فەلسەفەیا فرۆیدیزمێ ب ھاتنا بیروباوەرێن سیگمۆند فرۆیدێ بناڤ دەنگە لدەستپێکا سەدێ بیستێ ( ١٨٥٦-١٩٣٩) ل ئەورۆپایێ خۆ ئیناندە ناڤ بەرپەڕێن زانستێن مرۆڤایەتیێ دا. ڕاستە ھەکەر ڤێ ڕێبازا فەلسەفی-سایکۆلۆژی دەرگەھێن زانستێ و ھزرا مرۆڤایەتی بۆ شرۆڤەکرن و تێگەھشتن ژ ئەگەرێ گەلەک دیاردەیێن مرۆڤایەتی و لایەنێن ڕەفتاری لنک تاکێ مرۆڤی و د گۆڕەپانا مرۆڤایەتیێ دا ڤەکرن، لێ د دیتنا ئێکەم دا و د ڕۆشنبیریەکا گشتی ئەڤ ڕێبازە لنک مە بتنێ ب لایەنێن ھزری یێن فرۆیدی و بیروباوەرێن وی یێن کو پتر تەکەز لسەر ڕەمەکێ سێکسی د رەفتارا مرۆڤی دا کری، دھێتە تێگەھشتن. بگۆتنەک دیتر، خەلکێ مە و ئەو کەسێن رۆشنبیریەک و زانیارییەک گشتی لسەر ڤێ ڕێبازێ و نەخاسمە
پێشەنگێ وێ ئانکۆ فرۆیدی ھەی، پتر لدۆر چەمک و تێگەھێ کارتێکرنا لایەنێ سێکسیێ کەساتیێ ل ژیانێ و پێگەھشتنا کەساتیا وی دزڤڕیت. لێ ئەوا د جھێ خۆ دایە بھێتە گۆتن ئەوە کو ئەڤێ ڕێبازێ ھەر چەندە چەمکێن گرێدای ب ڤی لایەنی ڤە یێن ھەین، کۆ ڤەڕێژا ھزری یا فرۆیدی و بەلکۆ ژی بەرھەمێ سەربۆرا ژیانا وی بیتن، کو خوە د ھندەک ئەفسانەیێن وەکی ئۆدیپ و ئەلێکترا دا ڤەشارتێن، لێ ئەڤ ڕێبازە پشتی بۆرینا ماوەیەکێ دویر و درێژ بوویە خۆدان چەندەھا چەقێن دارێ کو ژ دارا مەزن ڤەبوین و گەلەک زانایا ھزر و بیر و باوەرێن دیتر ئینانە ناڤ ڤێ ڕێبازێ دا، کو ھزرێن نوی یێن وان بەلگە و نیشانەکە بۆ ھندێ کو بھێتە سەلماندن ڤێ ڕێبازێ ژی، سەرباری ھزرێن ناڤبری لسەری، ھندەک بۆچۆنێن ئەرێنی تر ژی یێن لسەر مرۆڤی ھەین کو وێ چەندێ بۆ مە دیار دکەتن، کو ئەڤ ڕێبازە ژی ڕێڕەوەیەکا زانستی یە کو بۆ مەبەستا بەختەوەری و گەھاندنا مرۆڤی بۆ کەنارێن ئارامێ ژیانێ ژ پێلێن کۆژەک و دربێن گرانێ ژیانێ ھەمی ڕێک و ئامرازێن ھزری یێن گرتینە بەر و نموونە ژی بۆ ڤێ ئاخفتنێ پێداچۆنەکە بۆ ھزرێن زانایێن پشتی فرۆیدی کو دناڤ دا ھندەک چەمک و تێگەە و بۆھا وسایکۆلۆژیڤە و ئەڤ کەسێ خۆدان ڤان ساخلەت و سالۆخەتێن پیرۆزە، کو دشێتن ببیتە مرۆڤەک ڕاست و بەرھەمھینەر و ب مفا بۆ خوە و جڤاک و نەتەوەیێ خوە، ئەڤ مرۆڤێ ئاراستە یێن ھەین کو ھەموو نیشانێن کەساتی و مرۆڤەک ساخلەم و دروستە ژلایێ پیرۆز بدیتنا ڤێ ڕێبازێ پێدڤیە ئەڤ سالۆخەتە تێدا ھەبن: خۆدان پەیمان و سۆز بت و وان ب جە بینت، و تاکگەرا و سەربخوە بیت، و دویر بیتن ژپیساتیا سایکۆلۆژی، و ھەبوونا ڕاستگۆیی و ھەبوونا کەرامەت و پرستیژا تایبەت و کەساتی، بھادان بخوە، نەبوونا ئاستەکێ بلندێ ھەستا گۆنەھباریێ، زەلامینی د کاری خزمەتێ دا، و دویر بین ژ لایەنگریەکا بێ بنەما، ھەبوونا ھەستا بەرپرسیارەتیێ لنک وی،و ھێجەت نەگر بوون ئانکۆ بھێجەتبوون فەرە لنک وی ھەبیتن، و پێدڤیە سوپاسداربوون د ناڤ و دل و دەروونێ وی دا ھەبیتن. بدیتنا ڤێ ڕێبازێ ئەڤ مرۆڤە پێدڤیە ھشیار و تێگەھشتی و چاڤ ڤەکری بیت. خێرخوازی د ناڤ دل و دەروونێ وی دا ھەبت، د بابەتێ سێکسی و لایەنێ پێڤەگرێدای ئەڤیندارەکێ ڕاستەقینە بیتن نەک سەرقالی لایەنێ گیانەوەری و ئاژەلیێ ڤێ ڕەمەکێ بیت و مەبەست بتنێ خوە ڤالەکرن بیتن. پێدڤیە مرۆڤەک بت کو ئاگەھداری بۆشاھی و ئاستێ دویری و نێزیکیا وێ بت د سەرەدەری و ھەلسوکەفت و رەفتارێن ڕۆژانە دا دگەل خۆدێ خوە و کەسانێن دیتر. مرۆڤەک بیت ڕێ ڕاست و د ئاخفتن و گۆتنێن خوە دا وەسا بیت دەمێ پێدڤی بیتن بێژیت : " نە " وێ بێژیت و دەمێ پێدڤی بیتن بێژیت: " بەلێ " وەسا بیتن. کەسەک بیتن ڕازی بیت ب ژیانێ و بوون و سامانێ خوە و سۆپاسیا وێ بکت، کەسەکێ ژبلی ژیانا کاری و فەرمی و گشتی پویتەی ب ژیانا تایبەت ژی بدەتن و بۆ خۆدێ خوە ژی بژیتن، بەلێ ب مەرجەکێ دویر بیتن ژ ھەر ساخلەت و نیشانەکا کو د کەساتیەکێ کو تووشی پیسبوونا ب باوەرا ڕێبازا فەلسەفی-سایکۆلۆژیا فرۆیدیزمێ، دەمێ تاکە کەسەک خۆدانێ ڤان ساخلەتان بیتن، دێ کەسەک بیتن شێتن دگەل ھندێ کو ببیتە کەساتیەک بھێز، ل ھەمان دەمدا کەساتیەکێ ساخلەم و دەرووندروست بیتن کو جڤاک و مرۆڤایەتی دێ شێن مفای ژێ وەرگرن. ھەبوونا ڤان جۆرە ھزر و بیروباوەرێن مرۆڤدۆستانە، دناڤ بەرپەڕێن دیرۆکا ڤێ ڕێبازێ ھندەک مە ئارامتر دکەتن، دەمێ کو گەلەک ژ ھزرێن ڤی ڕێبازێ ژ ھندەک لایەنانڤە دگەل بیروباوەرێن ئۆلی و ئایینی یان لۆژیکی و جڤاکی یێن لنک مە ناگۆنجیتن و تێک ناکەتن و بەرسڤەکە بۆ وان کەس و زانا و لایەنان کو بتنێ ب چاڤێ لایەنێن نەرینێ یێن ڤێ ڕێبازێ ڤە تەماشەی شرۆڤە و ڕاڤەکرنا مرۆڤی ژ لایەنێ فرۆیدی ڤە دکەن.
*ئەڤ بابەتە ل ژمارا (١٣٤) ێ گۆڤارا چاڤدێر ل نیسانا (٢٠١٤) ل لاپەڕێن( ١٤-١٥)
*مامۆستایێ ئەکادیمی/بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و سایکۆلۆژی/زانینگەھا زاخۆ