دەروونخۆشی ئان دەرووندروستی ب شێوەیەکی گشتی و ب ھەمی چەقێن خوەڤە ڕامانا خوە گۆنجاندنەک تمام ددەت، دگەل خوە و دگەل دۆرھێلا کەس تێدا دژیت. ھەروەسا ئەو شیانا مرۆڤییە ژبۆ ڕاگرتنا ھەڤسەنگییێ دناڤبەرا پالدەر و پێدڤیێن ڕۆژانە یێن ژیانێ ئانکو شیانا تاکەکەسییە بشێوەیەک ھەڤسەنگ پالدەرێن خوە تێر بکەت دیسان بشێت دەروونێ خوە ژ کارێن نە ڕەوا و نە درۆست دویر بئێخیت دبێژن ئەڤێ چەندێ (گۆنجاندنا دەروونی)، ھەروەسا دەروونخۆشی ب بەردەوامی ئەو شیانا مرۆڤییە ژبۆ گرێدان و پەیداکرنا پەیوەندیێن جڤاکی یێن خۆرت، ڕازیکەر و ئەرینی بشێوەیەکی ھەر تاکەکەس ژ خوەدییێ خوە رازی بیت و ژ ئالیێ خەلکیڤە بھێت پەسەندکرن دبێژن ئەڤێ چەندێ (گۆنجاندنا جڤاکی). بۆ ھەر تاکەکەسی دەرئەنجام و بەرھەمێ ئەڤان شەنگستەیێن خوەگۆنجاندنێ دگەل جڤاک و دەروونێ خوە تام و لەزەت وەرگرتنە ژ دونیا و ژیانێ، دیسان ھەستێ ب ئارامبوونێ یە دگەل خێزان و ھەڤال و کۆمەلگەھا تێدا دژیت، ئەم دشێن بێژین بناغێ ئەڤێ شڕۆڤەکرنێ بۆ خوەگۆنجاندنێ ژ تیۆرییا (چارلز داروین) ی ھاتیە دبوارێ پێشکەفتنێ دا، داروین د ئەوێ باوەرێ دا بوو (ئەو بوونەوەرێن زیندی دمینن د ژیانێدا ئەو بوونەوەرەنە ئەوێن دشێنن خوە زێدەتر دگەل تەنگژی، گێَژەڤانک و مەترسیێن جیھانا سرۆشتی دا بگۆنجینن ئانکو شیانێن خوە گۆنجاندنێ ھەنە) ب ئەڤی ئاوایی و لدیڤ شەنگستەیێن ساخلەمیا دەروونی ئەم دشێن بێژین کەسایەتییەک وەھا: کەسەک ھەڤسەنگ و دەروونخۆش یان دەرووندروست. جھێ ئاماژە پێکرنێ یە ئەم بێژین کو سەخلەتێن دەروونخۆشیێ ژ بەرەبابان دھێن ڤەگۆھاستن بۆ نڤشێن د دیڤ خۆرا چ برێکا بۆماوەیی ژ دایک و بابان بۆ زارۆکان ب کرۆمۆسوماتێن ساخلەم و ھەلگرێن سیفاتێن ساخلەم ئەڤ چەندە ل ئەوی دەمی پەیدا دبیت لدەمێ دایک و باب لسەر بنگەھێ ڤیان و حەز ژێکرنێ ھەڤژینییێ پێک دئینن ھوسا گۆمان تێدا نینە دایک و بابەک ب ڤیان زارۆکەکی ب ئافرینن دێ زارۆکەک دەرووندروست بەرھەم ئینن، ئانکو گرنگە ھەر ل دەستپێکا بریاردانێ بۆ چێکرنا زارۆکەکی دوو دایباب ژدل و ب ڤیان ھزر و بریارێ بۆ چێکرنا زارۆکەکی بدەن، دیسان پێدڤییە دایک و باب ھەردوو د ساخلەم بن و دویر بن ژ پێشێلبونێن دەروونی و ئاریشێن کەسوکی،خێزانی و جڤاکی. ھەروەسا پشتی ھاتنا ھەر کەسی بۆ سەر دونیایێ رۆلێ پەروەردێ و ژینگەھێ دەستپێدکت ژبۆ بھێز ئیخستن و پەرەپێدانا ساخلەمیا دەروونی یا ھەر کەسی، ئەڤ چەندە و سەخلەتێن جڤاکی ب رێکا پەروەردا جڤاکی د خێزان و قوتابخانە و گرۆپێ ھەڤالان و جھێن پەرستنێ و تۆرێن جڤاکی و راگەھاندنێ و کومەلگەھا ھەر تاکەکەس تێدا دژیت پەیدا دبیت، ھەروەسا سەرەدەریەک جوان یا دایبان و خێزان و کۆمەلگەھێ دگەل زارۆکی ھەر ژ دەستپێکا ژیانا وی و تا بەرە بەرە پێدگەھیت دبیت سەمەدێ پێشکەفتنا وەرارا سایکۆلۆژی یا کەسی و ئەڤ پێشکەفتنە ئاڤاھییەکێ کەسایەتی بۆ زارۆکی ئاڤا دکەت و دبیت بنگەھێ ساخلەمیا دەروونی و پێگەھشتنەک ساخلەم بۆ تاکەکەسی. ئارمانج و مەرەم ژ ئەڤێ قالبدانا جڤاکی و پەروەردا جڤاکی ئەوە تاکەکەسی ژ بوونەوەرەکی بایلۆژی بگۆڕن بۆ بوونەوەرەکی جڤاکی و ئامادەکرنا ئەوی بۆ وێ رەوشەنبیری و کولتۆرێ تێدا دژیت، ئەم دبینین ئەگەر پەروەردا جڤاکی خودان ستووینێن بھێز و دروست و ساخلەم بن پێنەڤێت ئەو جڤاک دشێتن دەروونخۆشیا ھەر کەسی بۆ بھێلیت و بھێز بئێخیت نموونە د جڤاکەکی ڤەکری دا ڤیانا مروڤان و ئەڤاندنا ھەڤدوو یا بێ مەرج ژ بناشەیێن گرنگ و سەرەکی بیت براستی ژی ئەڤ کولتۆرێ ڤیانێ دێ دەروونخۆشییێ گەھینیتە تاکە تاکە کەسێن ئەوی جڤاکی و زوور بنەما د پێدڤی و گرنگ و گرنگترن دجڤاکان دا بۆ پەرەپێدان و بەربەلاڤبوونا خۆشیا دەروونی مینا ( لێبورین، ھاریکاری، ڤەکری، پێکڤەژیان، پەسەندکرنا ئێکدوو،...ھتد).
* زانینگەھا زاخۆ / فاکۆلتیا پەروەردە /پشکا دەروونناسییا گشتی
نیھاد فەوزی گۆلی*
