هەرێمی كوردستان قۆناغی گرنگی بڕیوە بۆ دەوڵەتبوون و سەربەخۆیی..
رێبوار حەمەلاو شوانی
بەدیهاتنی خە ونی سە ربەخۆیی و دامەزراندنی ده‌وڵه‌تی كوردستان و هە ڵكردنی ئاڵاكەی لە گۆرەپانە نێو ده‌وڵه‌تیەكان ئاواتی هەموو تاكیكی كوردە . هەر لە رۆژهەلاتی كوردستانەوە تا رۆژئاوا و هەر لە باشوورە وە تا باكوور بەلام پێویستە ئەو راستیە نكۆلی لێنەكریت .كە بزووتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوەیی لە هەر پارچەیەكی كوردستانی گەورە لە قۆناغیكی تایبەتی بزووتنەوەی رزگاریدایە بەو مانایەی كە هاوتەریب نین . ماوەی 25 ساڵە خاوەنی دامەزراوەی یاسایی وشەرعی و هه‌ڵبژیردراوی خۆیەتی و پەیرەوی بەریوەبردنی دەسەلاتیكی دیموكراتی وسیاسی دانپیدانراوی دەستوری دەكات كە لە دەستوری ده‌وڵه‌تی عێراق وەكو هه‌رێمی فیدرالی جیگیر كراوە هەر بوونی ئەم هه‌رێمەش بوو لە دوای روخانی رژیمی بەعس سیستەمی سیاسی و شیوەی عێراقی گۆری لە ده‌وڵه‌تیكی ناوەندیەوە بۆ ده‌وڵه‌تیكی فیدرالی یەكگرتوو .گەلەكەمان هەر لە راگواستن و تیكدانی چەندین شار و گوند و گۆرینی دیمۆگرافیای زۆربەی ناوچە كوردنشینەكان و پرۆسەی بەدناوی ئەنفال و كیمیاباران و كۆمەڵكوژی خه‌ڵكی كوردستان كە بە جینۆساید هەژمار بكریت ببیتە هەوینی داخوازیمان بۆ جیا بوونەوە لە عێراق بەپشتبەستن بە پەیماننامەی نەتەوە یەكگرتوەكان و مافی گەلان لە دیاری كردنی مافی چارەنووسیان ئەم بۆچونە راستی تیدا بەدی دەكریت بەلام لە روانگەی یاسای نیو ده‌وڵه‌تیەوە بۆ گەلیك گونجاوە كە لەسەر خاكی راستە قینەی خۆی نەبیت و لەیەك وولاتدا لەلایەن گەلیك یان دەسەلاتیكی ترەوە جینۆساید كرابیت ئەمەش پێی دەگوتریت بەلگەی پشتگیری بۆ نموونە لە سالی 1948 كاتیك ئیسرائیل دامەزرا جوولەكەكان لە سەر خاكی خۆیان نەبوون و لە وولاتانی وەكو ئەلمانیاو پۆلۆنیا جینۆساید كران بۆیەش ده‌وڵه‌تیان بۆ دامەزرینرا لە چوارچیوەی وولاتیكدا كەلەرووی میژووییەوە خاكی جوولەكە بوو جگە لەمە لەسالی 1991 سەبارەت بە بۆسنیا هەمان میژوو دووبارە كرایەوە ئەگەر چی بۆ ئیمەی كورد ئەم راستیە زۆر بەهیز نیە چونكە بە دریژایی میژووی "میزۆپۆتامیا " وولاتی نیوان دوو زی و پیش دروست بوونی ده‌وڵه‌تی عێراق كورد لەسەر خاكی خۆی ژیاوە و بوونی هەبووە كەواتە بۆ كورد بەلگەی میژوویی و جوگرافی هەیە كە پیی دەگوتریت.بەلگەی بنەرەتی ئەمەش ئەوە دە گەیەنیت كە كورد خاكی لێ زەوت كراوە و لەم پرۆسەی بە ده‌وڵه‌ت بوونی كوردستاندا ئەوە عێراقی عەرەبیە دەبیت لە كوردستان جیابكریتەوە نەك پێچه‌وانەكەی چونكە عێراق ده‌وڵه‌تیكی دەستكردە.
ریفراندۆم و دواتریش راگەیاندنی سەربەخۆیی، مافی هەر گەلێكە، چونكە بە رەچاوكردنی یاسا و رێسا نیشتمانی و نێودەوڵەتییەكان، هیچ رێگرییەك نابینرێت لەم رووەوە، بە جۆرێك دەستوور و یاسا عێراقییەكانیش هیچ بەربەستێكیان دانەناوە، لە كاتێكدا رێككەوتننامە جیهانییەكانیش مافیان داوە بە هەر گەلێك لە دیاریكردنی چارەنووسی خۆی، چونكە ئەمە بابەتێكی یاساییە و لە چوارچێوەی پرەنسیپەكانی دیموكراسیدا ئەنجام دەدرێت، بۆیە مافێكی سرووشتیی هەر نەتەوەیەكە پاڵپشت بەو پێوەرە نێودەوڵەتی و رێككەوتننامە و پەیماننامە جیهانیانە، چارەنووسی خۆی دیاری بكات، ئەگەر بەراوردێك بكەین لە نێوان واقعی سیاسیی هەرێمی كوردستان و واقعی سیاسیی ئەو گەل و نەتەوانەی لە رێگای میكانیزمی ریفراندۆم و دیموكراسییەوە مافی سەربەخۆییان دەستەبەر كردووە، بە نموونە باشووری سوودان، تەیمووری رۆژهەڵات، مۆنتینیگرۆ، كۆسۆڤۆ و. هتد، هیچ جیاوازییەك نابینین، بەڵكوو ئەو زەمینەیەی لە هەرێمی كوردستاندا بوونی هەیە، لە بارتر و گونجاوترە بۆ ئەم پرسە. هەرێمی كوردستان زۆر قۆناغی گرنگی بڕیوە بۆ دەوڵەتبوون و سەربەخۆیی بە جۆرێك ئاماژەكان رووە هاتنە ئارای ئەم دەوڵەتەن، كەواتە پێویستە سوود لەو دەرفەتە وەربگرین و نەهێڵین لە دەست بچێت، چونكە لەوانەیە جارێكیتر ئەو دەرفەتە بە ئاسانی هەڵنەكەوێتەوە، هەروەها خەبات و تێكۆشانی زیاتر لە سەدەیەكی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی كورد بۆ سەربەخۆیی و ئازادی و دەوڵەت بووە، بۆیە ئەوەی كە هانی سەركردایەتی سیاسی كورد دەدات ئەوەیە كە لە ئێستادا بە هۆكارگەلێك كە لە پێشتر ئاماژەمان پێدا نزیك بوینەتەوە لە بەدەست هێنانی دوا ئامانجی بە دەست نەهاتووی گەلەكەمان بۆیە یەكلابوونەوەی گەلی كورد لە بریاری سەربەخۆییدا دیارترین پاڵپشت و هاندانە بۆ بریاردان لە ئەنجامدانی پرۆسەی ریفراندۆم وەك هەنگاوێك بۆ سەربەخۆیی.
