ئیسلام و سیناریۆكانی سه‌رهه‌ڵدانی داعش
عومەر علی غفور
لانیكه‌م شه‌ش وه‌ڵام بۆ ئه‌م پرسیاره ده‌درێته‌وه:
یه‌كه‌میان: خه‌ڵكه موسڵمانه عه‌وامه‌كه‌ن كه به‌ته‌بیعه‌تی حاڵ ئایینیان به ته‌لقین و بۆماوه وه‌رگرتووه، به‌بێ ئه‌وه‌ی شاره‌زاییه‌كی شایانی باسیان له‌باره‌ی ده‌قه‌كان و مێژووه‌كه‌یه‌وه هه‌بێ، ئه‌مانه وه‌ك شوێنكه‌وته‌ی هه‌ر ئایینێك له‌ناخه‌وه باوه‌ڕیان وایه ئایینه‌كه‌یان دووره له هه‌ر خوو و خده و ره‌فتارێكی خراپ، بۆیه به‌بێ ئه‌وه‌ی بتوانن بچنه ناو ورده‌كاریی سه‌لماندنی ئیدیعاكه‌یان، پێداگری له‌وه ده‌كه‌ن كه ئه‌وه‌ی داعش ده‌یكا دووره له ئیسلامه‌تی و ئیسلام له‌گه‌ڵ كوشتن و كاولكاری و شه‌ڕدا نییه به‌ڵكو په‌یامی ئاشتی و خۆشه‌ویستی و ئاوه‌دانییه. ئه‌م توێژه -كه زۆرینه‌ی خه‌ڵكی ئاسایین- له‌به‌رئه‌وه‌ی زانیارییان نییه، قابیل به‌وه‌ن له‌لایه‌ن بۆچوونه‌كانی تره‌وه كاریان تێ بكرێ كاتێ ورده‌كارییه‌كانیان بۆ باس ده‌كرێ.
دووه‌م: كۆمه‌ڵێكی تر ده‌ڵێن، ئه‌مانه هیچ په‌یوه‌ندییه‌كیان به ئیسلامه‌وه نییه، به‌ڵكو له‌لایه‌ن هێزی ده‌ره‌كییه‌وه به‌كرێ گیراون بۆ شێواندنی وێنه‌ی ئیسلام له‌به‌رچاوی دنیادا، به‌بێ ئه‌وه‌ی شیكردنه‌وه‌یه‌كی زانستی و بابه‌تیانه بۆ ئه‌م ئیدیعایه‌ی بكه‌ن، ئه‌مانه به‌شێكن له بانگخواز و وتاربێژانی ئایینی و به‌شێك له كادیرانی حزبه ئیسلامییه‌كان.
سێیه‌م: كۆمه‌ڵێكی تر ده‌ڵێن ئه‌مانه موسڵمان و ئیسلامین، به‌ڵام تێگه‌یشتنێكی په‌ڕگیرانه و هه‌ڵه و نامۆیان له ئیسلام هه‌یه هاوشێوه‌ی گرووپه توندڕه‌وه‌كانی سه‌ره‌تای ئیسلام له نموونه‌ی خه‌واریج كه ركابه‌ره‌كانی خۆیانیان ته‌كفیر ده‌كرد و خوێنیان حه‌ڵاڵ ده‌كردن، ئه‌مه‌یش بۆچوونی زۆر له ره‌وته ئیسلامییه یاساییه‌كانه، وه‌ك حزبه ئیسلامیه‌كان و سه‌له‌فییه زانستییه‌كان و مه‌لاكان.
چواره‌م: ره‌وتێكی تر به‌پێچه‌وانه‌ی هه‌موو ئه‌وانه‌ی له‌ڕووی ئینتیما و وه‌لایان بۆ ئایینه‌كه ده‌یانه‌وێ ئیسلام له داعش به‌ری بكه‌ن، له روانگه‌ی وابه‌سته‌نه‌بوون یان نه‌یارییان بۆ ئایینه‌كه پێیان وایه نه‌خێر داعش وێنه‌ی راسته‌قینه‌ی ئیسلامه وه‌ك ئه‌وه‌ی له ده‌قه‌كانی قورئان و حه‌دیس و فیقه و مێژووی فتوحاتی ئیسلامیدا هاتووه، چونكه هه‌موو ئه‌وانه‌ی داعش ده‌یانكا پشتئه‌ستوور به‌و كه‌له‌پوور و مێژووه ده‌یانكا، ئه‌مانه زیاتر به‌شێك له رۆشنبیرانی سیكیولار جه‌ختی له‌سه‌ر ده‌كه‌ن. ده‌شێ هه‌ندێ له كادیر و به‌رپرس و سیاسییه‌كانی سه‌ر به حزبه عه‌لمانیه‌كانیش له ناخی خۆیان و له ناوه‌نده تایبه‌ته‌كانی خۆیاندا هه‌مان بۆچوونیان هه‌بێ، به‌ڵام له‌به‌ر كاردانه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ر به‌ڕواڵه‌ت هه‌میشه جه‌خت له‌وه ده‌كه‌ن ئه‌وه‌ی داعش ده‌یكا پێچه‌وانه‌ی ئیسلامه.
پێنجه‌م: به‌دڵنیاییه‌وه تاقمێكیش هه‌ن، هاوشێوه‌ی تاقمی پێشوو، به‌ڵام له روانگه‌یه‌كی پێچه‌وانه‌ی ئه‌وان، باوه‌ڕیان وایه ئه‌وه‌ی داعش ده‌یكا جێبه‌جێكردنی شه‌ریعه‌ته و حوكمی خوایه له‌سه‌ر زه‌وی، ئه‌مانه‌یش ئه‌و مه‌لا و بانگخواز و لاوه ئیسلامییانه‌ن كه هاوبیری داعشن و ئه‌وه‌یش له بۆچوونه‌كانیاندا ره‌نگ ده‌داته‌وه، به‌ڵام ئه‌مانه ناتوانن ئه‌م بۆچوونه‌یان به‌ئاشكرا ده‌رببڕن، چونكه كۆمه‌ڵگه و ده‌سه‌ڵاتی كوردستان لێیان قبوڵ ناكات و به‌تۆمه‌تی داعشبوون ده‌گیرێن، ئه‌وانه‌ی ناوبه‌ناو ده‌چنه ناو داعش، له‌وانه مه‌لا گه‌نجه‌كه‌ی داره‌توو كه له هاوینی 2014 به‌خۆی و ژنه‌كه‌ی و دوو كچه‌كه‌ی و دوو نوێژوانی مزگه‌وته‌كه‌یه‌وه چووه ناو داعش له موسڵ، له‌م گرووپه‌ن.
شه‌شه‌م: كۆمه‌ڵێكی تر پێیان وایه، داعش نه ئیسلامه و نه له ئیسلامیش به‌رییه، بۆیه نه داعش مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه ئیسلام له خۆیدا قۆرخ بكات و پێیوابێ ئه‌وه‌ی ئه‌و ده‌یكا تاكه رێگه‌ی ئیسلامه‌تیی راسته‌قینه‌یه، نه كه‌سی تریش مافی هه‌یه به‌بێ وردبوونه‌وه بڵێ ئیسلام له داعش به‌رییه و به هیچ شێوه‌یه‌ك له هێنانه‌كایه‌ی فیكر و ره‌فتاری داعشدا به‌رپرسیار نییه،.. لێره‌یشه‌وه نه ئه‌و دژه‌ئیسلامانه‌ی ده‌ڵێن ئۆباڵی هه‌موو تاوانه‌كانی داعش له ئه‌ستۆی ئیسلامدایه چونكه داعش ده‌قاوده‌ق په‌یڕه‌وی له ئیسلام ده‌كا، نه ئه‌و ئیسلامخوازانه‌یش ده‌ڵێن ئیسلام به هیچ شێوه‌یه‌ك له كاره‌كانی داعش به‌رپرس نییه، چونكه داعش هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به ئیسلامه‌وه نییه، نه‌یانپێكاوه و هه‌ڵوێسته‌كانیان زیاتر په‌رچه‌كردارێكی عاتیفی و ئایدیۆلۆژییه. ئه‌م دوو ره‌وته ئه‌گه‌رچی هه‌ردووك به‌حساب دژی بیری داعشن، به‌ڵام به‌كرده‌وه كۆپیه‌كی تری سیستمی بیركردنه‌وه‌ی داعشیانه‌ن، كه یه‌ك تاكه بژاره بۆ مرۆڤ داده‌نێ: ره‌ش یان سپی.
ئیسلامی مرۆڤانه
به بڕوای ئه‌م، دوایین تاقمه كه به‌نده‌یش هه‌مان رام هه‌یه، ئیسلام به هیچ شێوه‌یه‌ك له داعشدا قۆرخ نابێ، چونكه ئیسلام، ئه‌گه‌ر له چوارچێوه سوننیه‌كه‌یشیدا وه‌ری بگرن (چونكه تایپه شیعیه‌كه‌ی له‌ڕووی ده‌قه‌كان و هه‌ندێ بنه‌مای بنچینه‌ییشه‌وه جیاوازه)، ده‌قه‌كان ته‌نها یه‌ك ته‌فسیر و یه‌ك دیدگا هه‌ڵناگرن، به‌ڵكو ته‌فسیر و دیدگای جیاواز هه‌ڵده‌گرن، به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی هه‌ر له‌ناو ئه‌هلی سوننه‌دا چوار مه‌زه‌بی سه‌ره‌كیی دانپێدانراو هه‌ن (مالیكی، شافیعی، حه‌نه‌فی، حه‌نبه‌لی)، ئه‌مه جگه له چه‌ندین رێبازی فیكری و ته‌ریقه‌تی جیاواز. ئه‌گه‌ر ده‌ق و به‌ڵگه‌ی مێژوویی هه‌ن قووڵایی و پاڵپشتی فیكری داعشن، ئه‌وا ده‌ق و به‌ڵگه‌یش هه‌ن كه پاڵپشتی له پێچه‌وانه‌كه‌ی ده‌كه‌ن. ئه‌گه‌ر ته‌نانه‌ت چاوپۆشی له ده‌قه‌كانی حه‌دیسیش بكه‌ین و ته‌نها سه‌رنج له قورئان بده‌ین، ده‌یان ده‌قمان به‌رچاو ده‌كه‌ون كه داكۆكی له ئاشتی و برایه‌تی، سۆز و به‌زه‌یی، دادپه‌روه‌ری، به‌رگریكردن له سته‌ملێكراو و چه‌وساوان، ئازادیی بیروڕا، قبوڵكردنی جیاوازی، به‌گژاچوونه‌وه‌ی تاكڕه‌وی و زۆرداری و سته‌م، حورمه‌تی گیان و ماڵ و كه‌رامه‌تی مرۆڤ و هتد ده‌كه‌ن. لێره‌دا ته‌نها ئاماژه به چه‌ند ئایه‌تێك ده‌كه‌م كه له‌و رووه‌وه زۆر بنچینه‌یی و راشكاون و ته‌واو پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ن داعش و هاوشێوه‌كانی ده‌یكه‌ن و گه‌وره و بچوك و دۆست و دوژمنیان پێ تۆقاندوه:
* قورئان له چه‌ندین ئایه‌تدا ئاماژه‌ی به‌وه كردووه كه زۆر لێكردن له ئاییندا نییه و ئه‌ركی په‌یامبه‌ر ئه‌وه‌یه راستی بۆ خه‌ڵك روون بكاته‌وه، ئیتر پاش ئه‌وه ئازادن باوه‌ڕ دێنن یان نایهێنن و هه‌ركه‌س له بڕیاری خۆی به‌رپرسه:
"ڵا إِكْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ {البقره/256}. واته: زۆرلێكردن له ئایندا نییه، راست له خراپ روون بووه‌ته‌وه.
"ۆقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ شَا‌ۆ فَلْیُۆْمِنْ ۆمَنْ شَا‌ۆ فَلْێكْفُرْ"(الكهف 29). واته: بڵێ راستی لای په‌روه‌ردگارتانه، كێ ده‌یه‌وێ با باوه‌ڕ بێنێ و كێش ده‌یه‌وێ با باوه‌ڕ نه‌هێنێ.
"هُۆ الَّژِی خَڵقَكُمْ فَمِنكُمْ كَافِرٌ ۆمِنكُم مُّۆْمِنٌ ۆاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ"{التغابن/2}. واته: ئه‌و خه‌لقی كردوون، جا هه‌ندێكتان بێباوه‌ڕن و هه‌ندێكتان باوه‌ڕدار.
ده‌ڵێ: ئه‌گه‌ر خوا بیویستایه هه‌موو خه‌ڵكی سه‌رزه‌وی ئیمانیان ده‌هێنا، بۆیه به‌سه‌رسوڕمانه‌وه روو له پێغه‌مبه‌ر ده‌كات و پێی ده‌ڵێ ئایا تۆ ده‌ته‌وێ خه‌ڵك به‌زۆر بكه‌یته ئیماندار: "ۆڵوْ شَا‌ۆ رَبُّكَ ڵێَمَنَ مَنْ فِی الْأَرْچِ كُلُّهُمْ جَمِیعًا، أَفَأَنْتَ تُكْڕهُ النَّاسَ حَتَّی ێكُونُوا مُۆْمِنِینَ"؟باسنیوز
