كورد لە هەرچوارپارچەی كوردستان"باشوور، باكوور، رۆژئاوا، رۆژهەڵات"ی "نیشتمانەكەی"، بەدرێژایی مێژوو روو بەڕووی پەلامارو شاڵاوی جینۆساید بوەتەوە، لە چوارچێوەی ئەو پەلامارو شاڵاوانەشدا، زۆرترین زیانی بەركەتوە، لە سالی 1988ی سەدەی رابردوودا رژێمی سەدام حوسێن لە شاڵاوەكانی ئەنفالدا دژی خەڵكی كوردستان ، جگە لە خاپوور و چۆڵكردنی چەندان شارۆچكە و هەزاران گوندی كوردی، دەیان هەزار كەسی لە پیاو و ئافرەت و ژن و منداڵی لە دانیشتووانی سیڤیلی ئەو ناوچانە گرت و بێسەروشوێنی كردن، كە دواتر پرووسكەكانیان لە گۆڕە بەكۆمەڵەكاندا دۆزرانەوە.


ئەنفال و كیمیاباران و سەركوتكردن و كۆمەڵكوژییەكان. یەكێكن لەتاوانە هەرەمەزنەكانی سەدەی بیستەم، تاوانێك بوو بۆ قڕ كردن و سڕینەوەی نەتەوەیەك لەسەر خاك و نیشتیمانەكەی، بەهۆیەوە زیاتر لە 182هەزار مرۆڤی كورد كەتاوانیان تەنها بریتی بوو لەوەی كە كوردن بەدڕندانەترین شێوە لە گوللەباران كردن، زیندەبەچاڵ كردن وخاپور كردن، سوتاندن، تاڵانكردنی زیاتر لە چوار هەزار گوند و دێهاتی كوردستانی بە ئەنجامگەیاند.

ساڵی 1988 بۆ كوردستانی عێراق بە كارەساتبارترین ساڵەكانی دەیەی هەشتاكانی سەدەی رابردوو دادەنرێ، كە تێیدا رژێمی سەدام حوسێن زنجیرەیەك شاڵاوی سەربازی بۆ پاكتاوكردن و راگوێزانی دژیان ئەنجام دا، گەورەترینیان شاڵاوەكانی "ئەنفال" بوو، كە رژێم لە شوبات/فێبرایەر تا ئەیلوول/ سێپتێمبەری 1988 بە 8 قۆناغ دژ بە ناوچەكانی گەرمیان و قەرەداخ و دۆڵی جافایەتی و دۆڵی بالیسان و خۆشناوەتی و بادینان ئەنجامی دان. و هەروەها رژێمی بەعسی لە ناوچووە كە لە 31/7/1983 لەدژی خەڵكی بێتاوانی بارزان لە كۆمەڵگەكانی بەحركە و قوشتەپە و هەریر بە ئەنفالكردنی 8000 مێردمنداڵ و پیاو و پیر ئەنجامیدا بە بردنیان بۆ بیابانەكانی باشووری عێراق و زیندە بەچاڵكردنیان لەوێ .. ئەنفال تاوانێكی تری نامرۆڤانەیە كە رژێمی بەعسی گۆڕبەگۆڕ بۆ قڕكردن و لە ناوبردنی نەتەوەی كورد بە دڕندانەترین شێوە بەكاری هێنا تاكو ئەم گەلە لەناو ببات، كە ئەو تاوانانە ئەمڕۆ بوەتە شوناسێكی رەش و نەگریس بە مێژووی پڕ لە ستەمی رژێمی بەعس و هاوكات بووەتە بەڵگەیەكی روون و ئاشكراش بۆ زوڵم لێكراویی كوردو رەوایەتی خەباتی ئەم میللەتەش لە دوێنێ و ئەمڕۆدا نیشان دەدات لە پێناو بە دەستهێنانی مافە نەتەوەییەكانی.

لە 14ی نیسانی 1988 هێرشی ئەنفال كردنی كورد بە ئاستێكی ترسناك گەیشت و زۆربەی هەرە زۆری ناوچەو گوندو ئاواییەكانی كوردستانی گرتەوە، هەربۆیە لە مێژووی هاوچەرخی كوردستاندا ئەو رۆژە بە رۆژی ئەنفالە بەدناوەكان دادەنرێت و هەموو ساڵێك لەسەر ئاستی فەرمی و جەماوەری لە ناوەوەو دەرەوەی وڵات یادی سەدان هەزار مرۆڤی كورد دەكرێتەوە كەلەلایەن رژێمی بەعسی عێراقەوە بەچەند قۆناغێك و لە زنجیرەیەك هێرشی سەربازیدا بێ سەروشوێن كراون.

ئەنفال بەتەنها پلانێك نەبوو بۆ وێران كردنی روكارێك لە روكارەكانی میللەتی كورد ، وەهەڕەشەیەك نەبوو بەتەنها روولە رەهەندیك لە رەهەندەكانی ژیانی ئابوری و كۆمەڵایەتی و كلتوری گەلی كورد بەڵكو ئەنفال نەخشەو پلانێك بوو كە رژێم بۆ سڕینەوەی مۆركی نەتەوایەتی كوردو لەناوبردنی هەموو شوێنەوارێكی كلتوری و سیاسی و ئابوری كوردستان دای رشتبوو ، وە هەوڵ دانێك بوو بۆ سڕینەوەی گشت سیماو ماكەكانی میللەتێكی ژێر دەستەو چەوساوە . ئەنفال پرۆسەیەك بوو كە رژێمی پێشووی عێراق بۆ سڕینەوەی میللەتی كورد گرتییەبەر و هەموو شتێكیشی كرد بۆ سەرگرتنی پرۆسەكە.

ئەنفال پڕۆسەیەكی بەدناوی بەعسیەكان بوو، ئامانجی قڕكردنی بنەچەی كورد و سوتانی خاكی كوردستان و هەڵتەكاندنی ژێرخانی ئابووری و لاوازكردن و نەهێشتنی كەلتووری رەسەنی كورد بوو. ئەنفال بە گەورەترین و ترسناكترین هەڵمەتی لەناوبردنی گەلی كورد لە مێژوودا دەژمێردرێت، بە شێوەیەكی دڕاندنە و بەدەر لە هەموو یاسا و بنەماكانی مرۆڤایەتی، لەلایەن حكوومەتی عێراقەوە لە ساڵی 1988 ئەنجام درابوو. بەهۆی ئەو دڕندایەتیەی كە لە ئۆپەراسیۆنەكانی ئەنفالدا دژ بە گەلی كورد بەكارهاتبوو، وشەی ئەنفال لە فەرهەنگی كوردی و لە لایەن خەڵكەوە بۆ سیاسەتی بەعس لە تۆقاندن و بێسەرو شوێنكردن و وێرانكردنی كوردستان لە هەموو قۆناغەكانی جەنگدا بەكاردێت.

ئەنفال بەرنامە و پیلانێكی داڕێژراوی دامودەزگاكانی حكوومەتی بەعس بوو، بۆ لەناو بردنی بەرگری كورد لە كوردستانی عێراق، لە ماوەی 22-23ی شوبات تا 6ی ئەیلوولی 1988. ئەنفال هەشت پەلاماری دیاریكراو بۆ سەر چەند شوێنێكی دیاریكراوی كوردستان لە ماوەیەكی دیاریكراو بوو، بە سوود وەرگرتن لە كەرەستەی كیمیایی و بۆمبەبارانی زۆر سەخت پێش هێڕشی لەشكری بە ژمارەیەكی یەكجار زۆر و سووتاندن و وێرانكردنی هەر شتێك كە دەكەوتە بەردەستیان.

رژێمی بەعسی عێراق بەمەبەستی قڕكردنی كوردو سڕینەوەی بوون و مۆركی كوردایەتی بە هەرێمی كوردستانی عێراقەوە كۆمەڵە هێرشێكی سەربازی دەست پێكرد كە بەزۆری ناوچە گوندنشینەكانی كوردستانی گرتەوە كە هەمیشە بڕبڕەی پشتی ژێرخانی ئابوری كوردستان و شۆڕشەكانی كوردستان بوون، ئەوەش بریتی بوو لە جێبەجێ‌كردنی ستراتیژێكی سەربازی فراوانتر جگە لە جینۆساید كردنی كورد بۆ تێكدانی ژینگەو سروشتی كوردستان و لاواز كردنی كۆمەڵگەی كوردو شێواندنی كەسایەتی مرۆڤی كورد بووەو شەڕێكی نامرۆییانەو توندوتیژوو نەخشە بۆ كێشراو بوو لە دژی داب و نەریت و بەهاو ئاكارو مانا نەتەوەیی و مرۆدوستییەكان و هەمو ئەو بەها پیرۆزانەی كوردە كە دەرەنجامی هەزاران ساڵ خەبات و ژیان بووە ،لەسەر خاكی خۆی هێرشی بەدناوی ئەنفالەكان تەنیا بێ‌ سەرو شۆێن كردن و قەتلوعامكردنی 182هەزار هاولاتی مەدەنی كورد نەبوو بەڵكو تاڵان كردنی سەروماڵ و موڵك و سامانی ئەو هەزارن هاولاتییانە بوو كە لە سەر خاكی خۆیان دەژیان، جیاكردنەوی ئافرەت و منداڵ و گەنج و پیرەكان شێوازێكی تر بوو كەلە دژی ئەنفال كراوەكان ئەنجام درا ئەو چەند كەسەی لەدەست مەرگی ئەنفالە بەدناوەكان رزگاریان بوو باس لەو دەكەن كە بەچاوی خۆیان دیویانە ئەنفال چییەكان چۆن مندال و ئافرەت و پیاوەكانیان لە چاڵی گەورە ناوەو لە چەند لایەكەوە گووللە بارانیان كردوون و دواتر بە شۆفڵ خۆڵ بەسەر تەرمەكانیاندا كراوە و زۆرجار زیندە بە چاڵیشیان كردوون.

هەرچەندە تاوانی ئەنفال بۆتە زامێكی قوڵ و پڕ لەئازار بۆ گەلی كورد و بۆتە پەڵەیەكی رەشیش بۆ تەواوی مرۆڤایەتی، بەڵام خوێنی ئەو سەدو هەشتاو دووهەزار مرۆڤەی كورد لە منداڵ و لاو و پیر هاوشان لەگەڵ خوێنی سەرجەم شەهیدانی رێگای رزگاری بوونە هەوێنی هاتنەدی ئەمرۆی ئازادی و پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان و هێنانە كایەی ژیانێكی سەربەست و سەرفراز.