لڤێرێ ئەم بەحسێ ئۆتیزمێ ناکەین وەک ئەو نەساخییا تایبەت ب زارۆکان دھێتەنیاسین(autism disorder)، یاکۆ ژ ھەر دەە ھزار زارۆکان ٤ تا پێنج ژ وان و پترتر د ژیێ ١٢-١٥سالیێدا تووش دبن و و زارۆک تێدا ژ لایەنێ زمانەوانی یێ پاشکەفتیە( بۆ نموونە لجھێ " من=ئەز" وشا " تو" ی بکار دئینیتن)، و یان ھندەک تێگەە و وشەیا بەردەوام و بێ حەمدێ خوە دوو یان سێ بارەکەتن، یان ھندەک بزاڤ و ڕەفتارێن کلیشەیی و دووبارە و وەک ئێک ئەنجام ددەتن، و حەزا دووبارەکرنێ یا لنک ھەی و حەز ژ گۆھۆڕینێ تێدا ناکەتن و پەیوەندیێن وی دگەل دەردۆرێن خوە نەئاسیایینە.
بەلکۆ ئەوا مەبەستا مەیە پترتر لایەنێ پاتۆلۆژی( نەساخیناسی)یە.ئەڤ ئۆتیزمە ئانکۆ حەز و ڤیان و ئارەزوویا سەرنج ڕاکێشانێ بۆ خۆدێ خوە لنک کەسەکی. تێدا ھزر و ھەستەوەر و ئارەزوویێن وی مرۆڤی لبن دەستھەلاتا تێگەھشتنەکا دەروونی لنک وی کار دکەن و سەرەدەریێ دگەل جیھانا دەوروبەرا فیزیکی و مرۆڤی دکەن. ئەڤە ئانکۆ ئەوا دکەڤیتە د چارچۆڤەی ئێش و ئازارێن دەروونی. چونکی ئاراستە و ئارەزوویێن دەروونی لنک وی کەسی دگەل کەتوارێ وی و ژینگەھا وی دا ناگۆنجن، و ئەڤ کەسە ھەمی تشتان و کار و بڕیاران لدویڤ خەیال و خەونێن خوە ھەلدسەنگینیتن و دینیتن و دپیڤیتن. ئەو تشتە لنک وی پترتر ل ئۆمێد و ئارەزوویان نێزیکن نەک ئەو کەتوارێ گرێدای ب ژینگەھا مرۆڤی یا دۆرماندۆری وی. ئەو ڤان خەون و خەیالان بۆ خوە دکەتە پێخوارنەک و ھندی پێڤە مژویلە کە کەتوارێ کو تێدا ناھێتە دیتن و پەسندکرن. ئەوی مرۆڤی تام و چێژا ژیانا خوە د وان خەون و خەیالان دا دبینیتن.
دبیتن خواندەڤان گازندێ ژ ڤێ پێناسێ و ڕۆھنکرنێ بکەتن. بەلێ ئەم ژی دگەل وی داینە. ئەڤ نیشانە دبیتن جار نە جاران لنک گەلەک کەسان بھێنە دیتن، و تشتەک ئاسایی بیتن ھەکەر ئەڤ ماوەیە کێم و کۆرت بیتن. بەلێ د زانستێ پزیشکییا دەروونیدا بەردەوامبوونا ڕِەوشەکا نەئاساییا ھۆسا لنک مرۆڤی بۆ ماوەیەکێ پترتر ژ چەند ھەیڤان نیشانەکە ژ ھەبوونا نەساخیێن سایکۆلۆژیک. و ئەڤ ڕەوشە ھەکەر لنک مرۆڤەکی بیتن دبیتن گەلەک جاران زیانا وێ تنێ ژ وی یان چەند کەسێن سنووردار و کێم بگریتن. بەلێ ھەکەر لنک گرووپەک یان لایەنەکێ سیاسی ھەبیتن دێ کارتێکرنەکا مەزنا نەرێنی لسەر ڕەوشا وی وەلاتی و جڤاکێ کەتن یاکۆ ئەو پارت تێدا خۆدان دەستھەلات و بڕیار بدەستە، و ئەڤ شێوازێ ھزرا سیاسی نۆکە ل کوردستانێ خوە ب ئاشکرایی د ھندەک لایەنان دا بەرجەستە دکەتن.
چارێکا ئێکەم ژ سەدسالییا بیست و ئێکێ یا بوویە دەلیڤیەیەک مێژوویی و سیاسی و جڤاکی و لەشکەرییا مەزن بۆ دروستکرنا " دەولەتا کوردستانێ". لێ ھندەک ھێشتان ل ھێجەتان دگەڕھن و باوەری ب گۆنجانا دەمی نینە! ئەو وەکی کەسەکێ ئۆتیزم ھزر دکەن و خۆ د کەتوارێ سیاسی و لەشکەریێ جیھانێ و دەڤەرێ ناگەھینن. ئەوان ھێشتان باوەری ب ھندێ نینە سایکس-پیکۆ ئەڤە چەندە یا دۆماھێک پێھاتی. ئەو نابینن ئەڤرۆکە ڕێکخراوا تیرۆریستیا دەولەتا ئیسلامییا داعشا کارتۆنی لسەر دەستێ پێشمەرگێ مێرخاس و ب فەرماندەھییا جەنابێ سەرۆک بارزانی و ب ھاریکارییا پترتر ژ پێنجی شێست وەلاتێن دۆست و پشتەڤان و د جەنگەکێ دژوارێ کو ل ڕێز جەنگێن جیھانییە، یا تووشی شکەستنەکا مەزن بووی و پێشمەرگە و بارزانی یێن بووینە ناسناما نەتەوێن ستەملێکرایێن کوردستانێ ل جیھانێ. ئەو وی کەتواری نابینن کە دوو وەلاتێن بھێزێن بەعسی، ئانکۆ سوریا و عێراق، ئەڤرۆکە یێ د گۆپیتکا بێھێزیێ دا و یێن بووینە "بویکێن لاستیکی" د دەست وەلاتێن دەڤەرێ و جیھانێ و ڕێکخراوێن تووندرۆیێن ئیسلامی. ئەو وی کەتواری نابینن کە ھەر دوو وەلاتێن ئیران و تورکیا، سەرباری ھێزا سیاسییا خوە و ھەمی بزاڤێن خوەچەماندنێ بۆ ڤی و یێ دی، یێن دناڤبەرا ئەر و ئەسمانان و د دەستێن زلھێزێن جیھانێ و ئەرۆپییا دا ماینە ھلاویستی و نە سۆبەھی و نە دوو سۆبە لنک دیار و ڕۆھن نینە. ئەو سۆبەھییا دبیتن د ھەر چرکەکێ دا گۆھۆڕینەکا مەزن و نەدیار و ژ نیشکەکێڤە وان ژ ڤی دەستی بکەتە د دەستەک دیتر دا و کۆتایێ ب شاھڕۆژ و خەونێن مەزنێن ئیپراتۆریێن سیاسی و لەشکەری و ئایینی و ئایدیۆلۆژیک و کەلتووریێ وان بھینیتن. بەلێ ھەکەر دویربوون ژ ھەمی ڤان خالێن گەش د دیرۆکا کوردستانێ و چەرخێ بیست و ئێکێ و کەتوارێ نۆکە لنک ھندەک لایەنان ل کوردستانێ چ جیاوازی دگەل خەون و خەیالێ و کۆرفەھمییا وان نەبیتن و نیشانەک ژ ئۆتیزما سیاسییا وان لایەنان نەبیتن پا ڤێجا چیە؟؟ پا ھەکەر ھەمی ئەڤ کەتوارە و کەتوارێ نەتەوێن کوردستانێ بدرێژاھییا دیرۆکا ڕەش و تەحل و تاری دا نەبیتە ھێڤێنێ ئێکگرتنا وان لدژی دوژمن و نەیاران و وان وەکی " تایێ کۆلییا" لبەر سندۆقێن دەنگدان و ڕاپرسی و ڕیفرانۆدما گشتی بۆ سەرخوە بوون و دەولەتینیێ ڕێز نەکەتن، پا ڤێجا ئەو لایەنێن نەساخ دێ کەنگی ژ خەونێ ڕابن و تێگەھن؟ پشتی کاراکرنا پەرلەمانی و گۆھۆڕینا سەرۆکاتییا ھەرێمێ؟؟!! کیژ پەرلەمان؟ ئەوێ ب خوینا ھزاران شەھیدان ھاتیە ئاڤاکرن یان ئەوا ھندەک کەسان ڤیای وەک " پاکیتەک پەقلاوە"ی پێشکەشی دوژمنان بکەن؟ پا مافێ دەیک و زارۆکێن شەھیدان دێ چ بیتن؟ یان کیژ سەرۆکایەتی؟ ئەوا د ڤی دەمی بەتەنگ دا پێدڤیاتییەکا فەر ب جەنابێ سەرۆک بارزانی ھەی یان ئەوا پشتی ڕادەستکرنێ مە جارەک دیتر و دەست و پێ زنجیرکری گرێدەتن ب یان بەرەیێ شێعەیانڤە یان قۆفلکری ب بەغدایێ ڤە گرێدەتن و ئەوا ھەی ژی ژ کیستێ مە و خوە و نەتەوێن کوردستانێ و کوردان ل ھەمی کوردستانێ بکەتن؟!
*بسپۆرێ ئەکادیمی د زانستێن سایکۆلۆژی و پێداگۆگی/ زانینگەھا زاخۆ