د وێ ڕێکا خەلەت یا چارەسەرکرنا نساخیێت عەقلی وەک شیزۆفرینیا و پارانۆیا و ... ھتد، دا ھندەک کەس، بەرێ و نۆکە، ژی ڕێکێت وەکی قۆتان و نەچارکرنا نساخی دایە بۆ ھندێ وی پال بدەن ھندەک ناڤا بێژیتن، ئەوێت ب ھزرا وی کەسی ناڤێت ئەجنانە و یێن چۆینە د لەشێ ڤی نساخی دا و ئەو تووشی ڤێ نساخیێ کری. ھزرەک شاش و نەدروست. پشتی گۆتنا وان ناڤا، لنک دلەکی ئەو کەس دێ ڕابیتن ب نڤێسین و سۆتن و ژناڤبرنا وان، وەک ڕێکەک بۆ چارەسەر ( عیلاجا) ڤی نساخی. لدەمەکی ژ ھەمیێ کباختر ئەوە کە ھەکەر ئەو ئەجن و نساخ بڤێ چەندێ چارسەر نەبین و ژناڤنەچۆن، بەرێ دا ڕابن کۆنەکێ د کلۆخێ سەرێ وی نساخی دا ڤەکەن، بەلێ نۆکە وێ چەندێ د سەرێ تلا و یان جھەک دیتر و گۆشتێ لەشێ وی دا دکەن. دبیتن ھەکەر دویڤداچۆنەک نەبایە ھێشتان ئەو شێواز ھاتبایە بکارئینان.
ئەڤ کارێ قۆتانێ و کۆنکرنێ بۆ وی نساخی مەزنترین دربە و ھندا دیتر ڕەوشا وی ئالۆزتر و چارەسەرییا وی پاش دئێخست. چونکی د ڕاستیدا نە ئەجنەک ل گۆڕێ یە و نە ژی ب کۆنکرنێ و سۆتنێ ژناڤ دچن. ئەو کار تنێ وی نساخی ھندا دیتر دین و ھار دکن و دشێوینن. دەردێ نساخی گھۆڕین و تیکچۆنەک دیترە ش جۆرێ بایلۆژی. مەژیێ وی وەکی پێدڤی و دروست کار ناکەتن.
ناڤێ ئەجنا تشتەکە ھندەک ژبەر خۆ چێدکەن. ئەڤە نە ئانکۆ ئەجن نینن. نەخێر. بوونا ئەجنا یا مسۆگەر بووی، بەلێ چ شۆلێ وان د لەشێ مرۆڤەکی َنساخ دا ھەیە؟ ئەڤە دویرە ژ زانستی. ئەرێ ئەڤ مرۆڤە نابێژنە خوە ئەجن بڤی شۆلی دێ چ مفای گەھینیتە خوە و وی نساخی؟
ئەز نزانم ناڤێ ئەجنا چیە بەلێ پا وەکی من زانی ناڤێن وان وەکی ناڤێت یەونانیێت کەڤن دویر و درێژ و ب زەحمەتن، و بۆ ژبەرکرنا ھەر ئێک ژ وان سێ ڕۆژ پێدڤینە، ڤێجا نساخەکێ ھۆسا د ڤێ ڕەۆشا نەخۆش دا کەنگی و چەوا وان ناڤان فێردبیتن؟ ئەڤە گۆتگۆتکن. وەکی دی ژی ئەوا ئەم ژ نساخ و کەسێت دەوروبەری خوە دبینین ئەڤ ناڤە ھەمی ئەو ناڤن یێت ئەم ھەمی وان دنیاسین و ھەمی ژی کەس و کار و خزمێت نێزیکن یان ژی کەسێت دیارن و ناڤێ وان ئاشکرایە و نە ناڤێت ئەنجنانە.
یا ڕاستی ئەوە پشتی تێکچۆنا مەژیێ وان کەسا و شۆلێ وێ ڕەوشەکا بایلۆژیکی و کێمیاوی لنک وی پەیدا دبیتن، کە ھەمی ئەو کەرب و کینە و قەھر و کۆل و کۆڤانێت لسەر دەستێ ڤی کەسی یان کەسا (ئەوێن ھندەک کەس ب خەلەتی ڤە دبێژن ناڤێت ئەجنانە!) ل ڕابردووی بسەرێ وی نساخی ئینانین و ھاتین، یان ئەو وی و وان ب ئەگەر و بناسێ گەلەک ژ خەم و خەیال و شکەستن و بەڵایێت ژیانا خوە دزانیتن، بڤی ڕەنگی و شێوازی و وەکی فلمەکی ژبەرچاڤا ناچن و ھەر دھێن و دچن و ب مەژیێ وی دا دەرباز دبن، وەکی ھەر کەسەکێ ئاسایی کارتێکرنەک نەرێنی و خراب لسەر ڕەوشا ھزرکرنا وی دکەن.
دیارە مرۆڤەک ئاسایی و ساخلەم و دەرووندروست ب ڕەنگەکێ ئاسایی و و جوانتر و کێم زیانتر ھەلوێستا خوە نیشان ددەتن یان ژی ب ھێجەتەک یان شێوازەک ئاساییتر و بسانەھیتر خوە ژ وی کاودانی و قۆناغا بەرەنگارییا وێ کەربێ و قەھرێ دەرباز دکەتن، بەلێ نساخەکێ عەقلی نەشێتن و بەردەوام وی ناڤی دووبارە دکەتن. خەلک ھزر دکەتن ئەو ناڤ ناڤێن ئەجنانە؟! وەرە ڤێ بێ ئاقلیێ؟! ئەڤ نساخە ژ ڕحا خوە بێزارە و ژ ڤی ناڤی عاجز و دلماییە و دووبارەکرنا وی ناڤی تنێ دەربڕینەکە نیشان ددەتن چەند ئەوی کەر ب ژ وی کەسی یان کەسان ڤەدبیتن.
ژبەرھندێ ھەبوونا شیان و کارێ لێبۆردن ژ خەلکێ خراب و زیان گەھاندینە مرۆڤی، و بسانەھی وەرگرتنا گەلەک ھەلوێستان و بزەحمەت نەبوون د ژیانێ دا ھاریکارەکێ باشە بوو دویر کەفتن ش ڤێ ئێش و ئازارا دەروونی.
ئەجن و ناڤێ ئەجنا ش کیڤە تێتن؟ ئەڤە چ ئاخفتنێت بێ مەعنانە ھندەک دکەن؟ ھەکەر وەسا نە بۆچی ئەو کەس پشتی سۆتنا ناڤێ وان و قۆتانێ و کۆنکرنا جھەک وان، ھێشتان وی ناڤی دووبارە دکەن؟ بۆچی ب خوارنا ھندەک دەرمانێت نۆژدارێت دەروونی بۆ وان دنڤێسن ڕەوشا وان باشتر دبیتن؟ چونکی ب وان دەرمانا مەژیێ وی دکەڤیتە د ڕەوشەکا ئاساییتر دا و جوانتر و باشتر کار دکەتن و دشێتن جوانتر ژی ھزر بکەتن و د وان ھەلویست و کاودانا دا وەکی پێدڤی ڕەفتار بکەتن. دشێتن باشتر ھزرێ د وان ناڤان دا بکەتن و ڕابردووی و نۆکە باشتر ببینیتن و لسەر ڕەفتار و گۆتن و کریارێت خۆ دا زال بیتن، لدەمەکی بەری وان دەرمانا ئەوی ئەو شیان نەبین.
ڕەوشا ھندەک کەسێن دژاتیا ریفراندۆما کوردستانێ دکەن وەکی یا ڤان نساخا و چارەسەرییا وانە. ئەو ژ ھندەک کەس و لایەنا عاجزن و کەرب ژ وان ڤەدبیت و وان ب بناسێ گەلەک تشتا دزانن، لەوما بەردەوام و ژ کەربا وان دا ناڤێت وان دووبارە دکەن، حەچکۆ ل وان بووینە ئەجن، و تنی َعیلاجا خۆ و یا د ھندێ دا دبینن کۆ دژاتیا ڤێ ریفراندۆمێ بکەن. ئەڤە وەک تۆلڤەکرنەک ش وان ئەجنێت، وی وەک خەیال و وەھمەک د مەژیێ خۆ دا چێکری.
بلا ئەم گۆنەھا ھندە نەئێخینە ستۆیی ئەجنا و ڤی و یێ دی و یێن دیتر. بەلێ پا یا ڕاستی ئەوە ھەکەر ھەمی مرۆڤ ھندەک جوانتر و پیرۆزتر و باشتر تەماشەی خۆ و ژیانێ و ڕابردوو و نۆکە و پاشەڕۆژێ بکەن، دێ چارەسەرییا وان بسانەھیتر بیتن و ئەو ئەجن ژی ژبەرچاڤێت وی بەرزە بن.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و پەروەردەیی/فاکۆلتییا پەروەردە/ زانینگەھا زاخۆ