کۆچکرن ژ جھەک بۆ جھەک دیتر، دیرۆکەکا کەڤنارە یا د ژیانا مرۆڤاتیێ دا ھەی و ئاستێ وێ ھندەک جاران یا وەکی خەون یان ئەفسانەیەکێ لێھاتی، و ھندەک جاران مرۆڤی خەونا ب ھەبوونا جھەک دیتر ڤە دیتی کە تێدا دێ ژ مرنێ قۆرتال بیتن و ژییەکێ درێژ و ھەتاھەتایی دناڤ گۆل و ئاڤ و کانیا و خۆشیا دا دێ ژیتن، و ئەڤە ھەمان ئەو چەندە یاکۆ بسەرێ ئادەم و حەوایێ ھاتی و یۆتۆپیایا ژیانەکا ھەتاھەتایی و بەختەوەرانە و تەژی خۆشی و تام و چێژ و بێ ماندیبوون و بێ مرن پالدای کە وێ چەندێ بسەرێ خۆ بینن یاکۆ بسەرێ وان ھاتی و ژ جھێ خۆ بۆ سەر ڕوویێ ئەردی ھاتینە دوورئێخستن. یۆتۆپیایا وان ھزر تێدا کری ھزاران ھزار سالان پشتی وان ژی بوویە مەشخەلێ مەلیۆنەھا مرۆڤان ژ جھەک بۆ جھەک دیتر کۆچ بکەن. خەون دیتن بڤی ڕەنگی و بڤی جھێ خەیالی و یۆتۆپیایا ژیانەکا لبن نەھاتی و بێ مرن یان ژی ھیچ نەبیتن جھەک کە گەلەک پێدڤیاتیێن مرۆڤی تێدا بھێنە دابینکرن بدرێژاھییا دیرۆکێ نەھێلایە حەویان ب مرۆڤایەتیێ بکەڤیتن، و ئاستێ ڤێ چەندێ گەھشتیە ھندێ کە کۆچکرن یا بوویە پشکەک ژ دیرۆکا تەحلا مرۆڤاتیێ، چونکی کۆچکرنێ ھەمی دەمەکی ھەمی خەونێن مرۆڤاتیێ بجە نەئیناینە.
ئەو جھێ مرۆڤی ڤیای کۆچ بکەتە وێرێ ھەمی دەمەکی ژێدەرەکێ تەناھیێ نەبوویە بەلکۆ بەرۆڤاژی گەلەک جاران مەزنترین ئاریشە بۆ وی دروست کرینە. ئایا ل دەستپێکا سەدەیێن ناڤین دەمێ ھۆڵەندی و پۆرتۆگالی و بەریتانی و فرەنسی و ئیسپانی و دانیمارکی و نەتەوەیێن دیترێن ئەورۆپی ب جیھانێ وەرھاتین و دەست ب ڤەدیتنا وەلات و کیشوەرێن وەکی ئەفریقا و ئەمریکا و ئۆسترالیا و نیۆزلاند و جەمسەرێن باکوور و باشوور و ... ھتد، کرین ھۆسا بسانەھی ب وان جھان ڕا گەھشتن؟ ئایا ھندی یێ، سۆر و ڕەشپیستان و ئاکنجی یێن بەراھیێ و ڕەسەنێن وان جھان چ ئاریشە بۆ وان دروست نەکرن؟ ئایا ئەڤ نەتەوە ھۆسا بسانەھی ئەو جە بدەست خۆڤەئیناندن و تێدا ئاکنجی بوون؟ بدرێژاھییا سەدان سالان دناڤبەرا ڤان وەلاتێن کۆلۆنیال و داگیرکەر و ئاکنجیێن ڕەسەنێن وان جھان ئاریشەیێن ئابووری، کەلتووری و فەرھەنگی، سیاسی و جڤاکی و سایکۆلۆژی ل گۆڕێ بووی و ھەتاکۆ ئاسەوارێن وان ھەتا نۆکە ژی ل گەلەک ژ ڤان وەلاتان ب ئاشکرایی دھێتە دیتن و ھەستپێکرن.ئەڤە ئانکۆ چی؟ ئانکۆ سایکۆلۆژیایا مرۆڤی وەسایە کە بەردەوام بۆ تێرکرنا پێدڤیاتیێن خۆ پێدڤی ب ژێدەر و جھێن نوی یە، لێ وی ئەڤ چەندە یا ژبیرکری کە ئەو جھێ ئەو دچیتە وێرێ ھژمارەک دیتر ژ مرۆڤان تێدا دژین و پێشی وی یێن ل وی جھی بووین و د دابینکرنا ڤان پێدڤیاتیێن جۆراوجۆرو نەخاسمە یێن فیزیۆ-بایلۆژیک ئەو بەری وان دھێتن و ھەکەر ئەو ڤێ یاسایێ لبەر چاڤ نەگریتن دێ تووشی ئاستەنگ و ئاریشەیێن جۆداجۆدا بیتن لسەر دەستێ وان ئاکنجیێن ڕەسەن.
ئەڤرۆکە دەڤەرا مە ب کاودانەکێ دژوار و زەحمەت دا دەرباز دبیتن و ھژمارەک ژ وان پێدڤیاتیێن سەرەکی و گرنگ وەکی خوارن و ڤەخوارن و تەناھی و ئاسایشا مرۆڤان یا کەفتییە بن گەفێن مەترسیێن دەرەکی وەکی لایەنێن وەکی ڕێکخراوا دەولەتا ئیسلامییا داعشێ و ... ھتد. ئەڤرۆکە شەڕەکێ گران سیبەرا ڕەشا خۆ یا بسەر دەڤەرێ دا کێشاندی و ڤی کاودانێ نەخوازرای سەقایەکێ وەسا یێ دروستکری کە ڕێژا خۆ لبەر گرتنێ لنک ھندەک کەسان یا کێم بووی و وان نەچار دکەتن لدویڤ خەونا یۆتۆپیایێ بگەڕھن، ئەو یۆتۆپیایا ھندەک کەسان و فەیلەسۆفان تۆڤێ وێ چاندی، لێ ڤان مرۆڤان، ئانکۆ ئەوێن کۆچ دکەن، یا ژبیر رکی، ھەکەر ل دەڤەرا مە ھژمارەکا ئاریشە و کێم و کاسییان بوونا خۆ ھەبیتن، ڕامانا وێ ئەو نینە جیھان بدۆماھیک ھاتبیتن و ئەڤ دەڤەرە یا ژ نەخوارن بووی، بەلکۆ گەلەک لایەنێن ژیانێ یێن ھەین کە پێدڤیاتیێن سایکۆلۆژیک و جڤاکی و بایۆلۆژیکی یێن مرۆڤی تێدا تێر دبن، و بەرۆڤاژی ھەکەر " دەنگێ داھۆلێ ژ دویر ڤە خۆشە " و مە خەونەکا خۆش یا ژ ئەرۆپایێ و وی کیشوەرێ زەنگین لنک دلێ خۆ چێکربیتن، لێ ھەر ل ڤان وەلاتان گەلەک ئاریشە و ئاستەنگێن مرۆڤی و جڤاکی و سایکۆلۆژیک تووشی مرۆڤی دبن کە مەلەڤانی کرن د دەریایا وان دا کارەک ئاسان و کارێ ھەر کەسەکێ نینە. خۆدێ ئەورۆپا، د ڤێ قۆناغا دیرۆکی، یا ب کاودانەک ھەستیار دا دەرباز دبیتن. ئاریشەیێن ئابووری و مرۆڤی و سیاسی ل ڤان وەلاتان خۆ د گرانبوونا ئاستێ ژیارێ، زێدەبوونا ڕێژەیا بێکاریێ، مەترسی و گەفێن ناسیۆنالیستێن ئەورۆپی، مەترسی ژ فۆبیایا ئیسلاما سیاسی و سەدان ئاریشەیێن دیتر پشکەکن ژ ھەمی وان ئاریشەیێن کو خۆدێ ئەورۆپا بدەست وانڤە دنالینیتن و کار یێ گەھشتیە ھندێ ھندەک ژ وان یاسایێن گەلەک تووند و دژوار بۆ ڕێگریکرن ژ/ل ھاتنا کۆچبەران ل پەرلەمانێن خۆ، ددەینن و ئەو سەرەدەرییا مرۆڤایانە یاکۆ نۆکە دگەل کۆچبەران و ئاوارەیان دا دھێتەکرن تشتەکێ کاتیە و ل پیلانێن درێژماوەیێن ڤان وەلاتاندا گەلەک ژ ڤان کۆچبەران دێ نەچار بن وی جھێ یۆتۆپیایی بجە بھێلن و بزڤڕن جە و وارێن خۆ، بەلێ پشتی چی پشتی ھنگێ گەلەک زیانێن ئابووری و مرۆڤی و جڤاکی و سایکۆلۆژی گەھاندینە خۆ و خێزان و کەس و کارێن خۆ .
*بسپۆرێ پێداگۆگی و سایکۆلۆژیایێ/ زانینگەھا زاخۆ
**ئەڤ بابەتە ل ژمارا (١٨٩٦) ێ ڕۆژناما ئەڤرۆ ل (١٣/٦/٢٠١٦) ل لاپەڕێ(١٢) ھاتیە بەلاڤکرن.