كۆمەڵایەتی كە رەنگدانەوەی هەژموونی نێرسالارییە لەنێو خودی كۆمەڵگای خێڵەكیدا لە روانگەی جیاوازییەكانی فیزیۆلۆژی كە تێیدا پۆلێنكردنێكی ستەمكاریی جەستەیی دەخوڵقێت و دەبێتە هۆی فراوانكردنی جیاوازییە سۆسیۆكەلتوورییەكانی نێوان نێرو مێ. لە میانی خشتەیەكدا بۆردیۆ دووپاتی دەكاتەوە كە ئەوەی پۆزەتیفە پەیوەستە بە جەستەی نێرەوە بەڵام نێگەتیڤەكە پەیوەستە بە جەستەی مێوە، ئەم خەسڵەتە جیاوازەی نێر كە بە ئایدیۆلۆژییەتی كەلتووریی نێرسالاری پشتگیری لێكراوە لە میانی جەستەوە سەرهەڵدەدات و دواتر لە رەفتارو چالاكییەكانیدا رەنگدەداتەوە. چونكە جەستە دەكەوێتە بەر كاریگەریی دەستەمۆی كۆمەڵایەتی تا دواتر ناسنامەی رەگەزەكە وەردەگرێت، بۆردیۆ لەم رووەوە دەڵێت:
لەروانگەی ئەو پێشەكییەدا دەكرێ بڵێین كە جەستە ستراكتۆرێكی كۆمەڵایەتی بیناكراوە، واتا دەرئەنجامی دیرۆكێكی دێرینی پەروەردەی كۆمەڵایەتییە، هەروەها ستراكتۆرێكی كۆمەڵایەتیی پەیكەربەندە واتا هەر جەستەیە كە رەفتارو چالاكییەكانمان رێكدەخات.
ئەم دوو لایەنەی بەرامبەر یەك لە بیركردنەوەو تێڕوانین بۆ گەردوون، بنیادی كۆمەڵگە پێكدێنێت، هەروەها ژیانی رەگەزایەتیش بەش بەحاڵی خۆی دەكەوێتە ژێر كاریگەریی دابەشبوونی نایەكسانی نێوان هەردوو رەگەز. ئەمەش لەمیانی خشتەیەكدا بەجەستە دەبێت، ئەم پۆلێنكردنە رەگەزییە وەك شتێكی سروشتی و بەدیهی سەیردەكرێت، بە هەمان شێوەی سێكسكردنی نێوان پیاوو ژن كە دەبینین پیاوەكە لەسەر ژنەكە رادەكشێت، ئەمەش شتێكی سروشتییەو پێویستە رێزی لێبگیرێت، لەم بارەیەوە بۆردیۆ دەڵێت: بەم شتە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان لەوانەش پەیوەندیی سێكسی هەروەك سەرنجمانداوە، بریتییە لە پەیوەندیی هەژموونی، كە پیاو لەمەدا باڵادەستەو ئافرەتیش دەكەوێتە ژێر ئەو باڵادەستییەی پیاو.
ئەوەی باسمان كرد لەوەدا كورت دەكرێتەوە كە بیرۆكەیەكی سەرەكی هەیە ئەویش ئەوەیە كە كۆمەڵگە پیاوو ئافرت بەرهەمدێنێت، هەر رەگەزێكیش رێڕەوی خۆی دیاریدەكات و خاوەن رەفتارو هەڵسوكەوتی خۆیەتی، بۆیە پیاو هەمیشە شانازی بە توانای پیاوەتی و ركابەری و هێز و خۆسەپاندنەوە دەكات، بەڵام ئافرەت پێویستە ملكەچ و گوێڕایەڵی هەژموونی نێرسالاری بێت، لای بۆردیۆ ئافرەت بەشدارە لە بەرهەمهێنانی ئەو هەژموونیەی پیاو، چونكە ئەوان بەبێ ئاگا و لە میانی پەروەردەكردنی نەوەكان درێژە بەم باڵادەستییە دەدەن.
ئەم راهێنانە جەستەییە و لەپاڵ خوڵقاندنی پیاوی باڵادەست و ئافرەتی ژێر ئەم باڵادەستییە تا رادەیەك جۆرە هەستكردنێك بەكەمایەتی لای ئافرەت دێنێتە ئاراوە، بۆیە دەبینین هەندێ جار ئافرەت پیاوی كورتەباڵا یان لەخۆی بچووكتر قبوڵ ناكات.
بۆردیۆ پێی وایە كە ئافرەتان رۆڵی گەورە لە بەئابووریی كردنی ماڵ وموڵكدا دەبینن، ئەوان هەوڵدەدەن ئەو ئابوورییە زیاتر بخەنةڕوو لە میانی هاوكاریكردنی پیاوان، بەڵام لەبەر ئەوەی هەمیشە حەز بە دانیشتنی ماڵەوە دەكەن و پیاوانیش زیاتر لە دەرەوە خەریكی كاسبی و نان پەیداكردنن بۆیە پیاوان ئەو بەخت و شانسەیان پێبڕاوە كە هەر خۆیان كۆنتڕۆڵی لایەنە ئابوورییەكە بكەن.
لەبەر ئەوەی هەژموونی نێرسالاری كەلتوورو پیادەكردنێكی گەردوونییە، بۆیە بۆردیۆ ناچاربوو بیربكاتەوە بە نەستێكی هاوبەشی مۆركايەتیی كۆن، چونكە پێی وایە ئەو هەژموونیە نێرینەیە هەروەك ئاماژەی پێكرا رەگ لە ناخی نەستی كۆمەڵایەتی- سیساسی تەنانەت زانستیش دادەكوتێ و دەچەسپێ لە میانی راهێنان و دەستەمۆكردنی جەستەدا.
بۆردیۆ لەم بەشەدا زیاتر دووپات لە چەمكی( چاوەڕوانییە كۆمەڵایەتییەكان) دەكاتەوە كە هەندێ شت بە راست و سروشتی دادەنێت و هەندێكی دیكەش رەت دەكاتەوە، كۆمەڵگا بۆ هەر رەگەزێك رێڕەوو رێباز دەست نیشان دەكات، بە تایبەتی كاتێ هەندێ پۆست و كاروبار بۆ ئافرەتان دادەنێت كە دەبێ هەمیشە پاشكۆ یان لەژێر فەرمانی پیاودا بن، واتا هەر كارێكی بەهادار لەنێو كۆمەڵگادا كە چ بە رێكەوت بێت یان بە بەرنامە بێت ئەوا پشكی پیاوە، بەڵام ئافرەتان تەنیا پۆستی سوك و كەمبەهایان پێ دەدرێت كە زۆربەی جار هەر دەبێ سەر بە پیاوان بێت، نێرسالاری بەنیسبەت بۆردیۆ گوزارشت لە خۆی دەكات وەك جۆرێك لە شەڕەف و خانەدانی و پیرۆزی، بۆیە هەر شتێك پەیوەست بێت بە پیاوەوە ئەوا لە رووی كۆمەڵایەتیشەوە هەر پیرۆزە، بۆ نموونە، هەندێ پیشە هەن كە ئافرەتان دەیانكرد بەڵام وەك كارێكی گرنگ سەیر نەدەكران تەنیا ئەگەر پیاویش بەشداریان لەگەڵدا بكردانایە، چونكە ئاساییە ئافرەت لە نێو چێشتخانەی ماڵدا كاربكات، بەڵام ئەگەر پیاویش هاتە ناو ئەو كارە ئەوا دیارە كارەكە زیاتر سەردەگرێت یان ئەنجامی باشی لێدەكەوێتەوە.
لەم بەشەدا بۆردیۆ بە شێوەیەكی زۆرتر پشت بە نووسەری (چوون بەرەو سێدارە) دەبەستێت بەمەبەستی دەرخستنی ئاستی مەینەتیی پیاوان لە گەڕان بەدوای دانپێدانیان بە پیاوەتیی خۆیان و زەحمەتیەكانی ژیانی ئافرەتان لە رووی دروستكردنی مێردی باڵادەست و هەژموونگەرادا، بۆردیۆ پێی وایە كە هەموو شتێك لە كۆمەڵگادا دەگۆڕێت تەنیا ستراكتۆریی رەگەزی نەبێت، كە هەمیشە پارێزگاری لە سەقامگیری و بەردەوامیی خۆیان دەكەن، كە ئەمەش پەیوەندیی نییە بە سیستەمی چەقبەستووی سروشتی كە ناكرێ بگۆڕێت، بەڵام بەرهەمی بنیادنانی هەیكەلبەندیی هەژموونی نێرینەیە، كە كۆمەڵێك دامەزراوە بەشداریی لە بەردەوامبوون و بەرهەمهێنانەوەیدا دەكەن، وەكو خێزان كە هەردەم لە دابەشكردنی ئیش و كاردا كوڕەكان لە كچەكان جودا دەكاتەوەو بەهەمان شێوەش كلێسا كە جەخت دەكاتەوە لەسەر هێزو توانای نێرینەو دەوڵەتیش هەر نێرینە بەپەسەندتر لە ئافرەت دەزانێت.
پوختەی قسەكە ئەوەیە كە كۆمەڵگا بەپێی بۆردۆ هەموو پێكهاتەكانی بەیەكەوە كاردەكەن بۆ هاندان و پشتیوانی كردن و بەرهەمهێنانی هەژموونی نێرینە، بۆیە ئەو داوا لە رێكخراوەكانی ئافرەتان دەكات ئاگایان لەم دیاردەیە بێت و بە تەنیا پشت بە خێزان نەبەستن كە هەر خودی خێزانە ئەم هەژموونیە نێرینەیە بەرهەم دێنێت. بۆیە هەر لەم روانگەوە ئەو نووسەرە پێی وایە كە هەرچەندە ئافرەتان لەمیانی رێكخراوو دامەزراوەكانی ئافرەتان توانیویانە تا رادەیەك جیاوازییەكە كەمتر بكەنەوە، بەڵام ئەوان كاتێ خوێندن تەواودەكەن و بڕوانامەی باڵا وەردەگرن یەكسەر لە هەندێ پۆست و شوێن و پێگەی سادە كاردەكەن كە دیسانەوە هەژموونیەكەی نێرینەیان بەسەردا زاڵ دەبێت و ناتوانن خۆیان لە جوغزی ئەم باڵادەستییەی پياو رزگاربكەن.
لە كۆتاییدا دەڵێین كە هەژموونی نێرسالاری خەسڵەتێكی رەگاژۆی گەردوونییە لە نەستی تاكەكاندا هەیە،، هەرچەندە ئەو هەژموونیە وەك دەرهاویشتەیەكی سروشتی خۆی دەنوێنێت، بەڵام لە بنەڕەتدا وەك ستراكتۆرێكی كۆمەڵایەتی-مێژوویی-كەلتووری دەمێنێتەوە و كۆمەڵە دامەزراوەیەكی كۆمەڵایەتی بەرهەمی دێننەوە.هاوكات كۆمەڵگە پیاوو ئافرت بەرهەمدێنێت، هەر رەگەزێكیش رێڕەوی خۆی دیاریدەكات و خاوەن رەفتارو هەڵسوكەوتی خۆیەتی، بۆیە پیاو هەمیشە شانازی بە توانای پیاوەتی و ركابەری و هێز و خۆسەپاندنەوە دەكات، بەڵام ئافرەت ملكەچ و گوێڕایەڵی هەژموونی نێرسالاری دەبێت.
--------------------------------------------------------------------------------
پییەر بۆردیۆ: (1930 –2002)زانایەكی ناسراوی سۆسیۆلۆجیی چالاك و زانایەكی بەتواناو كاریگەری ژیانی كلتوورو فیكریی فەرەنسییە، پتر لە 30 كتێبی بەچاپ گەیاندووەو سەدان وتارو توێژینەوەی بڵاوكردۆتەوە كە بۆ چەندین زمانی جیهانی وەرگێردراون.