‮دوای ئەوەی عێراق سەركەوتوو نەبوو لە بردنە سەر جێبەجێی كردنی بنەماكانی دیموكراسی و پێكەوە ژیان و دەستوور و مافە رەواكانی كورد و بە تایبەت ماددە دەستوورییەكان .‬ئەگەر هاتوو هەرێمی‮ ‬كوردستان جیابووەوە ئەوا كاریگەری‮ ‬نەرێنی‮ ‬لەسەر عێراق دروست دەكات،‮ ‬دەسەڵاتدارانی‮ ‬عێراق بە درێژایی‮ ‬مێژوو كێشەیان لەگەڵ بەكارهێنانی‮ ‬ئەم چەمكە هەبووە،‮ ‬بەڵام ئەوەی‮ ‬ئێستا دەبینرێت لەبارەی‮ ‬بەكارهێنانی‮ ‬ئەم وشەیە گۆڕانكاری‮ ‬دروست بووە،‮ ‬چونكە بەشێك توێژەران و‮ ‬ڕۆشنبیرنی‮ ‬عەرەبیش لە ئێستا گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی‮ ‬كە دوو نەتەوەیی‮ ‬لەیەك جیاواز كە بە شێوەیەكی‮ ‬نائارەزوومەندانە بەیەكەوە لكێنراون ئیتر ناتوانن بەیەكەوە لەچوارچێوەی‮ ‬یەك دەوڵەت بژین،‮ ‬بۆیە پێمان وایە باشترین ئەلتەرناتیڤ بۆ ئەو حاڵەتە قەیراناوییەی‮ ‬كە عێراق تێیدا ئەوەیە كە هەرێمی‮ ‬كوردستان لە عێراق جیا ببێتەوە و كۆتای‮ ‬بە ناكۆكیەكان بێت و لەجیاتی‮ ‬ئەوەی‮ ‬لە نێو‮ ‬یەك دەوڵەتی‮ ‬پڕ‮ ‬كێشە و ناكۆكی‮ ‬دوو لایەنی‮ ‬جیاواز درێژە بە ژیان بدەن باشتر وایە ئەو دوو لایەنە ببنە دوو دەوڵەتی‮ ‬هاوسێی‮ ‬خاوەن بەرژەوەندی‮ ‬هاوبەش لە پێناو بە هێزكردنی‮ ‬پێگەی‮ ‬هەر دوو لایەن. بۆ ئەوەی‮ ‬دەوڵەت دروست بێت پێویستە چەند بنەمایەك هەبێت بە پێی‮ ‬یاسایی‮ ‬نێودەوڵەتی‮ ‬ئەوانیش هەرێم واتە خاك،‮ ‬گەل،‮ ‬دەسەڵاتی‮ ‬سیاسی‮ ‬لەگەڵ دانپیانانی‮ ‬نێودەوڵەتی‮ ‬كە لە ئێستا فاكتەرێكی‮ ‬گرنگی‮ ‬دروستبوونی‮ ‬دەوڵەتە بەهۆی‮ ‬تێكهەڵكێشتی‮ ‬بەیەكداچڕژانی‮ ‬بەرژەوەندی‮ ‬نێوان دەوڵەتان لە ئەنجامی‮ ‬پێشكەوتنی‮ ‬شۆڕشی‮ ‬تەكنۆلۆژیای‮ ‬زانیاری،‮ ‬ئەگەر بە پێی‮ ‬ئەم پێوەرانە بڕوانینە بارودۆخی‮ ‬ئێستای‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستان،‮ ‬ئەوا بە‮ ‬ڕوونی‮ ‬سێ لە و بنەمایانەی‮ ‬تێدایە كە پێویستن بۆ كیانێكی‮ ‬سەربەخۆ ئەوانیش هەریەك لەخاك و گەل و دەسەڵاتی‮ ‬سیاسی،‮ ‬ئەمانە هەرسێكیان پێكەوە سێ بنەمای‮ ‬زۆر گرنگن پێكەوە دەتوانن ببنە هۆی‮ ‬ئەوەی‮ ‬كە بنەمای‮ ‬چوارەم تەواو بكەن،‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستان لە ئێستا بە هۆی‮ ‬ئەو‮ ‬ڕێژە زۆرەی‮ ‬كۆمپانیا وەبەرهێنەرە بیانییەكان لەسەر ئاستی‮ ‬جیهان كە لە هەرێمی‮ ‬كوردستان وەبەرهێنان دەكەن دەتوانن ببنەهۆی‮ ‬فاكتەرێكی‮ ‬یارمەتیدەری‮ ‬بۆ ئەوەی‮ ‬لەڕێگەیانەوە فشار بۆ سەر سیستمی‮ ‬سیاسی‮ ‬دەوڵەتەكانیان دروست بكەن بەو ئامانجەی‮ ‬كە پاڵپشتی‮ ‬لە كیانی‮ ‬سەربەخۆی‮ ‬بۆ هەرێمی‮ ‬كوردستان بكەن،‮ ‬چونكە لە ئێستا هەریەكە لە نەوت و وزە دەتوانرێت ببێتە گرنگترین لە پێناو پاڵپشتیكردن لە دەوڵەتێكی‮ ‬سەربەخۆ بۆ هەرێمی‮ ‬كوردستان،‮ ‬لەبەر ئەوەی‮ ‬دەوڵەتانی‮ ‬جپهان بە شێوەیەكی‮ ‬گشتی‮ ‬و دەوڵەتانی‮ ‬پیشەسازی‮ ‬بەشێوەیەكی‮ ‬تایبەتی‮ ‬پێویستیان بە‮ ‬ڕێژەیەكی‮ ‬زۆر لە نەوت‮ ‬و وزە هەیە بۆ ئەوەی‮ ‬بەرەو پێشەوەبچن،‮ ‬لەم‮ ‬ڕوانگەشەوە هەرێمی‮ ‬كوردستان خاوەنی‮ ‬بڕێكی‮ ‬زۆر لە نەوت وزەیە،‮ ‬بۆیە هەرێمی‮ ‬كوردستان لە‮ ‬ڕێگەی‮ ‬ئەمانەوە دەتوانێت بەشێوەیەك مامەڵە بكات كە كە پەیوەندییەكی‮ ‬ڕاستەوانە دروست بكات لە نێوان هەرێمی‮ ‬كوردستان و بەرژەوەندییەكانی‮ ‬دەوڵەتان‮.بۆیە بوونی دوو دەوڵەتی درٍاوسێی باشترە لە دەوڵەتێكی پر كێشە و قەیران ..
رژێمە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بەو هەموو تاوانانەی كە لە دژی میللەتی كوردیان ئەنجامداوە تا ئێستا زۆر بێ‌ شەرمانە ئامادە نین دان بە مافەرەواكانی كورد دابنێن و بە چاویی هاووڵاتیی پلە دوو حیساب بۆ كورد دەكرێت .مێژوو یی میللەتی كورد پرە لە قوربانیدان و جینۆساید و ئەنفال و كیمیاباران و گوند و ماڵ و شاری‮ ‬خاپووركراو و دەربەدەركراو،‮ ‬بۆ دەستەبەركردنی‮ ‬مافەكانی‮ ‬و لەهەموو قۆناغێكیش لەدژی‮ ‬داگیركەران شۆڕش و راپەڕینی‮ ‬كردووە‮. ‬گرنگترین ئەو هەوڵانەش لەدوای‮ ‬رێككەوتنی‮ ‬شومی‮ ‬سایكس بیكۆ لەوانە دامەزراندنی‮ ‬كۆماری‮ ‬كوردستان بە سەرۆكایەتی‮ ‬پێشەوا قازی‮ ‬و شۆڕشی‮ ‬شێخ مەحموودی‮ ‬نەمر و بە سەرۆكایەتی‮ ‬مەلیك شێخ مەحموود و دواتر شوڕشی‮ ‬بارزانییەكان بەسەرۆكایەتی‮ ‬شێخ ئەحمەدی‮ ‬بارزان لە ساڵی‮ ‬1919‮‬و دواتریش شۆڕشی‮ ‬ئەیلوول لە ساڵی‮ ‬1961‮ ‬بەسەرۆكایەتی‮ ‬مەلا مستەفا بارزانی‮ ‬و شۆڕشی‮ ‬گوڵان لە 1976 و راپەڕینی‮ ‬بەهاری‮ ‬باشووری‮ ‬كوردستان لەساڵی‮ ‬199و رزگاركردنی‮ ‬ناوچەكانی‮ ‬دیكە لە‮ ‬2003‮ ‬لەگەڵ روخانی‮ ‬رژێمی‮ ‬بەعس لەعێراق،‮ ‬ئەمانە هەندێكن لەهەوڵەكانی‮ ‬گەلی‮ ‬كورد لە باشووری‮ ‬كوردستان لە پێناو رزگاری‮ ‬و سەربەخۆیی‮ ‬كوردستانە‮. ‬هیچ كاتێك وەكو ئێستا بارودۆخ لەسەر ئاستی‮ ‬نێودەوڵەتی‮ ‬لەبارنەبووە،‮ ‬تەنیا لەسەر ئاستی‮ ‬نێوخۆیی‮ ‬نەبێ كە لایەنەكان دژایەتی‮ ‬یەكتر دەكەن و بەهۆكاری‮ ‬ئەقلیمیی‮ ‬دژایەتی‮ ‬ئەو هەنگاوانە دەكەن كەبۆ ریفراندۆم سەربەخۆیی‮ ‬دەنرێت،‮ ‬بۆیە وەك ئەركێكی‮ ‬نیشتمانی‮ ‬و نەتەوەیی‮ ‬پێویستە هەموو كێشەكانمان وەڵاوە بنیین كار بۆ ئەنجامدانی‮ ‬ریفراندۆم و سەربەخۆیی‮ ‬كوردستان بكەین و لەماوەی‮ ‬100‮ ‬ساڵی‮ ‬رابردوو تاوەكو ئێستا هەلی‮ ‬لەم جۆرەمان بۆ دووبارە نابیتەوە‮. ‬
هەموو كارە توند و تیژی و تەقینەوەكان و دەستێوەردانەكانی وڵاتانی ئیقلیمی لە عێراق ئاماژەیەكی بێ‌ ئومێدكەرن بۆ بەردەوام ئاژاوەگێری و ناكۆكییەكان .عێراقی دروستكراوە لە سەر بناغەیەكی مەزهەبی و تائیفی و دیكتاتۆری و خۆسەپاندن دامەزراوە و بۆیە بەكۆتایی هاتنی داعشیش ، سەقامگیری و پێكەوە ژیانی ئاشتیانە كە لە بنەرٍەتدا بوونی نییە مەحاڵە ، بۆیە باشترین چارەسەر بۆ رێگەگرتن لە توند و تیژی خوێن رێشتنی زیاتر لە عێراقی دروستكراوە بەخێرایی دابەشبوونی عێراقە و گەرٍانەوەی مافە زەوتكراوەكانی میللەتی كوردە و وەك دووەم گەورە نەتەوە لە عێراق.شكستی فیدڕاڵی لە عێراق لەبەر ئەوەیە كەلتووری دیموكراتی لە عێراق زۆر لاوازە، سەركەوتنی فیدڕاڵی پێویستی بە كەلتووری دیموكراتی هەیە، لە سەرەتای ئازادكردنی عێراق لە 2003 خەڵكی عێراق بەتایبەت هەرێمی كوردستان متمانەیان بە ئەمەریكا هەبوو كە لەناو عێراقی نوێدا بەپێی دەستوور پاڵپشتی لە مافەكانی كوردستان بكرێ، بەڵام ئەو متمانەیە نەما، چونكە بینیمان ئەمەریكا لە 2011 لە عێراق پاشەكشەی كرد، نە لەسەر ماددەی ١٤٠ و نە لەسەر بودجەی پێشمەرگە و یاسا و نەوت و گاز و نە لە دوای بڕینی بودجەی كوردستان پشتیوانی كوردی نەكرد و نەیتوانی پشتیوانی سوننەش بكاتهەر وڵاتێك سیستەمی فیدڕاڵی هەڵبژاردبێت، خەڵكی ئەم وڵاتە خۆیان سیستەمی فیدڕاڵیان هەڵبژاردووە، واتە تا راددەیەك كەلتووری دیموكراتییان تێدا هەبووە. ئەمەریكا ئەندازیاری دروستكردنی سیستەمی فیدڕاڵی بوو لە عێراق، بەڵام كەلتووری دیموكراتی لەناو عێراق نەبوو، بۆیە ئەم بڕوایە بۆخودی ئەمەریكاش دروست بوو كە سیستەمی دیموكراتی لە عێراقدا سەرناكەوێ، ناچار پاشەكشەی كرد و ئیدی كێشە راستەقینەكانی عێراق كەوتنەڕوو. بۆیە ئەوەی پێوستە كورد بریاری یەكجاری لە مەرٍ چارەنووسی خۆی بدات و چیتر خۆی بە عێراقێكی پر كێشە و ئاڵوزەوە نەبەستێتەوە .