خولاگۆهۆڕینابهایانوجڤاكاكوردەواری
د.نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی*
هاتنا ئایینێ ئیسلاما پیرۆز لڤی سەردەمی دەستپێكا قۆناغەك نوی بوویە د دیرۆكا جڤاكی و سیاسی و سایكۆلۆژیایا تاكێ كوردی كە شوینەوارێن وێ هەتا نۆكە ژی یێن ماین. ئەو یەكسانی و دادپەروەری و ئازادییا تاكی و سیاسی و ئایینی یاكۆ ل دەستپێكا هاتنا دەولەتا ئیسلامی و نەخاسمە لسەردەمێ خۆدێ پیامبەری ( س ) و خەلیفەیێن سەرەكیدا، هند ژ كوردان نەگرت، چونكی كورد پشتی سالێن ( 636 ز. ) دهێنە ناڤ ڕێزێن ڤی ئایینێ پیرۆز و ل وی سەردەمی ئاگرێ جەنگێ بەرەی شێعە و سۆننەیان نوی بی و خۆ د ململانێیا ئەمەوی و بەنی عەباسیان دا ددیت كە گەلەك جاران ئەڤ جەنگە ب خەلك و نەتەوەیێن دیتر دهاتنە كرن. چەندین راپەرین و سەرهلدان بەرهەمێ گرژی و نەرازیبوونا خەلكێ بوو ژ ڤان دەستهەلات و دەولەتا. ڤێ چەندێ و بهایێن وێ یێن خزمەتكرنا نەتەوەیێن نائەرەبی ( غەیری عەرب ) د خزمەتا عەرەباندا و بندەستیبوون ببویە پشكەك ژ ژیانا كەتوار و دیفاكتۆ یا وی سەردەمی. و ڤێ چەندێ بەردەوامیا خۆ هەبوو هەتا هنگی كۆ ملاملانێیا بەرەی شێعە و سۆننەیان ل سەردەمێ هاتنا پاشایێن سەفەوی ل ئیمپراتۆریەتا ئیرانی و خەلیفەیێن عۆسمانی گەهشتە گۆپیتكا خۆ. دیارە سنوورێ جیۆپۆلیتیكێ كوردان ئەگەرەك مەزن بوو كە بهایێن بندەستی و زۆرداری و كۆچپێكرن و كۆشتن و تالانكرن و سركوتكرنا كوردان ژ هەر دوو لایەنەناڤە د ڤێ قۆناغا دویر و درێژا چەند سەد سالی سەرپشكەك مەزن بیتن ژ وان بۆهایێن كۆ تاكێ كوردی نەچار بوو خۆ دگەل وان دا بگۆنجینیتن و تەحەمۆلا وان بكەتن، و ڤێ چەندێ زیانەكا مەزن لسەر بهایێن جڤاكی و ستراكتوورێ سایكۆلۆژیایا تاكێ كوردی هەبوو و چ تەخ و چین و لایەنەك ژ زیانێن وێ بێبەش نەبوون.
دگەل دەستپێكا سەدەی بیستەم ل كوردستانێ یاسایەكا سروشتی پەیدا بوو كە چەوانییا وێ دشێتن وەكی خولەكا دیرۆكی-سایكۆلۆژی بڤی رەنگی بهێتە لێكدان: كوردستان هەر ( 10-15 ) سالان یا ئارام بووی و پشتی هنگێ جەنگەك یێ سەرهلدای و پەیدا بووی و ڤێجا ئەڤ جەنگە دبیتن لسەر ئاستەكێ مەزن و دگەل حكومەتان بیتن یان د ئاستەك بچویكتر و دگەل هێزێن خۆدی بیتن، و پشتی ڤی جەنگی كە دناڤبەرا ( 5 هەتا 10 ) سالان یا ڤەكێشای دیسانێ قۆناغەكا نوی یا تەناهیێ یا خۆ بسەر دەڤەرێ دا گرتی و پشتی هنگی دیسان جارەك دیتر جەنگەكێ دیتر بەروبەرسینگێن كوردستانیان یێ گرتی.
نموونەیا هەرە دیارا ڤێ چەندێ كوردستانا باشوورە كە هەر ژ دەستپێكا دەیناندنا سنوورێ وێ د پەیمانا سیڤەردا ل سالێن ( 20 ) دا لسەر ڤێ خولێ یا بڕێڤە چۆی و ڤێ چەندێ هەر جارێ كۆمەكا بهایێن ئیناینە ناڤ گۆڕەپانا ژیانا جڤاكی و تاكییا كوردستانیان. راپەرینا بارزانییان ل دەستپێكا سەدەی بیستەم و پاشی یا شێخ مەحمودی و پشتی هنگی یێن بارزانیێ نەمر ل قۆناغێن جۆداجۆدایێن دیرۆكی و هەتا چۆنا وی بۆ كۆمارا مهاباتێ و مشەختبوونا وی و هەڤالێن وی بۆ سۆڤیەتا جاران و پشتی هنگی هاتنا وی لسالا ( 1958 ) و دەستپێكا شۆرەشا ئەیلولێ ( 1961 ) نیشان ددەتن كە لڤێ قۆناغێ خەلك بجارەكێ هندەك بهایێن جوانێن كوردەواری كرنە هێڤێنێ ژیان و خەباتا خۆ و ژ وان ژی دلسۆزی بێی جیاوازییا رەگەزی و عەشایری و تەخ و چین و ئاستێ كەلتووری و رۆشنبیری و، خۆڕاگری و ژێیاتی یا بێ وێنە بۆ كوردایەتی و بەخشندەبوون د ڕێكا وێ دا، .. هتد، و ئەڤە ئێك بوو ژ دەستكەفتێن مەزنێن ڤێ شۆرەشێ كە خەلكێ نەك تەنها چاڤێن وان ل دەستێ شۆرەشا كوردی نەبوو بەلكۆ یێ ئامادە بوو ژبلی گیانێ خۆ گەلەك ژ مال و داراییا خۆ پێشكەشی شۆرەشێ بكەتن.
تەناهییا كوردستانێ هەتا كارەساتێن هەلەبچە و ئەنفالێن رەش جارەك دیتر هندەك بها ئینانە ناڤ جڤاكا كوردەواری كە هندەك ژ وان لاوازییا هەستا نەتەوایەتی بوو لنك هندەك تەخ و لایەن و كەسان پەیدا ببوو و بخۆ بەرهەمێ هەل و بزاڤێن رژێما بەعس گۆڕ بە گۆڕ بی كە دڤیا ناسنامەیا كوردایەتیێ هەلگریتن و بۆ ڤێ چەندێ هەر ڕێكەكا هەبی جەڕباند، و نموونەیا سەرهلدان و گەشەیا بهایێن لاوازییا هەستا نەتەوەایەتی و نیشتمانی د ستراكتوورێ كەساتیا تاكێ كوردی خۆ د چەندین كریارێن وەكی بوون ب جاش و چەلاوخۆرێن رژێمێ و كەفتنە بەر سینگێ وان د ئۆپەراسیۆنێن بەدناوێن ئەنفال و كیمیابارانكرنا دەڤەرێن جۆداجۆدایێن كوردستانێ و بێسەراوشوینكرنا گەلەك كەس و گەلەك خزمەتێن دیترێن رژێمێ بوون كە وان كەسێن نەفس نزم و خۆفرۆش وەسا هزر دكر نەتەوەیێ كورد هێدی نارابیتە سەر پێیێن خۆ و ژ ڤێ چەندێ پێ ل بهایێن ژێیاتی و نیشتمانپەروەری و وەلاتپارێزیێ نا و خزمەتكرنا رژێما بەعسا فاشی كرە بهایێن ژیانا خۆ.
بەردەوامییا ئەنفال و كێمیابارانكرنێن كوردستانێ خۆ د پشتی راپەرین و جەنگێ ناڤخۆییدا دیت كە ئەو ژی چەند سالەكا ڤەكێشا و وێ چەندێ ژی هندەك بهایێن نەشرین ئیناندنە ناڤ كەلتوور و گۆڕەپانا ژیانا جڤاكی وەك دوژمندارەتیكرنا برایێ خۆ یێ كورد و تێهنیبوون ب خوینا وی، ژبیركرنا زۆرداری و زۆلمل رژێما بەعس و ل شوینا تەكەزكرنە سەر دوژمنی بهایێ بەزینە ئێك و گەلەك بهایێن ژ ڤی جۆری هاتنا دناڤ كەلتوورێ كوردستانیاندا، و تەناهیا كۆ ژ نێزیكی سالێن دوو هزارێ دەستپێكری ب هەمی ناكۆكیێن ئایدیۆلۆژیكی و سیاسی جارەك دیتر بێهنڤەدانەك دایە جەستەیێ ماندیێ كوردی و ب پەندوەرگرتن ژ ئەزموونا تەحلا رابردووی و ب تێگەهشتن ژ هندێ كە ئەزموونا كوردستانا باشوور یا بوویە جهێ سەرنجا دۆست و دوژمنان ل سەرتانسەری جیهانێ و ژ ڤێ چەندێ ژی هەكەر بزاڤ بۆ راگرتنا وێ نەهێتە دان و جارەك دیتر بهایێن برایینی و یەكسانی و ئازادییا دەربڕینێ و رێزگرتن ل بیروباوەرێن جیاواز و لبەرچاڤگرتنا بەرژەوەندیێن نەتەوەیی و ژبیركرنا بەرژەوەندیێن تاكی و تایبەت و خزمەتكرنا خەلك و نەتەوەیێن دیتر و ئایدیۆلۆژیایێن وان و تنێ هزركرن د بەرژەوەندیێن كوردستانیان و نڤشێ ئاییندە و بهایێن ژ ڤی بابەتی لبەرچاڤ نەهێنە گرتن دبیتن ئەڤ هەرێمە بكەڤیتە بن مەترسیێ و ئەڤ چەندە پشتی دەست وەشاندنا ڕێكخراوا تیرۆریستییا داعشێ هاتە سەلماندن، بەلێ ڤێ هێڕشا نەمەردانە هەكەر زیانێن مەزن ژی گەهاندنە كوردستانیان، بەلێ د هەمان دەمدا جارەك دیتر بهایێن ئێكڕێزی و تەبایێ، مێرخاسی و ژ خۆ بۆرین و عەگیدییا كۆڕێن كوردان، و .. هتد، ئینانە ناڤ مالا كوردی و كوردستانیان و دبیتن ئەڤ جەنگە هەكەر چی چەند سالەكان ژی ڤەكێشێتن (بەلكۆ 5- 10 ) بەلێ بدویڤ خۆ دا ئاسایشەكا مەزن بۆ كورد و كوردستانیان بدیاری بهینیتن كە بۆ دەڤەرێ و پارچەیێن دیترێن كوردستانێ ژی ببیتە دەرگەهەك خێر و بێرێ و تەناهی و پاراستنا ستراكتوورا ئاسایشا جڤاكی و سایكۆلۆژییا تاكێ كوردی یێ كۆ ژ ئەگەرێ زۆرداری و زۆلما دوژمنان ئەشكەنەیێن مەزن یێن تێكەفتین.
• ئەڤ بابەتە یا ل رۆژناما ( ئەڤرۆ ) هاتیە بەلاڤكرن ل ژمارە (1666) ڕێكەفتی (15/6/2015) ل(12 ).
