نەیا ڤەشارتییە كورد د دەمێ پێشی نێزیكی دوو هزار و هەفتسەد سالان د دەڤەرێن جۆداجۆدایێن كوردستانێ لژێر ناڤ و نیشانێن وەكی ئیلامی، میتانی، كاسی، گۆتی و ئۆرارتۆ یان خالدی پاشایەتیێن لێكتەرازای و دویر ژ هەڤ هەبوون و ژبەر هندێ بەردەوام لبن ئێڕش و گەفێن دەر و هەڤسۆیێن بهێزێن خۆ ژیان دبۆراند. پشتی ئێكگرتنا وان لبن ئالایێ ئیمپراتۆریەتا میدییان، كە وەكی ئیمپراتۆریەتێن بناڤ و دەنگێن وەی دەمی، یێن وەكی سۆمەری و ئەكەدی( كلدانییان) و لیدی، بابلیا، و فینیقی و مسرییان و ...هتد، گرنگیا خۆ هەبوو، هاتەگۆڕێ. هەرچەندە ئەو ئێڕش و گەفە نەهاتن ڤەبڕین، لێ چ پێنەڤێتن كارتێكرنا وان وەكی جاران نەبوو، چونكی كورد د وێ قۆناغا دیرۆكیدا لبن پێشەواییا كەسەك و ئێمپراتۆر و پاشایەكێ ئێكگرتی خۆ دابوونە ئێك و كێم كەسێ دشیا وان تووشی ژناڤچۆنێ بكەتن. هنگی نەتەوەیێ خۆڕاگرێ كوردی لبن ئێك ئالا و سیبەرا ڕێبەراتیا ئێك كەسیدا خۆ باشتر لبەر سینگێ دوژمنان دگرت. دەولەتا كوردستانا سەردەمێ میدییان گەلەك ژ كوردستانا نۆكەیا مەزن مەزنتر بوو و سنوورێن وی خۆ ل پترتر ژ مەلیۆنان كیلۆمەترێن چوارگۆشە ددا، كە پشتی هنگی ب هاتنا نەتەوەیێن هەڤڕك كێمتر و كێمتر لێهات، هەتاكۆ ئەڤرۆكە تنێ یا مای ئەو چەندا ئەم بناڤێ كوردستانا مەزن دنیاسین. دیارە پشتی هنگی تێكەلبوونا میدییان و هەخامەنشیان( ئەخمینی ) لبن سیبەرا دەستهەلاتا كۆرووشێ مەزن هێشتان دەلیڤەیەك باشتر بوو بۆ پاراستنا كیانێ نەتەوەیێ كوردی، چونكی بەرەبابێن ئەخمینی ژی ب بابكەكێ ئاریایی دهاتەهژمارتن، و ئەڤ چەندە بەردەوامبوو هەتاكۆ سەردەمێ ئێڕشا دكتاتۆر و داگیركەرێ مەزنێ وی سەردەمی، ئانكۆ ئەسكەندەرێ مەقدۆنی، یێ كۆ جارەك دیتر سنوورێن جۆگرافیایی و دیرۆكی و جڤاكی و سایكۆلۆژی ل جیهانێ بگشتی و دەڤەرا بن دەستهەلاتا ئاریاییان و كوردان دانەبەر كێرا پارچەپارچەكرنێ و پچاندنا شێرازەی ژیانێ بۆ ماوەیێ پتر ژ سەد سالان و د ماوەیێ پاشماوەیێن وی و لسەردەمێ سەلووكییان. پشتی وان جارەك دیتر دوو زنجیرەیێن ئاریایی، ئانكۆ ئەشكانیان و ساسانیان، كە هندەك جاران بەلگەیێن دیرۆكی نیشانددەن كوردێن ڕەسەن بن، هاتنە سەر كۆرسیێ دەستهەلاتێ و لدویڤدا ئەرەبێن مۆسلمان دەڤەرێن كوردان ئێخستنە بن ڕكێفا خۆ و هەتانۆكە.
هەكەر ئەم تەماشەی لایەنێ سایكۆلۆژیایا تاكێ كوردی بكەین، نۆكە ژی دگەلدا بیتن، بۆ ماوێ پترتر ژ بیست و هەفت سەدەییان د ناخ و دەروونی َوی دا كاكلا گرێیەكا دەروونی هێشتان تەڕە و هشك نەبوویە، و ئەو ژی گرێیا " بوون ب دەولەت "ێیە. هەر دوو تێگەهێن گرێ ( عقدە یان complex) و " نەهایدار یان نەستێ بكۆمەل"( لاشعورێ جمعی ) ژ وان تێگەهانە دەروونناسێ بەرنیاس " كارۆل گۆستاڤ یۆنگی "(1875-1961) د تیۆرییا خۆ دا بكارئیناندی. دەمێ مە بڤێتن ڤان دوو تێگەهێن سەرەكی د بیردۆزا وی دا، لسەر دۆخێ سایكۆلۆژیایا تاكێ كوردی بكار بینین و جێبەجێ بكەین، دی َ بینین " گری" مەبەست هەمی ئەو هەست و سۆز و كاودانێن هەلچۆنیێن تاكێ كوردینە بەرامبەر خۆدێ خۆ ل هەمی ڤان سالێن نەتەوەیێ كوردی، جاران وەكی دەستهەلاتدار و جاران ژی وەك بندەست بۆراندی، و تێگەهێ نەست یان نەهایدارێ بكۆمەل" ژی ئاماژە ب هزرا هەبوونا ئیمپراتۆریەتەك كوردییە لنك تاك تاكێ كوردی، كە بدرێژاهیا هزاران سالان وەكی پشكەك دەروونی ژ ستراكتوورێ سایكۆلۆژیكێ كەساتیا باب و باپیرێن مە بۆ مە هاتیەڤەگۆهاستن و ئاماژەیەكە بۆ حەز و ڤیانەكا سایكۆ-دیرۆكییا تاكێ كوردی بۆ ڤێ پێدڤاتیێ، و چ گۆمان ژی تێدا نینە ئەڤە هەمی بۆ هندێ دزڤڕیتن كە تاكێ كوردی هەر ژ دویر دەمڤە یێ گەهشتیە وێ باوەرێ پاراستنا تاكێ كوردی، ژ هەمی لایەنانڤە تنێ یا د هندێ دا كە ئەڤ نەتەوەیە خۆدان كیانەك ئیكگرتی بیتن، داكۆ لبن سیبەرا وێ ژ هەر هەژموون و گەفێن بیانی و نەخوازرای و دوژمنان بهێتە پاراستن. ڕاستە گەلەك دەڤەرێن كوردستانێ یا ب چیایێن سەركێشێن خۆڤە شیای تاكێ كوردی ژ هندەك ژ گەفێن دەڤەرێ بپارێزیتن، لێ د جهێ خۆ دایە ئەم ئەزموونا جیرانێن خۆ یێن كەڤن ل دەڤەرێ و نەخاسمە ئاشووری و جۆهی و یێن دیتر ژبیرنەكەین، كە دیرۆكێ چەند زۆرداری لێكر و ئەو ژ گۆپیتكا دەستەهەلاتێ گەهاندنە دۆخەكێ كە ئەڤرۆكە ژی دگەلدا بیتن بسەر خۆڤە نەهاتینە و هێشتان گەفێن ژناڤچۆنی بەرسینگێ وان بەرنەدایە. و دیرۆك باشترین وانەیە بۆ هەر كەس و تاك و نەتەوە و نەژادەكێ بڤێتن بەردەوامیێ ب بوونا خۆ بدەتن و مانا خۆ مسۆگەر بكەتن و باشترین ئالاڤ بۆ ڤێ چەندێ دەست لناڤ دەستێ ئێكنان و هەلبژارتنا كەسەكییە كە ببیتە پێشەوایەكێ نەتەوەیی و بشێتن ڤێ ئێكێ مسۆگەر بكەتن، بەرۆڤاژی ئەم دێ وەكی گەلەك قۆناغێن دیرۆكی تووشی كۆشتن و تلانكرنێ و ئەنفال و كیمیابارانكرنێ و ئاوارەبوونا مەلیۆنی بین، و ئەڤ ئێكگرتنە نە بزەحمەتە و نەئەستەمە هەكەر مە بڤێتن و بخوازین.
*مامۆستایێ ئەكادیمی/بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و سایكۆلۆژی/زانینگەها زاخۆ