تێگەھا مافێ چارەنڤێسینێ ب ھەبوونا خوە ، پەنجەرەکا یاساییە بۆ سەربەخۆییا کوردستانێ . . . ! !
بەختیار عەلی
دەسپێکا سەرپێبینا مافێ چارەنڤێسینێ لسەر مەیدانا دەولی ڤەدگەریت بۆ سەربەخۆییا ئەمریکا لتمۆزا سالا ١٧٧٦ ێ ، و پشتی راگەھاندنا چاری گەردوونا مافێن مرۆڤان یا فرەنسی سالا ١٧٨٩ ێ .
دیاربوونا پرەنسیپێن مافێ چارەنڤیسینێ برەنگەکێ ژێواری دگەل دەسپێکا چەرخێ بیستێ بوو کۆ ھاتە دی لسەردەمێ سەرۆکێ ئەمریکی ( ویلسون ) لدوماھیا جەنگێ جیھانیێ ئێکێ ئەوژی بمەرەما چارەکرنا بارودۆخێ وان گەل و مللەتان ئەوێن ژێر دەستێ ئەمبراتوریەتێ بوون بۆ نموونە وەک ئیمبراتۆریەتا عو سمانیا .
بۆ مافێ چارەنڤیسینێ ھندەک رامانێن نۆی پەیدا بوون لژێر سیبەرا وان گھۆرینێن کۆ یاسایین نێڤدەولەتی یێن ڤی سەردەمی گەشەکرن بخۆڤە دیتین ، ژ ئالیێ یاساییڤە ئاماژە بمافێ چارەنڤێسینێ ھاتیە دان وەکو دیار د ماددێن ( ئێکێ – برگا دوو ، وپێنجی و پێنجێ ) ژ یادداشتناما نەتەوێن ھەڤگرتی ئەوێ ھاتیە دارشتن و تایبەتە بھاریکاریکرنا دەولی و ئابووری و کۆمەلایەتیێڤە ، و بپێتڤی ھاتیە زانین کۆ ب دی ھاتنا وی مافی ، جھێ بەرقەراربینا ئاسایشا پێتڤی بیتن دناڤبەرا میللەتاندا لسەر بناغێ رێزگرتنێ ، ( ئەڤ خالە وەکو مەرجەکێ یە و گەلەک یا گرنگە و نە بتنێ دبانگەشا سەربەخۆییا کوردستانێدا بەلکو گۆمان دپابەندبوون و پێگیربوونا مەدا نینە ب وی مەرجی و گووتن و کریارێت مە ھەمیشە تەریبن دگەل ئێک ، نەکۆ دبەرۆڤاژینە ، و ھەمیشە ئەم ھەلگرێن درۆیشمێ ئاشتیێ بووینە و دێ بەردەوام بین لسەر ڤی پەیامێ بۆ جیھانێ ) ، ژبەر کۆ پەیماننامە و یادداشتنامێن نێڤدەولەتیژی کەفتنە دگۆرەپانا دەولیدا ، و ھاتنە ھژمارتن بسەرچاڤێن سەرەکی یێن یاسایێن دەولی یێن ڤی چەرخی و ئەڤەژی بەلگەیێن گەلەک گرنگن بۆ مە وەکۆ ھەرێم بۆ روی بریبوونا نەحەزێن ڤی مللەتێ لدەمێ داخازا دانۆستاندنا دکەن بدیالۆکێ و لێک تێگەھشتنێ ، دیسان دجەندین بریارێن نەتەوەیێن ھەڤگرتیدا پەیڤین لسەر ڤی مافی ھاتیە کرن ، ئەڤجا ئەو جیھانا سەرەدەریا خۆ ھەمیێ ب روۆخسارەکێ دادپەروەریێ نیشا ددەن پێتڤیە مافێ چارەنڤێسینا مللەتان بپارێزن و رێزێ لێ بگرن . نۆکە د دەولەتەکا ئێکگرتیدا مینا ( عێراقا نوکە کو لسەر ئەردێ ژێواری ئەبخۆ دابەشبوویە ) دەمێ سەرپێچا بنەمایێن دستۆوری دھێتە کرن بمەرەمێن جۆدا جۆدا و کارتێن فشارێ لدژی وەلاتیان بکارتێت و ژبلی نەئارامیێ چدی لسەر زەمینێ ژێواریدا پەیدا نابیت ، وی دەمی پشتبەستن بیاسایێن نێڤدەولەتی و بمافێ دیارد یادداشتناما نەتەوێن ھەڤگرتیدا ، دێ ئۆمێدەکا گۆنجایتر بەخشیت بۆ راھاتنا ( ممارسا ) مافێ چارەنڤیسینێ ژ پێخەمەت بنەجھکرنا ژیارەکا ھەژی و بکرامەت بۆ وان ھاوولاتیان ، ھەروەسا کۆمکارا گشتی یا نەتەوەییێن ھەڤگرتیژی بپێتڤی دایە زانین کۆ دەولەت سەرەدەریێ دگەل ھاوولاتیێن خۆ بکەت برە نگەکێ یەکسانی بێ ی جۆداھی دناڤبەرا واندا لسەر بناغێ ئۆلی و نەتەوەیی و رنگی ... و ھتد ، و ھەکە وەسا نەبوو ، جۆدابوون دێ پێنگاڤەکبیت ژبۆ پاراستنا ژیانا وان ھاوەلاتیان .
براستی ئەوا مە دیتی پشتی رووخانا رژێما سەددامی ، ھەر ژ ( ٢٠٠٣ ) ھەتا نۆکە حکۆمەتێن شکەستی خوارێن عێراقێ یێن ئێک لدویف ئێکێ پابەند نەبووینە ب وان ماددێن دەستووری کۆ مافێن ھەرێمێ تێدا ھاتینە دەستەبەر کرنێ وەکۆ ماددێ ١٤٠ و ئەو ناوچێن ناکووکی لسەر و نەدانا بەشە بوودجا ھەرێمێ و بابەتێن گرێدای بھێزا پێشمەرگەیڤە و گەلەک بابەتێن دی ، لەورا لدویف ڤی تێگەھشتنێ گۆمان تێدا نینە کۆ ئەڤرۆ ھەرێما مە پالپشت ب وان ماددا و پەیماننامێن نێڤدەولەتی ژ ئالیێ یاساییڤە دێشێت چارە نڤیسێ خوە دیار کت و ئەڤ تێگەھە بھەبوونا خوە ، پەنجەرەکا یاساییە بۆ چارەنڤیس و سەربەخۆییا کوردستانێ ، ھەروەسا دابینکرنا بەرژەوەندیێن وەلاتێن زلھێزێن جیھانی بتایبەت دەولەتێن ھەمیشە ئەندام دناڤ ئەنجۆمەنا ئاسایشا نەتەوەیێن ھەڤگرتیدا بۆ بابەتی دانپێدانا دەولەتبوونا کوردستانێ گۆشەکا دیترە ژ چارچۆڤێ بەرنامە و ستراتیجیەتا سەربەخۆییا کوردستانێ پشتی ریفراندۆمێ ، چنکۆ گشتپرسی مافەکێ رەوایە و مللەت بخۆ ژبەری راگەھاندنا دەولەتێ دێ بریارێ لسەر چارەنڤیسێ خۆ دت ، بەلێ پێتڤیە پاراستنا بەرژەوەندیێن وەلاتێن زلھێزێن جیھانێ دستراتیجیەتا سەربەخۆییا وەلاتیدا بھێتە باس کرن ، کۆ ئەڤ چەندە دکەڤیتە پشتی ریفراندۆمێ ، بدیتنا من ئەڤی تەوەری رۆناھیەکا ئێکجار گەش دایە جیھانێ ھەمیێ ، ئەگەرژی دێ زڤریت بۆ سەرکەفتنا سیاسەت و دبلۆماسیەتا دەسھەلاتدارا کوردی د ژێوارا نەرۆھن و ئالۆزا ئەڤرۆدا ، باشترین بەلگەژی ڤەکرن و مان و زێدەبوونا کۆنسۆلخانێن وەلاتێن زلھێزێن جیھانێ یە د پایتەختێ ھەرێما کۆردستانێدا ، ھەروەسا ئالیکارین لۆجستی و میدانی بۆ ھێزێن پێشمەرگێن قەھرەمان بەرامبەر سەرکەفتنێن وان لشەری دژی رێکخستیا تیرۆری یا داعشێدا ، و زێدەباری وی تاقیکرن و حۆکمرانیا ئەم بخۆ خۆ پێ برێڤە دبین ، کۆ ئەوژی تاقیکرنەکا کێم دەمە لچاڤ راھاتن و پەیرەوکرنا دیمۆکراسیەتێ ژ لایێ وەلاتێن پێشکەفتیێن نایابڤە لجیھانێ ، لەورا کوردان شیایە بۆ تەڤایا جیھانێ بسەلمینن کۆ براستی ھەکە بۆ مەژی وەکۆ وانا زەمینە ھاتبا رۆخساندن و بۆ مەژی دەرفەت و دەلیڤێن گۆنجایتر و ئارامتر ھاتبا پێش ، و بسەرجەمی مللەتێ مە ئاشنا ببا د بنەمایێن دیمۆکراسیەتێ وی دەمی گۆمان تێدا نەدبوو کۆ ئەمژی وەکی وان و بلکی باشترژی داشێن برێڤە بچین لسەر بناغێ پێگیربوونا تەمام ب دیمۆکراسیەتێ ، ئەڤجا ئەوێن بدرۆستی رادبن بھەلسەنگاندنا سەرکەفتنا سەرکێشیا سیاسەتا کوردی لدویف پیڤەرێن جیھانی بۆ ژێوارەکا وەکۆ ئەم تێدا ، نە لدویف وان پیڤەرێن کۆ ئەوانا بتنێ بیرۆباوەر پێ ھەیە ، ئاھا ئەو بویژدان دزانن !!.. کۆ بەلێ ئەڤ دەستکەفتیە بئاسانی نەھاتینە ئارا ، و پێتڤیە پاراستنا ڤان دەستکەفتان ، ژ ئەولەویەتێن بەرنامێ ھەرکارەکێ بن .
