هەموو ئاماژەكان ئەوە پشتڕاست دەكەنەوە كە ئیدی كوردستانی باشوور بە هەموو پێوەرە سیاسی و نێودەوڵەتی و سەربازی و دیپلۆماسییەكان خاوەنی پێگەی دەوڵەتێكی سەربەخۆیە.
لە ڕووی سیاسییەوە: كوردستانی باشوور لەبەر كۆمەڵێك هۆكاری سیاسی پێگەی دەوڵەتی سەربەخۆی لە ناەوندی خۆرهەڵاتی ناویندا هەیە. لەوانە: حكومەتی كوردستان هەردەم فاكتەری میانڕۆیی بووە و دژی هەر توندوتیژییەكی ئایینی و مەزهەبی و نەتەوەیی بووە، هاوكات سەرەڕای كەمیی سەرچاوەی داهات و كورتهێنانی بودجەكەی بە گەلێك هۆكاری جیاجیا، بەڵام ئەم حكومەتە نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارەی ئایینزای مەسیحی سابیئە و ئایینزاكانی دیكە و عەرەبی سوننە و نەتەوە جیاجیاكانی عێراق و سووریای لەخۆ گرتووە و هەموو ئەوانە بوونەتە بارگرانییەكی زۆر سەخت بە سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان و دانیشتووانەكەیەوە. ئەمە لە كاتێكدا كە لە هەموو پارچەكانی بندەستی حكومەتی عێراقدا خەڵكی لە سەر پێناسەی كوردبوون و تایفەگەری پاكتاو دەكرێن، هیچ كام لە حكومەتەكانی ناوچەكەش ئامادەییان تێدا نییە ئەو بڕە ئاوارەیە لەخۆ بگرن.
لە ئێستادا بە هۆكاری بیری توندڕەوی و تەكفیری و هەڵسوكەوتی دیكتاتۆرییانەی بەشێكی زۆر لە حكومەتەكانی خۆرهەڵاتی ناوین، زوربەی وڵاتانی ناوچەكە لێوانلێوە لە جەنگ و كوشتار و ڕەشەكوژی یەكترسڕینەوە، بەڵام كوردستانی باشوور بووەتە ژینگەیەكی لەبار بۆ ئارامی و پێكەوەژیان و یەكتر قبوڵكردنی ڕەنگ و دەنگە جیاوازەكان و بۆتە لانەكەی حەوانەوەی ئایینزا و نەتەوە جیاوازەكان. نەك هەر ئەوەندە، بەڵكو خەڵكی كوردستان لە ڕیگەی هێزی پێشمەرگەی پاڵەوانەوە لە ئەمڕۆدا گەورەترین هێزی كۆڵنەدەرە لە سەر زەوی، كە ڕووبەڕووی هیزی تاریكی و دژەمرۆڤی داعش ڕاستاوە و ئەو هێزەی تێكشكاندووە، لەكاتێكدا هێزە سەربازییەكانی ناوچەكە و حكومەتی عێراق بە هۆكاری جیاجیا و ڕەفتاری نادیموكراتی و نابەرپرسانەی سەرانی حكومەتەكانیانەوە ئەو سەروەرییەیان پی نەبڕاوە. ئەگەر جاران هێزی پێشمەرگەی كوردستان هێزیكی ناوخۆیی خۆجێی بووبێت بۆ بەرگری لە خەڵكی كوردستان و مافە ڕەواكانیان، لە ئەمڕۆدا هێزی پێشمەرگە لە باتی هەموو جیهانی دیموكرات و میانڕۆ دژ بە گەورەترین هێزی توندڕەو و دژەمرۆڤ، لە جەنگێكی پڕنەبەردی و سەركەوتوودایە. سەرەڕای ئەمانە سەركردایەتی كوردیش كە لە خودی سەرۆكی هەرێم و حكومەتی كوردستان و هێز و لایەنە میانڕۆ سەرەكییەكانی ناو پرۆسەی سیاسی و حوكمڕانی كوردەواریدا خۆی دبینێتەوە، بە كردار سەلماندوویانە كە كورد و سەركردایەتییە ڕەسەنەكەی هێزێكی میانڕۆ و بەرپرسن لە ئاستی هەموو ناچەكە و جیهاندا و هەردەم لە هەوڵی سەقامگیری و ئارامیدان بۆ ناوچەكە و هەموو جیهان.
لێرەدا جێگەی خۆیەتی باس لەوەش بكەین كە سەرۆكی هەریمی كوردستان (كاك مسعود بارزانی) بەو هەمو ئەزموونە سیاسی و دیپلوماسییە و بەو مێژووە دوور و درێژە و ڕابردووە پڕ لە سەروەری و شۆڕشگێڕانەیەی كە هەیەتی و بەوەی كە هەردەم هەڵگری هزر و بیری مرۆڤانە و میانڕۆیی بووە و هەردەم دژی هەر توندوتیژییەكی ڕەگەزی و ئایینی و مەزهەبی و دژی جۆرەكانی دیكەی جیاكاری بووە، ئەوەش بۆ خۆی فاكتەرێكی هەرە گرنگ و كاریگەرە كە بۆتە جیگەی تێڕامان و سەرنجی دەستڕۆیشتووانی جیهان و داڕێژەرانی بڕیاری نێودەوڵەتی و جیهانی، چونكە هەردەم ئەو دامەزراوە نێودەوڵەتییانە لە دیاریكردنی حوكمڕان و كەسانی میانەڕۆدا بۆ خۆرهەڵاتی ناوین ڕووبەڕووی شكست بوونەتەوە، بەڵام لە ئێستادا دەركەوتنی كەسایەتییەكی لەو جۆرە و بەو هەموو سیفەتە بەرزانەوە جێگەی دڵخۆشی ئەو هێزە بڕیاربەدستانەیە.
هەر ئەوە وایكردووە سەرۆك بارزانی ببێتە كەسایەتییەكی دیاری نێودەوڵەتی و متمانەپێكراو لە ئاستی ناوچەكە و جیهاندا و هەر لێرەشەوە كەسایەتی سەرۆك فاكتەرێكی دیكەی پرسی سەربەخۆیی كوردستانە. لەلایەكی دیكەوە لە ئەمڕۆدا بە هۆی پەرەسەندنی بواری تەكنۆلۆژیا و پێشكەوتنی هۆكارەكانی ڕاگەیاندن بچووكبوونەوەی جیهان لە ڕووی ڕاگەیاندن و پێوەندییەوە، كورد و كوردستان لە ئاستی جیهان و نێودەوڵەتیدا زۆر بە باشی ناسراون و زلهێزەكانی جیهانیش هەردەم بەدووی ئەوەدا دەگەڕێن كە پێگەیەك بدۆزنە و بۆ بەربڵاوكردن و گەشەسەندنی ئۆقەرەیی و ئارامی لە خۆرهەڵاتی ناویندا تاوەكو بەرژەوەندییەكانی خۆیان لەم ناوچەیەدا بە باشی بپارێزن، بۆیە ڕۆڵی نەتەوەیەكی گەورەی وەكو كورد چیدی ناتوانرێت لە ئاستی نێودەوڵەتیدا نادیدە بگیرێت، ئەوە لە كاتێكدا ئەوان باش دەزانن كە نەتەوەی كورد گەورەترین نەتەوەی سەرزەوییە كە تاوەكو ئێستا خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی نییە، ئەوەش دەرەنجامی زوڵمێكی نێودەوڵەتی بووە لە ڕێككەوتننامەكەی سایكس پیكۆ و ئەوانی دوای ئەوەوە سەپێندراوە، بۆیە كاتی ئەوە هاتووە كە زلهێزەكانی و جیهان و ناوەندەكانی بڕیاری نێودەوڵەتی بە خۆیاندا بچنەوە بۆ فەراهەمكردنی مافەكانی كورد كە لە سەربەخۆیی كوردستانی باشووردا وەكو هەنگاوی یەكەم خۆی دەبینێتەوە، ئەو هەنگاوەش ئاماژەكانی سەری هەڵداوە، بەوەی كە لە ئەمڕۆدا لە پایتەختی هەرێمی كوردستان پتر لە (30) كونسوڵگەری و نوێنەرایەتی وڵاتانی دەوروبەر و جیهان بوونیان هەیە، بەتایبەتی كونسوڵگەری وڵاتانی بڕیاربەدەست.
ئەمڕۆ دۆزی كورد و كۆمەكیكردن بە هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە ڕووبەڕووبوونەوەی هێزە تیرۆریستییەكان، بۆتە گرەوی بردنەوەی پرسی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی لە وڵاتگەلێكی زلهێزی وەكو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و بەریتانیا و فەڕەنسا و كەنەدا، هەر بۆ نموونە لەم هەفتەیەدا سەرۆك وەزیرانی پێشووی فەرەنسا بە مەبەستی وەدستهێنانی ڕای گشتیی خەڵكی وڵاتەكەی و بردنەوەی هەڵبژاردن، سەردانی كوردستان و سەرۆكی هەرێم و ناوەندە حكوومییەكانی هەرێمی كوردستان و هێزەكانی پێشمەرگەی كرد و بەڵێنی هەموو كۆمەك و یارمەتییەكی بۆ هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان دا. دوافاكتەریش كە پاڵپشتە بۆ ئەوەی ئێمەی كورد لە باشووری كوردستان بەربژێری دەوڵەتێكی سەربەخۆ بین، ئەوەیە كە حكومەتی كوردستان لە باشوور خاوەنی هەموو دامودەزگایەكی حكومەتییە و بە فەرمی لە ساڵی 1992وە بۆ خۆی خۆی بەڕێوەدەبات، بگرە شێوازی خۆبەڕێوەبردنیشی لە ئاستێكی تا ڕاددەیەك باشدا بووە و زۆر لە شێوازی هەندێك دەوڵەتی ناوچەكە باشترە و تا ڕادەیەكی باشیش فرەدەنگی و فرەڕەنگی بە هەموو دامودەزگاكانی حكوومی و تەشریعییەوە دیارە و سەرجەم ئایین ئایینزا و نەتەوە جیاجیاكانی كوردستان لەم حكومەت و پەرلەمانەدا بوونیان هەیە و مافەكانیان دەستەبەر كراوە. سەرەڕای ئەوەی حكومەتی كوردستان بە شێوەیەكی باش ئەركە دیپلۆماسی و پێوەندییە نێودەوڵەتییەكانی جوانتر لە وڵاتانی دەوروبەر بەڕێوە بردووە، هاوكات بەپێچەوانەی هەموو هێزەكانی ناوچەكە توانیویەتی خۆی لە ململانێی مەزهەبی و دەمارگیرییە تائیفییەكانەوە نەگلێنێت و هاوسەنگی لە نێوان هێزەكاندا ڕابگرێت. ئەمانەش هەموو ئەوە دەگەیەنن كە ڕاگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان لە هەموو ڕووەكانەوە زۆر لەبارە و تەنیا شتێك كە پێویستە بكرێت، كاركردنە لەسەر ئەوەی بە دەوڵەتانی جیهان و دەوروبەر بگوترێت كە ئێمە هەین و هەردەم مایەی ئارامی و پشتیوانی سەقامگیری ناوچەكە و جیهانین، لە هەمان كاتیشدا كار بكەین بۆ بە فەرمی ناساندنی ئەو دۆزە، بەڵام بە شێوەگەلی پلان بۆ داڕێژراوی ئاشتییانە و مامەڵەی بابەتییانە. واتە وەگەڕخستنی شێوازگەلی گرنگ و كاریگەری دیپلۆماسییانە لە ئاستی نێودەوڵەتی و ناوچەكەدا. هەرچی سەبارەت بە عێراقیشە ئەوە ڕوون بۆتەوە كە لەوەتەی سەدامی دیكتاتۆر لە گوڕەپانی سیاسی وەدەرنراوە، ئەم عێراقە و سەرانی سیاسی ئەم وڵاتە نەیانتوانیوە هیچ كام لە پرسەكانی دادپەروەری كۆمەڵایەتی و دیموكراسی و پێكەوەژیانی یەكسان بۆ هاووڵاتیان و دانیشتووانی عێراق وەدی بهێنن، بەڵكو بەپێچەوانەوە سەرەڕای پشتیوانییەكی زەبەلاحی ماددی و مەعنەویی نێودەوڵەتی بۆ كاربەدستانی عێراق بە مەبەستی فەراهەمكردنی ئەو پرسانە، عێراق و دانیشتووانەكەی- بێجگە لە كوردستان- گەلێك خراپتر لە جارانی سەردەمی سەدام ڕووبەڕووی توندوتیژی و جیاكاری ئایینی و مەزهەبی و تائیفی و پاكتاوی ڕەگەزی بوونەتەوە، هاوكات ئەم ڕەوشە نالەبارەی عێراقی عەرەبی وایكردووە وڵاتانی دەوروبەری عێراقیش كە هەندێكیان نەیاری حكومەتی هەرێمیشن، ترسی زۆریان لە دۆخی عێراقی عەرەبی و سووریا لێ بنێشێت، لەوەی توندوتیژییەكان بپەڕێنەوە بۆ نێو سنوور و خاكەكانی ئەوان. بۆیە بوونی حكومەتی سەربەخۆی كوردستان بە مەرجێك ببێتە هۆی ئارامیی سنوورەكانیان ئەو هەستیارییەی جارانی لای ئەوان نەهێشتووە، لە هەمان كاتدا باشیش لەوە گەیشتوون كە چیدی ئەوان ناتوانن ڕەوڕەوی مێژوو بگۆڕن و مافەكان و خەباتی بێوچانی خەڵكی كوردستان نادیدە بگرن، چونكە كوردستانی باشوور بەتایبەتی لە ئاستی جیهاندا جێگە و پێگەی خۆی لە ڕووەكانی ئاشتیی نێودەوڵەتی و مرۆڤدۆستی و دیموكراتی و سەقامگیریدا سەلماندووە. ئەو بارودۆخەی عێراقیش بۆخۆی هەموو خەونی عێراقچییەكانی كوردستانی پووچەڵ كردۆتەوە، ئەوەش بە باشی سەلماوە كە عێراقێك ئەگەر لە ماوەی ( 100) ساڵی بوونیدا نەیتوانیبێت خۆی لە دەمارگیری و ڕەگەزپەرستی و تایفەگەری دەرباز بكات، ئیدی هەرگیز ناتوانێت لەو دۆخە خۆی وەدەر نێت، بگرە تا دێت زیاتر لە زەلكاوی دەمارگیریدا نوقم دەبێت.
بە هۆكاری هەموو ئەو فاكتەرانەی باسكران و چەندین هۆكاری تریش لە ئەمڕۆدا كوردستان باشترین بەربژێرە بۆ بوونە دەوڵەت و سەربەخۆبوون.
لێرەوە جێگەی خۆیەتی باس لەوە بكەین كەچی لەسەر ئێمەی كورد پێویستە بۆ ئەوەی ئەم خەونە لەمێژینەی نەتەوەكەمان بێنینەدی و وەكو ڕاستییەكی حاشاهەڵنەگر و وەكو واقیعێك مامەڵەی لەگەڵدا بكەین؟
دیارە لەگەڵ هەموو ئەوانەی باسكران بۆ وەدیهاتنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردان، دەبێت ئەوەش لەبەر چاوبگرین كە نەیارانی ئەو پرسە نەخەوتوون و هەرچی پیلان و پلانێكیان هەیە، دەیخەنەگەڕ بۆ وەدینەهاتنی سەربەخۆیی كوردستان، بۆیە پێویستە لە سەر هەرتاكێكی كورد و هەموو هێز و لایەنە دڵسۆزەكانی پرسی كوردایەتی، یەكدەنگ و یەكگوتار بن بە مەبەستی پشتگیریكردن لە ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و هەموو ئەو ئامرازانەی دەبنە پشتیوانی بۆ پرۆسەكە، چونكە دەبێت باش لەوە تێگەیشتبین كە نەیارانی پرسی سەربەخۆییمان باشترین چەكیان جوڵەپێكردنی دەستكێشەكانیانە لە ناوەوەی كوردستان كە وەكو (تابووری پێنجەم) خزاونەتە نێو لایەنە دژەكانی پرسی نەتەوەیی و دیموكراسی لە ناوخۆی گۆڕەپانی سیاسیی كوردەواریدا، ئیدی ئەو لایەنانە لە ژێر هەر ناو و پەردەیەكدا خۆیان حەشاردابێت، هاوكات ئێستا كە پرسی بەدەوڵەت بوون هاتۆتە ئاراوە و بە جددی كاری لەسەر دەكرێت، بۆ خۆی دەرفەتێكی چارەنووسسازە تاوەكو هێزە نەتەویی و دیموكرتخواز و نیشتمانپەروەرەكان لە هێزە دەستكێش و بەكرێگیراوەكان جیابكرینەوە، چونكە ناكرێت میللەتێك دەریایەك خوێنی لە پێناو ئازادی و ڕزگاری و سەربەخۆیی و دیموكراسیدا دابێت و سەدەیەك خەباتی بێوچانی لەو پێناوەدا كردبێ، كەچی لە باشترین هەلی زێڕیندا كەسان و لایەنگەلێك پەیدابن بە ڕاستەوخۆ، یان ناڕاستەوخۆ بە كردار، یان بە پەنهانی و پیلانگیڕی، دژی خەونی لەمێژینەی نەتەوەكەیان بن. ئەوە ئەركی سەرجەم هۆكارەكانی ڕاگەیاندنی هێز و لایەنەكانی سەر گۆڕەپانی خەباتی بزاڤی شۆڕشگێڕی كوردایەتییە كە بە پلانێكی تۆكمە و لەبار، ئاستی وشیاری و ڕۆشنبیریی تاكی كورد بە مەبەستی بەرەنگاربوونەوەی هەر دەستێكی دەرەكی لە ناوخۆدا بەرزبكەنەوە، تاوەكو پرسەكەمان بە كامڵی وەدی بێت و خەونی نەیارەكانمان نەیەتەدی.
دواجار دەڵیم: هیچ پاساوێك لە ئەمڕۆدا سەبارەت بە دژایەتیكردنی پرسی سەربەخۆیی كوردستان و هەنگاونانی جددی بۆ ئەو مەبەستە جێگەی قبوڵ نییە و ئەوانەی لەناوخۆدا دژایەتی پرسی سەربەخۆیی و ڕیفراندۆم دەكەن، بێجگەی لە خانەی خیانەت و دەست تێكەڵكردن لەگەڵ نەیارانی دۆزی كورد، لە هیچ خانەیەكی دیكەدا جێگەیان نابێتەوە.
***

*مامۆستای زانكۆی سلێمانی