ئەم وتارە لەلایەن لی سمیس لە گۆڤاری ویكلی ستاندەری ئەمریكی بڵاوكراوەتەوە و لەبەر گرنگیی ناوەرۆكی وتارەكە لەسەر هەڵوێستی ئەمریكا بەرامبەر ئاكامی ریفراندۆمەكەو گرنگیی سەربەخۆیی كوردستان بۆ بەرژەوەندیی ئەمریكا پۆختەیەكی بەكوردی بڵاو دەكەینەوە.

رۆژی 27ی ئەیلوول بەرپرسانی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایانگەیاند كە ریفراندۆمی سەربەخۆیی بە راددەیەكی گەورە بە سەركەوتوویی بەڕێوەچووەو كۆتایی هاتووە. كە رێژەی بەشداریكردن لە سەدا 72 بوو لە پتر لە 4.5 ملیۆن كەس كە مافی دەنگدانیان هەبوو، نزیكەی لە سەدا 93ی بەشداربووانیش دەنگیان لەگەڵ ئەوەدا بوو كە كوردی عێراق خەونی لەمێژینەی خۆی بهێنێتەدی كە سەربەخۆییە. لەگەڵ ئەوەشدا دەنگدانەكە پابەندكار نییە و زۆرێك لە شیكەرەوەكان باوەڕیان وایە ریفراندۆمەكە بە راددەیەكی گەورە بۆ باشتركردنی پێگەی گفتوگۆكردنی هەرێمی كوردستان بووە بۆ بەدەستهێنانی دەستكەوتی زیاتر لە حكومەتی مەركەزی عێراقی- ئیدی یان ئەوەتا كورد دەسەڵاتی زیاتری هەبێت لە بەغدا، یاخود بۆ ئەوەیە كورد راددەیەكی زیاتری خۆبەڕێوبەری بۆ هەرێمی كوردستان دەستەبەر بكات و رەنگە لە كۆتاییشدا سەربكێشێت بۆ سەربەخۆیی.
بەغدا تەواو بەرهەڵستی ریفراندۆمەكە دەكات و دەنگدانەكە بە نایاسایی لەقەڵەم دەدات. هەردوو دەوڵەتە دراوسێ گەورەكەی عێراق، توركیا و ئێران دژی وەستاونەتەوە، ترسیان هەیە لەوەی كە سەربەخۆبوونی 8.35 ملیۆن كوردی عێراقی بۆی هەیە كاریگەری هەبێت لەسەر دانیشتووانی كوردی وڵاتەكەیان. ئێران سنوورەكانی بە رووی هەرێمی كوردستاندا داخست و توركیاش هەڕەشەی داخستنی ئەو بۆرییە دەكات كە نەوتی هەرێمی كوردستان دەگوازێتەوە بۆ بەندەری جەیهان لە توركیا. هەروەها ئەمریكاش بەرهەڵستی ریفراندۆمەكەی كوردستان دەكات، لە راستیدا ئەمریكا رایگەیاند كە ئەمە بۆ ئەوان مایەی «نائومێدییەكی قووڵ» بووە، بە بیانووی ئەوەی ئەمە تەركیز لەسەر شەڕی دژ بە داعش كەم دەكاتەوە، كە تێیدا هەرێمی كوردستان شەریكێكی كارا بووە. لەگەڵ ئەوەشدا هاوپەیمانانی سەرەكیی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێ پێچ و پەنا پشتیوانی لە كوردستانی سەربەخۆ دەكەن. سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بنیامین نەتنیاهۆ لە سەرەتای ئەم مانگەدا رایگەیاند كە ئیسرائیل پشتیوانی «لەو رێگاچارە شەرعییە دەكات كە بە هۆیەوە كورد دەیەوێت دەوڵەتی خۆی بەدی بێنێت.»
ئیسرائیل بە چەشنی زۆرێك لە پشتیوانانی كورد، ئەو راستییە لەبەرچاو دەگرێت كە هەرێمی كوردستان مەیلی بۆ رۆژئاوا هەیە. هەرێمی كوردستانیش هەمان هەستی بۆ ئیسرائیل هەیە، كە بینیمان ئاڵای ئیسرائیل لە گردبوونەوەكانی سەربەخۆییدا دەشەكانەوە. زۆرێك لە ئیسرائیلییەكان و چالاكە پشتیوانكارەكان لە ئیسرائیل لەنێو ئەمریكا خەونە نەتەوەییەكانی هەرێمی كوردستان بە چیرۆكی جوولەكە دەشوبهێنن- گەلێكی بێدەوڵەت كە خاوەنی هەستی نەتەوەییە و لەلایەن جیهانی شارستانییەوە شەڕەكەی فەرامۆش كراوە كە لە پێناوی مافی بڕیاردانی چارەنووسدا بەرپای كردووە و دەبێتەهۆی هێنانەدی ئاشتی و گەشەكردن. یایر لاپید ئەندام پەرلەمانی ئیسرائیل لە تویتێكدا دەڵێت: «خەڵكی جوولەكە دەزانێت خەباتكردن لە پێناوی بەدەستهێنانی نیشتماندا چییە، كورد لە رووی ئەخلاقییەوە مافی ئەوە هەیە ببێتە خاوەنی دەوڵەتی خۆی، من لە ئێستادا هیوای خۆشبەختییان بۆ دەخوازم.»
گومانێكی كەم هەیە لەبارەی هەستی بەرپرسەكانی ئیسرائیل بۆ خەونی بە دەوڵەتبوونی هەرێمی كوردستان، بەڵام هیچ كەسێك لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ناتوانێت هەست و سۆز بكاتە بناغەی بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی. ئیسرائیل وەك هاوپەیمانێك لە هەرێمی كوردستان دەڕوانێت، بەتایبەتی لە چوارچێوەی ململانێكەیدا لەگەڵ ئێران. قودس باوەڕی وایە دروستبوونی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان لەسەر سنووری ئێران دەبێتە بەربەستێك لەبەردەم ئەوەی پێیوایە هەڕەشەیەكی ستراتیژی سەرەكییە لە ناوچەكەدا، ئەمەش ئیسرائیل دەخاتەسەر رێگایەكی جیاواز لەبەرامبەر ئەمریكا. ئیدارەی ترەمپ باوەڕی وایە كە مەسەلەی سەرەكی لە ناوچەكەدا بریتییە لە تێكشكاندنی داعش، هەر لەم روانگەشەوە بوو كە رەخنەی لە ریفراندۆمەكە گرت. هەرچۆنێك بێت، كاریگەریی شەڕی دژ بە داعش بریتییە لە بەهێزكردنی زیاتری پێگەی ئێران- نەك تەنیا لەسەر حیسابی ئیسرائیل، بەڵكو لەسەر حیسابی تێكڕای هاوپەیمانەكانی ئەمریكا و بگرە خودی ئەمریكا خۆیشی. بەو پێیە، ریفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستان ئەم وێنە ستراتیژییەتەی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست زەق دەكاتەوە. كە پێناچێت ئەم دۆخەی ئێستای ناوچەكەش خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بكات.
گرنگە لە كاتی گفتوگۆكردن لەسەر پرسی كورد نیگەرانییە سەرەكییەكانمان لەبەرچاو بێت، بەتایبەتی كە تا ئێستا زۆرێك لە قسە و باسەكانی پەیوەست بە ریفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستان لە روانگەیەكی ئەخلاقییەوە مەسەلەكانیان تاوتوێ كردووە، بە واتای ئەوەی كوردستانی عێراق قەوارەیەكی سیاسی و كارا و تا راددەیەكی گەورە دیموكراسی بووە و مەیلی بۆ رۆژئاوا هەبووە، كە تەواو شایستەی ئەوەیە ببێتە خاوەنی دەوڵەت. واقیعی حاڵیش ئەوەیە كە زۆر گەلی دیكە هەن شایستەی ئەوەن خەونە نەتەوەییەكانی خۆیان لە فۆرمی دروستكردنی دەوڵەتدا بەدی بهێنن. بەڵام بە داخەوە، مێژوو پڕە لە رووداوەكانی تێكشكاندنی گەل و هۆز و نەتەوەكان لە میانەی هەوڵ و خەباتیاندا بۆ هێنانەدی خەونەكانیان. جیوپۆلەتیك باری مێژوو راست ناكاتەوە، بەڵكو هاوكێشەی جیپۆلەتیك ئەوەیە كە هێزەكان بە گەورە و بچووكیانەوە سەرقاڵی برەودانن بە بەرژەوەندییەكانیان. هەر ئەمەش رەنگە هۆكاری ئەوە بێت كە تا ئێستا و رەنگە لە داهاتووشدا ئەمە روونەدات، كوردستانی گەورە دروست نەبووە كە هەر 35 ملیۆن كوردەكە لەخۆ بگرێت كە لە ناوچەگەلێكی هاوشان بەیەكدا دەژین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە پێكدێن لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا، باشووری رۆژهەڵاتی توركیا، باكووری رۆژهەڵاتی عێراق و بەشێكی گەورەی رۆژئاوای ئێران.
با لە هاوپەیمانە سەرەكییەكەی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە دەست پێبكەین، كە مەبەستمان ئیسرائیلە كە ئەم مەسەلە ستراتیژییە بە روونی دەبینێت. لەبەر ئەوەی ئێران كێشەی سەرەكییە لە ناوچەكەدا، بوونی دەوڵەتێكی دۆست بە ئیسرائیل لەسەر سنووری ئێران پەرەسەندنێكی تەواو ئیجابییە، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە دەوڵەتی كوردستانی سەربەخۆ لاواز دەبێت لەبەردەم هێزی گەورەی وەك ئێراندا لەسەر سنوورەكەی، بۆیە تاكە رێگە بۆ رێگەگرتن لە ئێران تاوەكو نەتوانێت ئەم هەوڵەی كورد لەبار ببات، ئەوەیە توركیا بێتە ناو پرۆژەكەوە، ئەگەر بە سادەیی گوزارشتی لێبكەم، ئەوا دەبێت یەكێك لەم دوو وڵاتە، توركیا، یان ئێران بە تەواوەتی پشتیوانی لە قەوارەی سیاسی و سەربەخۆیی كوردی عێراق بكەن، ئەگەرنا بەردەوام نابێت.
ئەگەر سەرۆكی توركیا ژیرانەتر، یان كەمتر شەڕانگێزتر، یاخود باشترە بڵێین كەمتر بە ترس و گومانەوە هەڵسوكەوت بكات، ئەوا رەنگە ریفراندۆمەكە وەك دەرفەتێك ببینێت بۆ ئەوەی دەوڵەتی كوردی عێراق بكاتە هاوپەیمانێكی باشی توركیا، بەڵام لەبری ئەوە رەجەب تەییب ئەردۆغان بەرهەڵستی ریفراندۆمەكەی كرد و هەڕەشەی داخستنی سنووری لە هەرێمی كوردستان كرد لەگەڵ ئەو بۆرییە كە نەوتی ئەم هەرێمە بۆ سەر دەریا دەگوازێتەوە. مەسەلەكە بە شێوەیەكی سەرەكی خودی هەرێم نییە، كە ئەردۆغان پەیوەندی زۆر باشی هەبوو لەگەڵیدا. توركیا لەوە دەترسێت كە ریفراندۆم كە بەڵێنی هێنانەئارای قەوارەیەكی سیاسی و سەربەخۆی كوردی هەڵگرتووە، ببێتەهۆی خۆشكردنی ئاگری شەڕی پەكەكە لە دژی ئەنقەرە. دەبێت ئەردۆغان ركابەرە ناوخۆییەكان لەبەرچاو بگرێت كە رەنگە تۆمەتباری بكەن بەوەی هەڵوێستێكی نەرمی گرتۆتەبەر لە ئاست پرسی كورددا.
هەندێ لە شرۆڤەكاران بە هەڵە ریفراندۆمی كوردستانیان بە ئامرازێك لە دژی ئەردۆغان لێكدایەوە، لەو روانگەیەوە كە ئەردۆغان هاوپەیمانێكی گرفتائمێزی ئەمریكا و تەنانەت خراپترە بۆ ئیسرائیل.
نەتنیاهۆ دەزانێت كە پشتیوانیی توركیا بۆ سەربەخۆیی كوردستانی عێراق گرنگییەكی بنەڕەتی هەیە، ئەگەرنا نابێتە بەشێك لە بونیادێكی ئەمنی مەیل بە ئەمریكا بۆ بەرگریكردن لە دژی ئێران. بە گوێرەی هەندێ لە شیكەرەوەكان هەواڵە خۆشەكە ئەوەیە كە ئەردۆغان بەم نزیكانە هاوهەڵوێست دەبێتەوە لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا، ئەمەش دەبێتەهۆی نزیككردنەوەی دوو هاوپەیمانی تەقلیدی ئەمریكا. بەڵام هەواڵە ناخۆشەكە ئەوەیە كە ئەمریكا لەوێدا بوونی نییە.
ئەوە مایەی تێگەیشتنە كە واشنتۆن خوازیاری عێراقێكی یەكگرتوو بێت، ئەو وڵاتەی كە گیانی هەزارن ئەمریكی تێیدا بەخت كرا و چەندین ترلیۆن دۆلاری ئەمریكای تێدا خەرج كرا بۆ ئەوەی لە سەدام حوسێن و دواتر لە ئەلقاعیدە- كە دواتر داعشی بەدواداهات- رزگار بكرێت. كێشەكە ئەوەیە لە ئێستادا بەغدا لەلایەن ئێرانەوە كۆنتڕۆڵ كراوە. بەڵێ ئەوە راستە كە ئیدارەی ئۆباما بە راددەیەكی گەورە كلیلی عێراقی دایە دەستی سوپای پاسداران. بەڵام درێژەدان بە شەڕی دژ بە داعش لەلایەن ئیدارەی ترەمپەوە دەبێتەهۆی بەهێزكردنی پێگەی ئێران لە عێراق و سووریا و لوبناندا.
هەروەك لە مانگی رابردوو هینری كیسەنجەر ئاماژەی پێكرد كە «لەناوبردنی داعش بوار بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران دروست دەكات كە رێڕەوێكی وشكانی دروست بكات لە تارانەوە بۆ بەیروت، كە بۆی هەیە ئەمەش دەستپێكی ئیمپراتۆرییەتێكی رادیكاڵی ئێرانی بێت.» ئەوەی كیسەنجەر ئاماژەی پێدەكات ئەو راڕەوەیە كە زۆر باسی لێوە دەكرێت و لە بەیروتەوە و بە تێپەڕبوون بە دیمەشق و بەغدا بۆ تاران درێژ دەبێتەوە. ئەمەش لە ئێستادا بەرپرسەكانی رۆژئاوا و عەرەبی سەرقاڵ كردووە. هەروەها ئەم كێشەیە رەهەندێكی دیكەشی هەیە كە كەمتر سەرنجی لەسەرە، ئەوە تەنیا ئێران نییە، بەڵكو رووسیاشە كە دەستڕۆیشتوویی خۆی بەرفراوان دەكات، رێڕەوی وشكانی ئێرانیش بە مانای كەمبوونەوەی پانتایی دەستڕۆیشتوویی ئەمریكا دێت.
دەبێت سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست ریفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستاندا لەم روانگەیەوە لێكبدرێتەوە: چونكە پێداگریكردن لەسەر ئەوەی دەبێت كوردستانی عێراق وەك بەشێك لە عێراقێكی یەكگرتووی كۆنتڕۆڵكراو لەلایەن سوپای پاسدارانەوە بمێنێتەوە، بە مانای لەدەستدانی قەوارەیەكی بەهاداری مەیل بە ئەمریكا و مەیل بە ئیسرائیل لە دژی ئێران دێت. بەپێچەوانەوە، كوردستانی سەربەخۆ كاریگەرییەكی گەورەی دەبێت لە رزگاركردنی ئەمریكا لە سیاسەتی كارەساتباری مەیل بە ئێران كە ئیدارەی ترەمپ لە ئیدارەی پێش خۆی بە میرات بۆی ماوەتەوە.