تابلەر هاوڕێی ماراتن گروسە لە بەرنامەی پەیمانگەی واشنتۆنە بۆ سیاسەتی عەرەبی،
دانەری كتێبی( لە بێشەی شێر)ـە كە رۆمانێكی شایەدحاڵی شەڕی واشنتۆنە لەگەڵ سووریا.

پێویست بوو بە خێرایی بەیاننامەیەكی هاوبەش دەربارەی گفتوگۆكانی ئاشتیی نێوان ویلایەتە یەكگرتووەكان و رووسیا بڵاوبكرێتەوە بۆ دڵنیابوون لەوەی كە بوونی هەڵكشاوی ئێران لە وڵاتەكەدا گەڕانەوەی كۆچبەران ناورووژێنێت. لە رۆژی یازدەی تشرینی دووەمدا، سەرۆكی ئەمریكا ترامپ و سەرۆكی رووسیا فلادیمێر پوتین بەیاننامەیەكی هاوبەشیان لە شاری دانانگی ڤێتنامی سەبارەت بە سووریا بڵاوكردەوە، لەم بەیاننامەیەدا رەزامەندیی خۆیان دووپاتكردەوە لەسەر ئەو هەوڵە هاوبەشانەی كە بەم دواییە خراونەتەڕوو بۆ دوورخستنەوەی ئەو ململانێیەی كە لەئێستادا لە ئارادایە، لە بەیاننامەكەدا هاتووە كە ئەم هەوڵانە (بەشێوەیەكی ریشەیی ئەو زیانانەی خێراتركردووە كە لەم مانگانەی دواییدا دووچاری رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی- داعش- بوونەتەوە لە گۆڕەپانی شەڕدا). تاوەكو دوای ئەوە چەندین هەنگاوی دیكە بهاوێژرێن كە لە مانگی تەمموزی رابردوو بە مەبەستی بنبڕكردنی شەڕ لە سووریادا گیرانەبەر.
وێڕای ئەو سەركەوتنانەی لە دژی داعش لە موسڵ و رەقە بەدەستهاتوون، بەڵام شەڕ دژی ئەو رێكخراوە تا ئێستا كۆتایی نەهاتووە، چونكە مامەڵەی دروست لەگەڵ ئەو هەلومەرجە نەكراوە كە بۆتە هۆی سەرهەڵدانی ئەو رێكخراوە جیهادییە، لەوانەش پشتگیریی ئێران بۆ حوكمڕانە ستەمكارەكان وەك بەشار ئەسەدی سەرۆكی سووریا،هەروەها ئەو فراوانبوونەی دانیشتوان كە لە گوندە سوننەنشینە پەراوێزخراوەكان هاتۆتەدی. بۆیە پێویستە پارێزگاری لەو دەستكەوتانە بكرێت كە لەشەڕدا دژی داعش هاتوونەتەكایەوە تاكو جارێكی دیكە ئەو رێكخراوە بەهێزێكی دیكەوە دەرنەكەوێتەوە، جایمس ماتین وەزیری بەرگری لە كۆمێنتێكدا دوای بەیاننامە هاوبەشەكە ئاماژەی بەوە كرد كە ویلایەتە یەكگرتووەكان لە رۆژهەڵاتی سووریا ناكشێتەوە مەگەر بە روونی شكست و بەزینی داعش بە یەكجاری كۆتایی بێت، ئەو بە رۆژنامەنووسانی گوتووە: هەوڵدەدەین ئەو هەلومەرجە لەبارە بڕەخسێنین لەپێناو سەرخستنی چارەسەری دیپلۆماسی، هاوكات دووپاتیكردەوە كە ئامانج لە مەودای كورتدا بریتییە لە داماڵینی چەك لە ناوچەكەدا و دواتر لە ناوچەیەكی دیكە و بەردەوامیش دەبین لەسەر ئەو پلانە و هەوڵدەدەین هەنگاوی دیكە بگرینەبەر بۆ گەڕانەوەی خەڵكەكە.
ئێران لە رۆژهەڵاتی سووریا
لەگەڵ ئەمەشدا پرسە ستراتیژییەكان رێگە لە ئاسۆكانی یەكلاكردنەوەی دیپلۆماسیی بەردەوام دەگرن، بۆیە ئەگەر لەنزیكەوە لەو هێزانە بڕوانین كە بە كردەیی شەڕ دژی دەوڵەتی ئیسلام دەكەن لە رۆژهەڵاتی سووریا، بۆمان دەردەكەوێت كە 80%ی ئەو هێزانە لەلایەن پاسدارانی ئێرانەوە پشتیوانیی دەكرێن، ئەمەش بەپێی لێدوانەكانی ئەم دواییەی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی هربرت رایمۆند ماكماستەر، هەرچەندە چاكترە كە ئەمریكا دووركەوێتەوە لە هەر چەشنە كوشتارو شەڕێك لەگەڵ رووسیادا، بەڵام ناشێت ویلایەتە یەكگرتووەكان رێگە بە رووسیا بدات كە دەسەڵاتخوازیی ئێران لە سوریا قایمتر بكات، بۆیە كە ئەو وێنە ڤیدیۆیانەی بڵاوكراونەتەوە سەبارەت بە میلیشیا شیعییەكان لەكاتی رزگاركردنی شاری ئەلبوكەمالی سوننەنشین، ئەمەیان بۆتە مایەی ستایش لەلایەن وەزارەتی بەرگریی سووریاوە بەوەی كە سەركەوتنێكی تازەی ئەسەدە، وەك هەوڵێك بۆ گەڕاندنەوەی هەموو بستێكی خاكی سووریا، بە واتایەكی دیكە بەدیهێنانی سەركەوتنێكی تەواوی سەربازییە لە سووریا.
رێككەوتننامەی كەمكردنەوەی گرژیی كە لەنێوان مۆسكۆو واشنتۆن و عەممان لە حەوتی تەمموزدا واژۆكرا- نەك هەوڵەكانی ئەمریكاو رووسیا بۆ چارەسەری كێشەكە- رێگەی خۆشكرد لەبەردەم ئەسەدو ئێران- نەك لەبەردەم ئۆپۆزسیۆنی میانڕەودا- بۆ سەركردایەتیكردنی شەڕ دژی داعش.
راستە كە پاشەكشەی پشتیوانیی سەربازیی ئەمریكا بۆ شۆڕشگێڕان لە ئەنجامی ئەو رێككەوتننامەیە، بووە هۆی كەمكردنەوەی خوێنڕشتن و گەیاندنی باشتری كۆمەكە مرۆییەكان بۆ ئەو ناوچەیە، بەڵام رژێمی ئەسەدی لە هەڕەشەیەكی چاوەڕوانكراو رزگاركرد. باشووری سووریا رێگای ئاساییە بۆ پەلاماردانی دیمەشق، خاڵی لاوازی ئەسەدە بەتایبەتیش كە تاوانی ئەشكەنجەدانی هەرزەكاران لەوەتەی شەش ساڵ بووە هۆی سەرهەڵدانی چەخماخەی شەڕی ناوخۆی سووریا، لەبەرامبەردا رێگە بە هێزەكانی ئەسەد درا كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانیی دەكرێن كە لە رووبەرێكی فراوانی خاكی سووریا بڵاوببنەوە، ئەو رووبەرەی كە تاران بەنیازە بیكاتە پردی وشكانی بەمەبەستی فراوانكردنی پردی ئاسمانیی لە ئێرانەوە بۆ فڕۆكەخانەی دیمەشق.
بەیاننامەی یازدەی تشرینی دووەم دانی بە مەترسییەكانی فراوانخوازیی ئێراندا ناوە، كاتێ پێشوازی لە یاداشتنامەیەكی پرەنسیپەكان كرد كە رووسیاو ئەمریكاو ئەردەن سێ رۆژ پێش رێكەوتننامەكە واژۆیان كردبوو، تایبەت بە كەمكردنەوەی ژمارەی هێزو چەكدارانی بیانی تا ئەو كاتەی بەیەكجاری باشووری ئەو وڵاتە جێدەهێڵن، بەڵام ئەو هەوڵانەی لەوەتەی هاوینی 2017 لەئارادایە بۆ وەدەرنانی ئەو گرووپانەی ئێران پشتگیرییان دەكات لە سنووری جۆلان- لە رێگەی جێبەجێكردنی پەلامارێكی گەورە بۆ سەر هێزەكانی ئیسرائیل لە میانی شەڕدا- بەداخەوە تەنیا نزیكەی شەش میلی گەڕاندەوە دواوە. ئەمەش ئەو بازنە ئەمنییە نییە كە پێویستە بۆ هێوركردنەوەی مەترسییەكانی ئیسرائیل بە كردنەوەی بەرەیەكی دیكە لە پارێزگای قنێترە لەشێوەی بەرەی باشووری لوبنان، هەروەها بە دوور دەزانرێت كە پرەنسیپی- كەمكردنەوە تا بەجێهێشتنی كۆتایی- جێبەجێ بكرێت، لەبەر ئەو پشتیوانییەی كە ئەسەد لە بوونی رووسیاو ئێران دەیكات لە سووریا، لەكاتێكدا كە هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی هیچ داوایەكی هاوشێوەیان لێ نەكراوە، كە دواتر ئەو دەسەڵاتە پێویستەی نییە بۆ دابینكردنی بەرژەوەندییەكانیان، ئەمەش كەموكورتییەكە دەبێ چارەسەربكرێت. لەبەر ئەو لاوازییەی كە لە ئەنجامی شەڕدا رووبەڕووی سوپای سووریا بووەوە، دەبینین كە مانەوەی ئەسەد لە دەسەڵاتدا مانای وایە ئێران بەگوڕوتینێكی زۆرەوە لە داهاتوویەكی چاوەڕوانكراودا بوونی دەبێت، دیارترینیان لەم رووەوە ئەوەیە كە بەیاننامەكەی ئەم دواییە وەسفی بڕیاری ژمارە 2254ی ئەنجومەنی ئاسایش دەكات كە رێگەیەكە بۆ ئاشتی. بەڵام ئەم بڕیارە چەندین رێگە لەبەردەم ئەسەددا دەكاتەوە تا لە حوكمدا بمێنێتەوە، هەر ئەمەشە كە نابێ ئەمریكا قبووڵی بكات.
ئەمەو هەڵوێستی فەرمیی ئەمریكا لەو بەیاننامەیەی جنێڤدا بەرجەستە بووە كە لە حوزەیرانی ساڵی 2012 وتووێژی لەسەر كرا، بەڵام ئەو بەڵگەنامەیە بەتەواوی بوار لەبەردەم ئەسەددا واڵا دەكات كە لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، چونكە لە بەشی دووەمیدا هاتووە(هەموو هەنگاوێكی سەرەكی بۆ هەر یەكلاییكردنەوەیەكی قەیران بریتییە لە پێكهێنانی دەستەیەكی گواستنەوەی حوكمڕانی كە هەموو دەسەڵاتەكانی جێبەجێكردن پیادەبكات و زەمینەیەكی بێلایەن بڕەخسێنێت كە ئاسانكاریی بۆ پرۆسەی گواستنەوە دابین بكات و دەكرێ چەند ئەندامێكی حكومەتی ئێستاو ئۆپۆزسیۆن و گرووپی دیكە لەخۆبگرێت و پێویستە ئەمەش لەسەر بنەمای رێكەوتنی بەرامبەر پێكبهێنرێت). ئەم تەمومژاوییەش رووسیای هانداوە كە ئەسەد بەشداری پێبكات لە دەستەی حوكمڕانی گواستنەوەدا لەگەڵ پابەندبوونی بە بەیاننامەكە، هاوكات ئەمریكاشی وا لێكرد كە بەرەوڕووی ئەمە ببێتەوە، لێرەوە دەبینین كە ئامانج لە هەوڵەكانی رووسیا بۆ رێكخستنی پرۆسەگەلی هاوتەریب لە (ئەستانەو سوچی) فێڵكردنە لە جنیڤ بەقەد ئەوەی كە قۆستنەوەی ئەو بۆشاییەیە، بەڵام بڕیاری 2254ی ئەنجومەنی ئاسایش بەیاننامەكەی جنێڤیش دەگرێتەوە، هەروەها ئەو هەنگاوانەی پێشتر پلانی ئێران بوونە لە میانی چوار خاڵدا: راگرتنی بەپەلەی شەڕ، پێكهێنانی حكومەتێكی یەكێتیی نیشتمانی، ئەنجامدانی گۆڕانكاریی دەستووری، ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان لەژێر چاودێریدا.
هەڵبژاردنەكانی سووریاو رۆڵی ئەمریكا
بەیاننامەی یازدەی تشرینی دووەم بەدەق دەڵێت( هەڵبژاردی ئازادو دادپەروەرانە بە چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكان بكرێت كە ئەوپەڕی نۆرمی شەفافی نێودەوڵەتی لەخۆبگرێت و هەموو سوورییەكانیش تێیدا بەشداربن لەوانەش رەوەندی سووری) بەڵام كێشەكە لەوەدایە كە ئەو یاسایەی چاودێریی هەڵبژاردنەكانی سووریا دەكات لەئێستادا رێگە بە دەنگدان نادات تەنیا بۆ ئەو هاووڵاتیانە كە ڤیزای دەرچوونیان هەیە، یان ئەو خەڵكە كەمەی لە ترسی مردن رایانكردۆتەوە دەرەوەی سنووری سووریا.
بەهەمان شێوە پێویستە واشنتۆن فشار بخاتەسەر مۆسكۆ تاكو هاوپەیمانەكەی كە سوریایە هانبدات پشت بە یاسای هەڵبژاردنی ئازاد ببەستێت تاكو هاووڵاتیانی سووریا لە هەندەران بەشداری لە دەنگداندا بكەن، لەكاتێكدا كە گەشتێكی تازەی وتووێژەكانی جنێڤ لە 28ی ئەم مانگە دەست پێدەكات دوابەدوای دیداری ئۆپۆزسیۆن لە ریاز، پێویستە ئەمریكا روونی بكاتەوە كە پشتگیریی ناكات لە هەر پرۆسەیەكی هەڵبژاردن كە ئەسەد بەشداری تێدا بكات، چونكە ئەو پشتگیرییە بە تەواوەتی شەرعییەتی پێدەدات، ئەگەر نا سەركەوتنی ئەسەد مسۆگەردەبێت و ئێرانیش بە توندی پارێزگاری لە پێگەی خۆی لەو وڵاتەدا دەكات، ئەم فاكتەرانەش ئەگەرەكانی روودانی پێكدادانی ئێران - ئیسرائیل لە ئاییندەدا زیاتردەكەن، هاوكات دەبنە لەمپەر لەبەردەم سەقامگیریی نیشتمانی و بە پلەی یەكەمیش بەهێزكردنی ئەو هەلومەرجانەی بوونەتە هۆی گەشەكردنی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی.