ڕەفتارا تاكێ كوردی د ڤێ قۆناغێدا( شرۆڤەكرنەك سایكۆلۆژیك )
د.نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی*
دیارە ئەو كاودانێ وەكی ئێكێ ئەڤرۆكە تاكێ كوردی پێدا دەربازدبیتن و نەخاسمە جەنگێ نەخوازرایێ ڕێكخراوا تیرۆریستییا دەولەتا ئیسلامیا داعشێ و هەروەسا ئەو گەمارۆیا ئابوورییا حكومەتا ناوەندی بسەر كوردستانیاندا سەپاندی و دگەلدا ژی ئەو كاودانێ خرابێ ئابوورییا جیهان و بتایبەت كوردستان تووشبووی و خۆ د هاتنەخوارێ یا بۆهایێ پەترۆلێدا دبینیتن، وەك ئەو ژێدەرێ ئابوورییا كوردستان پشتا خۆ پێڤەگرێدای، و هەروەسا ئەو ڕەوشا ئەڤرۆ هەر چەند پارچەیێن كوردستانێ و نەخاسمە یێن باكوور و ڕۆژئاڤا، تووشبووی هەمی تاكەكێ كورد، سەرباری گەلەك جیاوازیێن هزری و ئایینی و مەزهەبی و ئایدیۆلۆژیك و تایبەت، پالددەتن بۆ هندێ هەمی وەكی ئێك هزر و ڕەفتار بكەن، چونكی ئەو یێن ب ئەزموونەك تەحل و دژوار و هاوشێوە و هەڤپشكدا دەرباز دبن. تاكێ كوردستانی ل هەمی پارچەیێن كوردستانێ وەك ئێك یێ د خەما ئاییندەیا نەتەوەییدا. هەمی وەك ئێك ژ ئاییندەی دترسن. هەمی وەك ئێك بۆ ئاییندەیا خۆ و زارۆك و كەس و كارێن خۆ ب پەرۆشن. هەمی وەكی هەڤ ژ دژوارییا كاودانێن ئابووری و جڤاكی و سیاسی و سایكۆلۆژی دنالینن.
هەلبەت مە لڤێرێ نەڤێتن بۆ ڤی كاودانێ هزری و ڕەفتاری، وەك چەوا هندەك زانایێن سایكۆلۆژی یێن وەكی " كۆرت گۆلدشتاین" و " ئۆتۆ فنیكێل "، هندەك تێگەهێن وەكی " ڕەفتارا بەلا ڕۆیشی" یان " ڕەفتارا پەریشان" بكاربینین، یێن كۆ دبنەڕەتدا بۆ دەربڕین ژ هندەك ڕەفتارێن نەئاسایی دهێنە بكارئینان، كە ئەو بخۆ بەرهەمێ كارڤەدانا تاكینە بۆ هندەك ئێش و ئازارو نەساخیێن دەروونی و نەخاسمە هیستریایێ و ...هتد، و وی كەسێ نەخۆشدەروون ژ لایەنێ شیانێ بەرامبەر كاودانێن ژیانێ لاواز دكەن.
ئەڤ جۆرێن هزركرن و ڕەفتارێن بكۆمەل لنك تاكێن كوردی ل هەمی پارچەیێن كوردستانێ ڕەنگڤەدانەك ئاساییە و نیشانەك سروشتییە ژ كارڤەدانێن ئاسایێن سۆسیۆسایكۆلۆژیك بۆ ڤان كاودانێن دژوار. هەلبەت ژی نەیاڤەشارتیە هەكەر ئاست و ڕێژەیا ڤێ تەنگاڤیێ و ترسێ گەلەك بلند ببیتن و ژدەست دەربكەڤیتن و ڕاستەوخۆ هندەك كەسان ژی تووشی هندەك ئێش و ئازار و نەساخیێن دەروونی بكەتن، بەلێ هژمارا وان كەسان ژ هژمارا تپلێن دەستی نابۆریتن. بەلی َهۆشیارییا گشتی لڤێ قۆناغا ناسك و هەستیار و دەمەكی بۆ تاك تاكێ ئەندامێن نەتەوەیێ كوردستانی فەر و پێدڤی و گرنگە.
وەك چەوا ڕەنگڤەدانا ڕەفتارێن مە بۆ ڤی كاودانی وەك ئێكن یافەرە ستراتێژی یێن بەرەنگاری ژی لنك مە هەمیا هەڤپشك و هاوشێوە بن، و هەرجۆرە ناكۆكی و جۆداهی و جیاوازی د ڤان ستراتێژیێن ڕەفتاری بۆ بەرەنگاربوونا ڤی كاودانی زیانێن مەزن دێ بۆ ئاییندەیا تاك تاكێ خەلكا مە و زارۆك و كەس و كارێن مە، ل ئەڤرۆكە و ئاییندەیدا هەبیتن.
گرنگترین خالا ڤێ ستراتێژییا هەڤپشك دەستبەردانە ژ بەرژەوەندیێن تەسك و بچویكێن كەساتی و پارتایەتی و سیاسی و ئایدیۆلۆژیك، و بەرۆڤاژی وێ چەندێ ئاییندەنگەری و دویربینیە تا ئاسۆ و دەمێن گەلەك دویر و گەلەك نێزیك، بجۆرەكی كە بەرژەوەندیێن گشتی پترتر لبەر چاڤ بهێنە وەرگرتن و لبن سیبەرا چەترا وان بەرژەوەندیێن ناوچەیی و تەسك و تایبەت بەرزە ببن.
هەر كەس ژ مە، ل هەمی ئاستێن جڤاكی و ئابووری و سایكۆلۆژی، د پەرۆشین بۆ كەس و كار و خۆدێ خۆ و ژ ڤێ چەندێیە ترس ژ ئاییندەی (الخوف من المستقبل) مە هەمیا وەكی ئێك دئێشینیتن، بەلێ بلا ل بیرا مەبیتن هەر ژێلەلیەكی ژۆردانیەك ژی یا لدویڤدا هەی و خۆ پەرۆش و تەنگاڤكرن و ڕابوون ب هندەك ڕەفتارێن وەكی گلەیی و گازندە و لۆمەكرنا دام و دەزگە و لایەنێن سیاسی و كەسانەكێ یان پەنابرنە بەر بایكۆتكرنا دەوامێ ل دام و دەزگەهێن حكۆمی و فەرمی و ب هێجەتا نەبوونا مووچەی، كە تێدا مافێ هندەك كەسان و نەخاسمە قوتابیێن مە ل قوتابخانە و زانینگەه و پەیمانگەهان دهێتە خوارن، نەك چ گرێیەكێ ژ ئاریشەیێن مە ڤەناكەتن، بەلكۆ بەرۆڤاژی هندیتر مە ژ هەڤدۆ دویر دئێخیتن. ل جهێ هندێ ئەم پێدڤییە هزرێ د هندێدا بكەین ل شوینا ڕەفتارێن كۆ ببیتە جهێ ئالۆزكرنا كاودانێن كوردستانێ و كەیفا دوژمنان بهینیتن، ئەم پترتر ل هەڤدۆ نێزیك ببین و ڕەفتارێن مە د ئاراستەیەكا ئەرێنی و هەڤپشك و بەرهەمهینەر و بمفادار بیتن. ئەو جۆرێ ڕەفتارا خۆ د خالەكا سەرەكیدا دبینیتن و ئەو ژی ئێكگرتنە. چونكی ئەزموون نیشانددەتن هەر نەتەوەیەكێ و كەسەكێ تشتێن مەزن بڤێتن پێدڤییە قۆربانیێن مەزن ژی بدەتن.
*مامۆستایێ ئەكادیمی/بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و سایكۆلۆژی/زانینگەها زاخۆ
