پێگەھاندنا جڤاکی(التنشئە الاجتماعیە یانSocialization) ئێکە ژ وان پرۆسێسێن سایکۆلۆژیایا پەروەردەیی پویتەی پێددەتن، چونکی بڕێکا وێ مرۆڤ ژ کەسەکێ بایلوجی بۆ کەسەکێ جڤاکی دھێتە گۆھۆڕین، دڤێ پرۆسێسێ دا چەندین سەنتەر و دەزگەھێن وەکی خێزان، قوتابخانە، جڤاک، دەزگەھێن ڕاگەھاندنێ رۆلەکێ بەرچاڤ دگێڕن، ونەخاسمە قوتابخانە وسەنتەرێن پەروەردە وفێرکرنێ، چونکی کارێ ڤان سەنتەرا تنێ تەژی کرنا مێشکێ قوتابی ب ھندەک زانیارییان نیینە، بەلکۆ ئەڤ زانیارییە بۆ مەبەستا مفا وەرگرتن د ژیانا ڕۆژانە دا دھێنە فێرکرن. لەوما ھەر ئێک ژ وان زانیارییان دێ ھاریکارییا قوتابیێ ئەڤرۆ ومامۆستا یان فەرمانبەر یان ئەفسەر یان بەرپرسێ داھاتووی کەن ئەو بشێتن خۆ دگەل کاودانێن جۆدا دا بگۆنجینیتن. وئێک ژوان دیاردێن ئەڤرۆکە رویبروی مرۆڤایەتیێ بیە تیرۆرە کە بریتیە ژ ھژمارەکا کریارێن دڕندانە کە ھندەک مرۆڤ ولبن کارتێکرنا ھزرێن تووندوتیژی ودەمارگیرانە ل دژی خەلکەک سڤیل ئەنجامددەن وگەلەککەسان دکەنە قۆربانی. ئەوا مەبەستا مەیە لڤێرێ بھێتە گۆتن ئەوە کە ھژمارەکا کەس ولایەن مامۆستایێن ئایینی یێن دەمارگیر وبۆ بەرژەوەندیێن تایبەت وپەروەردەیەکا خەلەت وبنەمایێن دژی ئاینێ پیرۆزێ ئیسلامێ ڤان قوتابیان پەروەردە دکەن وپێدگەھینن. لەوما بەرەنگاڕییا وێ ژی ھەر دیسان دبیتن بڕێکا ڤێ پرۆسێسا پەروەردەیی بھێتە ئەنجامدان ومامۆستایێن گشتی ویێن ئایینی دشێن ڕۆلەک مەزن تێدا بگێڕن و نڤشێ نۆکە فێری ھندەک بنەمایێن مرۆڤایانە وەکی برایەتی ودلپاقژی ژ دل پیسیێ وکەرب وکینا، ڕێزگرتن ل ئایین ومەزھەب ونەتەوێن دیتر وبیروباوەرێن جۆدا گرتن بکەن، دا ژیانا مرۆڤاتیێ دڤێ چەندێ دا دشێتن ئەڤ تێگەھە ولایەنێن جۆدا یێن وێ د ناڤەرۆکا پرۆگرامێن خواندێ ل قوتابخانێن جۆدا یێن خواندنێ بھێنە خواندن تا قوتابی وجڤاک پترتر دگەل ئاشنا ببن ولێ تێبگەھن وژێ دویر بکەن.
سیستەمێ پەروەردەیی یێ بەرپرسە ژ پێگەھاندنا قوتابی ژ لایێ ھزری ورەفتاری ڤە پێخەمەت جێبەجێکرنا ئەرکێن خوە وداواکرنا مافێن ب شێوەکێ شارستانی ودویر ژ تێکدەریێ، وھەتا کو دامودەزگەھێن فێرکرن وفێربوونێ بتایبەت یێن فێرکرنا بنەرەتی بشێن روبروی ھزرێن توندرەو ویێن ژ رێ دەرکەڤتی ببن پێدڤی یە پرۆگرامێن خواندنێ وەسا بھێنە دیزاینکرن وبەرھەڤکرن برەنگەکێ ھەر سێ لایەنێن فێرکرنێ لدەف قوتابی گەشەبکەن ئەو ژی: لایەنێ مەعریفی، ولایەنێ وژدانی، ولایەنێ لڤینێ، وبشێوەکێ ھاوسەنگ، لێ جھێ مخابنیێ یە کو ئەوا ل زۆربەی قوتابخانا دھێتە پەیرەوکرن پرۆگرامێن خواندنێ پویتەیەکێ وەسا نادەنە ھەردوو لایەنێن دویماھیێ، وھەروەسا مامۆستا ژی بتنێ پویتەی ددەنە لایەنێ پێزانینا (مەعریفی) برێکا سەپاندنا پێزانینا لسەر قوتابیان وپێشکێشکرنا وان برێکا وانەبێژیێ ولڤێرێ قوتابی بتنێ پێدڤی یە گۆھدانا وتاعەتا وی بکەتن، بێی کو دەلیڤا گەنگەشەکرنێ وھزرکرنێ ودانۆستاندنێ وڕەخنەکرنێ بو بھێتە پەیداکرن، بڤێ چەندێ ھزرا قوتابی وەسا یا ھاتیە پەروەردەکرن کو بتنێ ھزرا وەبگریت وقەبول بکەت، لەورا دێ یا بساناھی بیت بۆ ھەر گروپەکێ بڤێت ھزرێن خوە دسەرێ واندا بچینیت، ژبەر ڤێ چەندی پێدڤی یە گرنگی ب ئارمانجێن وژدانی ویێن لڤینێ ژی بھێتە دان داکۆ ببنە پەرژانەک ل ھەمبەر مێشکێ قوتابی ژ ھزرێن توندرەو وژ رێ دەرکەتی.
لەورا یا فەرە نۆکە و بەری ھەر دەمەکێ دی پێداچوون دپرۆگرامێن خواندنێ دا بھێتە کرن ب تایبەت پرۆگرامێن زانستێن مرۆڤایەتی وەکی پەروەردا ئیسلامی، مێژوو، جوگرافیا، ھاونیشتیمانیبوون، وپەروەردا مەدەنی، زمان ب شێوەکێ گشتی، ھونەر...ھتد، برێکا داکۆکیکرنێ لسەر چەندین بابەت وبەھایێن ئەرێنی وەکی دادپەروەری، یەکسانی، لێبوردەیی، رێزگرتنا بیروڕا، ئازادیا ئەنجامدانا ڕەوش و تیتال و بۆنەیێن ئاینی، بابەتێ ئاسایشا جڤاکی، بەرپرسیارەتی، رەتکرنا جۆداھیێ ودەمارگیریێ، و سەرپێبوون و ژێیاتی ، و پێکڤەژیان... ھتد، وچاکسازی نەبتنێ بابەتێ پرۆگرامێن خواندنێ بخوەڤەدگریت بەلکۆ مامۆستای ژی بخوەڤەدگریت چونکی ئەوە یی بابەتێ خواندنێ دگەھینیت، لەورا بەرھەڤکرنا وی ل زانکۆیێ برێکا پێداچوونا پرۆگرامێن زانکۆیێ ژی، پێخەمەت ئاڤاکرنا تاکەکێ خۆدان ھزرەکا ساخلەم و کەساتیەک دەرووندروست و کێرھاتی بۆ خوە و نیشتیمان وھاونشتیمانیان و کوردستانێ و جیھانێ ژی بگشتی، نەخاسمە نۆکە کو تووندوتیژی و تیرۆریزما جیھانی گەفان ل ھەمیان دکەن.
_______________________________________________
* مامۆستایێ زانکۆیا زاخۆ/ تایبەتمەند دبوارێ پەروەردە ورێکێن وانەگوتنێ دا.