فۆبیا ( phobia) وەك پێناسە بریتیە ژ ترسەكا بهێز ژ تشتەكی یان روویدان و بوویرەركی یان ژ بزاڤەكێ یان كاودانەكێ كە جۆرەكێ ئازراندنێ دروست دكەتن كە دخوازیتن مرۆڤ ژێ بهێتە پاراستن [ 4 : 573 ]. هەرچەندە ئەڤ چەمكە بەری دوو هزار سالان ل رۆمێ یێ هاتیە بكارئینا لێ ل سەدەی ( 19 ) پترتر بەربەلاڤ دبیتن. فۆبیا ژ ترسا ئاسایی د ئاستێ بهێزیێدا، و ماوەیێ وێ و سروشتی نەبوون و لاوازكرنا مرۆڤی ژ رووی ب روویبونا كاودانێن دبنە ئەگەرێ وێ، دهێتە جیاوازكرن. فۆبیا دبیتن تاكی بیتن یان چەندەكی بیتن. ترس ژ گیانەوەران بەربەلاڤترینی جۆرێن وێیە وەكی فۆبیایا ترسان ژ مشكی لنك ئافرەتان. فۆبیایێن دیتر وەكی فۆبیا ترس ژ تیفانێ، ژ بلنداهیێ، ژ نەساخیێ، فۆبیایا مرنێ، برینداربوونێ و فۆبیایێن جڤاكی وەكی ترس ژ خوارنێ ل خوارنگەها و لبەر چاڤێن خەلكێ و ئاخفتن دناڤ جڤاكێدا، كە ئامار نیشانددەن ( 3 هەتا 5 ) ژ سەدێ مرۆڤێن جڤاكێ تووشی وان دبن [ 2 : 1124 ].
لسەر ئاستێ جڤاكی و د كەتواریدا هندەك كاودانێن جڤاكی و بوویەر دبنە ئەگەرێ هندێ هندەك جۆرێن ترسێ دناڤ جڤاكێدا پەیدا ببن و ببنە ئەگەرێ هندێ كۆ كەس یان تەخ یان هندەك لایەن ژێ بترسن و ئاستێ وێ بگەهیتە هندێ كۆ بشێین ناڤێ فۆبیایێ لسەر وێ ترسێ بهێتە دەیناندن. ئەو كاودانێن تیرۆریزمی یێن كۆ ڕادیكالێن ئیسلامی لڤان دەهكێن دۆماهیكی بگشتی و ڤان چەند هەیڤێن بۆری نەخاسمە، دوروستكری، و ئەو دڕندایەتی و هۆڤاتیا وان ئیناندیە گۆڕێ و ئیناندیە ناڤ گۆڕەپانا ژیانێ ل وەڵاتێن رۆژئاڤایێ رۆژهەلاتا ناڤین و ئەفریقایێ پشكەكە ژ وێ فۆبیایا كۆ ل ناڤەندێن ڕاگەهاندنێ ب فۆبیایا ئیسلامی هاتیە نیاسین. ئەڤ فۆبیایە كە بوویە پشكەكا مەزن ژ وێ تێگەهشتنا خەلەت یاكۆ خەلكانەكێ ژ ئیسلامێ پەیداكری. ئەو وەسا تێدگەهن كۆ ئەڤ رادیكالێن تووندڕەو نوێنەرێن ڕاستەقینەیێ ئیسلامێنە، و بدیتنا وان ئیسلام تشتەك نینە ژبلی ئەڤ تیرۆرە و كریارێن تیرۆریزمانە، و ئیسلام ئەو ئایینە یا كۆ مۆدێنیزمێ رەت دكەتن و تێكەلی جڤاكێ نابیتن و دژی ژیارێ یە و هیچ كەلتوور و فەرهەنگەك دیتر قەبیل ناكەتن و تنێ ب خوینێ و لسەر خوینێ كار دكەتن و بۆ خوینێ و بخوینێ دژیتن و ئەڤەیە ئیسلاما راستەقینە [ 1 : 21 ]. ڤان تیرۆریستێن تاریپەرێست و خۆویست بڕێكا جێبەجێكرنا مەرامێن پیس و پۆخەلێن خۆ و لسەر حیسابا ئایینێ پاقژ و پیرۆزێ ئیسلامێ، یاكۆ ب ڕه و ڕیشال دویرە ژ هەمی ڤان جۆرە هزر و مێنتالیتە و كریار و ئایدیۆلۆژیێن شۆڤینی و كەڤنەپەرێست و دەمارگیرانە، نەك تەنها زیان گەهاندیە مرۆڤایەتیێ و شارستانیەتێ، بەلكۆ مەزنترین گۆرز و زیان یا ل ئایینێ ئیسلاما پاقژ دای، كە ب ئەگەرێ وان خەلكەكێ هزرێن خراب و بەلكۆ ژی ل ئاستێ فۆبیایێ ژ ئیسلامێ لنك پەیدا ببیتن و كار بگەهیتە هندێ كە گەلەك ژ وان كەسێن كۆ د ڕاستیا ئیسلامێ ناگەهن ڤان جۆرە مرۆڤان و تیرۆریست و كەسێن هاتینە هەلخەلەتاندن ب نوێنەرێن راستەقینەیێ ئیسلامێ بهژمێرن. لدەمەكی كۆ هزرا ڤان تیرۆریزم و ئایدیۆلۆژیایا وان بەرهەمێ تێكەلبوونا فەرهەنگێ جڤاكا عەرەبی و ئیسلاما راستەقینە، و تێكهەلیا نەدوروستا سۆنەتێ خۆدایێ مەزن و سۆنەتێ مرۆڤایەتیە كۆ هەمی ب سۆنەتا خۆدایی دهێتە خواندن و دیتن[ 3 :32 ]، و هەتا ئەڤ ئایدیۆلۆژیا و جۆرێ مێنتالیتە و هزركرن و رەفتارێن ڤان كەسان نەهێتە پاقژكرن و ژناڤبرن، بڕێكا پەروەردەكرنەكا پاقژ و دویر ژ هەمی جۆرە بنەمایێن ژ ڤی جۆری، فۆبیایا ئیسلامی و فۆبیایا داعشێ دێ بال و پەڕێن خۆ بسەر جڤاكا مرۆڤایەتیێدا پەحن و پەحنتر كەتن.
ژێـــدەر:
[ 1] باخەوان، عادل ( 2015 ). هێرشەكەی شەر شارلی بیدۆ هەر مۆسلمانێك وەك تیرۆریستێكی تەوقیتكراو پێناسە دەكات، گۆڤاری گۆڵان، ژمارە ( 1009 )، ( 12/1/2015 )، ل( 20-22 ). [2 ] پورێفکاری . نصرت ا.. (1380) . فرهنگ معاصر جامع روانشناسی وروانپزشکی وزمینه های پیوسته انگلیسی وفارسی، جلد 1 -2،تهران، 814 ص.[ 3 ] شریف،محەمەد ( 2015 ). نوێكردنەوەی ئایینی ئیسلام بۆ رێگرتن لە بەرهەمهێنانی توندوتیژی و بەربەریەتی داعش، گۆڤاری گۆڵان، ژمارە ( 1009 )، لە ( 12/1/2015 )،لاپەرە ( 26- 33 ).
[ 4 ] Colman، M. Andrew ( 2009). Oxford Dictionary of Psychology، 3th.Ed. Oxford university press، USA، 882pp.
• ئەڤ بابەتە یا ل رۆژناما ( وار ) هاتیە بەلاڤكرن ل ژمارە (1278 ) ڕێكەفتی ( 22 /2 /2015) ل( 6).