ژاپۆن نموونەی ڕێڤەبرن و كارگێڕییەكا مرۆڤایانە
د.نەسرەدین ئیبراهیم گۆلی*
سەركاروانێ زانستێ ڕێڤەبەرن و كارگێڕیێ (فریدریك تایلور ) یان بسپورێن دیترێن ڤی بواری وەكی ( هێنری فایۆل) و ( شێستێر بێرنارد) و (شیلدۆن) و یێن دیتر ل دەمێ پێناسەوگەنگەشەكرنا وێ ڤێ راستیێ نیشان ددەن(8: 12-13). وان چەندەها تیۆری و بیردۆزێن كرینە بەڵگە و نیشاندانا ڤی لایەنی. ب گۆتنەك دیتر چەندەها ڕێبازوقوتابخانەو تیۆریێن هەین ئاماژە ب گرنگی و بسەروبەرێ ڕێڤەبەرایەتی وگارگێڕی ددەن دبیاڤێن جۆدا جۆدایێن ژیانا مرۆڤی دا. ڤان بیرۆدوزوقوتابخانا بدیتنێن جۆداجۆدا شێوازێ سەرەدەریا مرۆڤی دگەل ئەوكەسێن پەیوەندارن بڤی لایەنی ڤە شرۆڤەدكەن وهەوڵ ددەن كۆ باشترین بەرهەمی بدەنە بدەستڤەئینان بڕێكا پراكتیزەكرنا بنەمایێن وان بیرۆدوزا.
ئێك ژ ڕێبازێن گرنك دبیاڤێ بڕێڤەبرنێ دا (ڕێبازا ژاپۆنی )یە. ئەڤ ڕێبازە یا بوویە هێڤێنێ وێ پێشكەفتنا ئەڤرۆكە ئەم ب چاڤێن خۆ دبینین د ڤی وەڵاتی دا. وەڵاتێ ژاپۆن هەتا سەدەیا هەژدێ ژی ئێك ژ پاشكەفتی ترین و ڤەبڕی و ڤەقەتیای ترین وەڵاتێن جیهانێ بی ولسەر بنەمایێ ژیانەكا فۆلكلۆری و كلاسیكی بڕێڤە دچوو . دهەردوو جەنگێن جیهانی ێن ئێكەم و دووەم دا، هەرچەندە هندەك ژلایەنێ لەشكەری ڤە یا پێشكەفتی بوو و هەڤڕكاتی یا گەلەك وەڵاتا، نەخاسمە ژی یا چینا مەزن دكر، لێ ژ لایەنێ پەیوەندی و تەكنەلۆژیایێ ڤە د ئاستەكێ گەلەك نزم دابوو. نموونا ڤێ پاشكەفتنێ د پەیوەندییچ دگەل جیهانا دەرڤە د ئاستەكیچ وەسا دابو كە هەتا سالا ( 1912 ) و ل سەر دەمێ تائیشۆ ی ( 1912 – 1926 ) ژ رۆژهەلاتا ناڤین هیچ زانیاریەك لنك وان نەبو. ل پەرتووكێن وان یێن پرۆگرامێ خواندنێ دا هاتبو كە مەزارگەهێ محەمەد ( س ) دامەزرێنەرێ ئایینێ مەسیحیەتێ ل باژێڕێ ( بیت المقدسی) یە ( 12 : 74 - 87 ).
پشتی جەنگێ جیهانی یا دووهەم و نەخاسمە ژی پشتی سالێن هەفتی یا دا لسەر بنەمایێ ڕێبازەكا نوی و سەردەمیانەیا رێڤەبرنێ ژاپۆن گەهشتە ئاستەكێ كۆ ململانێ و هەڤڕكاتیا وێ دگەل وەڵاتێن پێشكەفتی ب تایبەت ئەمریكا و ئەوروپایێ یا بەرنیاسە و بناڤ ودەنگە .
گەلەك وەڵاتا و ب تایبەت ئەمریكا و ئەورۆپیا ڤیا، بنەمایێن ڤێ رێبازێ بكەنە بنەمایەك بۆ سەركەفتنا لایەنێڕێڤەبەرایەتیێ ل وەڵاتێن خۆ،بەلێ نەشیا سەركەفتنێ بدەست خۆڤە بینن. تنێ ئەوان شیا هندەك گۆهۆڕینا تێدا دروست بكەن داكو َبگۆنجیتن دگەل جڤاكاوان دا . ژینگەها ژاپۆنی خۆدانێ پێكهاتی و تایبەتمەندیێن خۆ بین و دگەل یێن وەڵاتێن ئەورۆپی و ئەمریكی گەلەك جۆداهی هەبی.ڕێبازا ژاپۆنێ بۆ ڕێڤەبرنێ پشتا خۆ ب هندەك چەمك وتێگەهێن كارگێڕی وڕێڤەبرنێ و جڤاكی و رەفتاری ڤە گرێ دابی كۆ ژ ناڤ ڕه و ڕیشالێن جڤاكا ژاپۆنیا ڤەسەرێخۆهەلدای.ڤێ ڕێبازێ باوەری یا ب كارێ هەمی لایەنە وگشتی و بكۆمەل هەی یا كۆ پشتگرێدایە ب بنەمایێن باوەری و هەماهەنگیێ دناڤبەرا كارمەندوكەسێن ددەزگەه و سەنتەرەكی دا كاردكەن . دگەل هندێ كۆ كاروبارێ ڕیكخراوەكێ و كارگەهەكێ یان سەنتەرەكێ ل ژاپۆن باوەری یا ب كارێ گروپی ڤە هەی، لێ دگەل هندێ داژی وان گرووپا هندەك تاكێن تێدا كۆ پێدڤی یە ل سەركەفتناڤێگروپێ دا ڕولەكێ بەرچاڤ هەبیتن،بێ هندێ پۆستێ ویكارگێڕی یێ بلند و یان نزم بیناوێ كارتێكرنێ لسەر بیروباوەر ورەفتار و ئاراستێن وی بكەتن بەرامبەر ب كارێ وی دڕیكخراوێ دا.ئەڤ گروپە و ئەندامێن وێ پێكڤە ومل ب ملێ ئێك دبزاڤێ دانە بۆ پێشڤەبرنا ڤێ رێكخراوێ و سەنتەری و چارەسەری یا وان ئاریشە وئاستەنگێن كۆ دكەڤنە دڕێكا وێ دا و بلندكرنا ئاستێ بەرهەمهیناناوێ .ئەڤ گروپە پێدڤی نە ب دروستكرنا كاودان و كەش وهەوایەكێ پڕ ژهاریكاری و لێك نێزیكی و باوەریێ دناڤبەرا كارمەندو ئەندامێن خۆ، و دروستكرنا پالنەرایەتیێ دناڤبەرا واندا بۆ كارێ ڕێكخراوێ و چێكرنا چاڤدێریەكا خۆیی ژ لایەنێ هەر تاكەكێ ڤە لسەر كەسایەتی وبیروباوەروكارێ خۆ دا دناڤ ڕێكخراوێ و وی سەنتەرێ كاری تێدا دكەتن، و ئەڤ چاڤدێری یە گەلەك ب هێزتر و سەركەفتی ترە ژوێ چاڤدێری یا ژ لایەنێ دەزگەهێ ڤە دهێتە دەیناندن بۆ بدویڤداچۆنا كاروبارێ رێكخراوێ، وەكی وێ چاڤدێرییا ل وەلاتێ مە دهێتە كرن وەكی سەرپەرەشتێن پەروەردەیی و ...و هتد.ڕێكخراو دڕێبازا ژاپۆنێ یادا بۆ كارۆبارێن ڕێڤەبرن وكارگێریێ، وەكی خانەكا جڤاكی یە یا كۆ ئێكگرتی و پێكڤە گرێدایە وەكی خەلەكێن زنجیرێ . هەمی كارمەندێن وێ ڕێكخراوێ ڤێ راستیێ باش دزانن كۆ ئەركێ سەرەكی یێ وان دڤێ ڕێكخراو وسەنتەرو دەزگەهی دا ئەوە كۆ كار بكەتن بۆ سەركەفتنا وێ و ئەڤەژی چونكی ئەڤ سەنتەر و دەزگەهە ژێدەرو سەرچاڤەیەكێ سەرەكی یە بۆ دابینكرنا ژیاناوی و ئارامی و تەناهی یا وی دژیانێ دا، و نە گۆهۆڕی یا ئابووری و مادی و سایكۆلۆژی و جڤاكی،ڕامیاری وگشتی یا وی و وەلاتێ وی هەر ب ڕێكا ڤێ ڕێكخراوێ وكۆما ڕێكخراوێن دیترڤە، بەرهەڤ دبیتن . ئەڤ ڕێكخراوەیە كۆ پێدڤیاتیێن وی تێر دكەتن و وی دگەهینێتە ئارمانجێین خۆ .لەوما ژی پێدڤی یە ڕێزگرتن و بەرژەوەندی یێن گشتی وهاوبەش،و سەرپێبوون و لێك نێزیك بین وخۆشەویستی و ڤیان د ناڤبەرا وان تاكادا لسەر ڤەی هەمی تشتەكێ بیتن دناڤ ڕێكخراوێ دا،و هەمی بەرژەوەندیێن تاكی گۆری بەرژەوەندیێن گشتی دكەتن .باوەرا ڤێ قوتابخانێ و ڕێبازێ ئەوە كۆ سەركەفتنا گشتی پشتگرێدایە ب هەبینا ئاستەكێ بلند ژ باوەریێ دناڤبەرا كارمەندو ئەندامیێن ڕێكخراوێ دهەمی پۆست وپلەو پایەیێن ڕێكخراوێ دا، و باوەری ژی ژ ڕاستیێ وڤەكری بین و دل پاقژی یا گشتی د ناڤبەرا تاكێن ڤێ ڕێكخراوێ دا، و ڕێزگرتنا هەمی لایەنە و دوو لایەنە یاوان دگەل ئێك داتێتن .ئەڤ ڕێبازە داكۆكیێ دكەتن لسەرهندێ كۆ ئەو كەسێن دپلەو پوستێن بلندتردا نە بزاڤێ بكەن كۆ د گەل یێن بن دەست و بەردەستێن خۆدا دادپەروەر وبابەتیانە بن،دسەردەری كرنا ڕۆژانە دا.دباوەرا وان دا ئەوكەسێ كارناكەتن و هیچ بەرهەمەك نەبیتن جهێ وی دناڤ سەنتەر و ڤێ دەزگەهێ دا نابیتن و پێدڤی یە ئەو كەس وتاكە ژناڤ ڕێكخراوێ دا بهێتە دەركرن .بڕیاردان دڤێ ڕێبازێ دا جهەكێ تایبەت یێ هەی .وەك چەوا ئەڤ ڕێبازە پشتا خۆ ب كارێ هەمە لایەنەڤەگرێ ددەتن بۆپێشكەفتن و سەركەفتنا هەر رێكخراوەكێ وسەنتەرەكێ،هەروەسا ژی باوەری یا ب هندێ هەی كۆ هەر بڕیارەك لسەر بنەمایێ پشكداریەكا هەمە لایەنە و تاك تاكێ كارمەندێن، ڤێ ڕێكخراوێ بهێتە دان .ئەڤ جۆرێ پشكداریێ یا هەمە لایەنە یاهەر تاكەكێ دێ ڤێ ڕاستیێ بۆ وان دیاركەتن كۆ ڕێكخراو خۆدانێ فەلسەفەكا ڕاستەقینەیە دكارێ خۆدایێ ب كۆمەل و ئەڤ چەندەتنێ گۆتنەك یان پرَۆپاگەندیەك نینە .هەرڕێكخراوەك ل ژاپۆن هەول ددەتن وبزاڤێ دكەتن تۆڤێ ڤیان و سەرپێبون وخۆپێڤە گرێدانێ ل نك تاك تاكێن كارمەندێن ڤێ ڕێكخراوێ و دەزگەهی دروست بكەتن بۆ وێ ڕێكخراوێ و ترسین وخەمخۆری ژ داهاتوو و بەرژەوەندی وبەرهەمێ وێ. ئەڤ بیروباوەرە دێ وان پال دەتن بۆ هندێ پترتر وباشتركاربكەن دهەرجهەكێ ئەو دناڤ ڕێكخراووڤێ دەزگەهی داكاردكەن .
ڤێ ڕێبازێ بەرۆڤاژی ڕێبازێن دیتریێن وەكی ڕێبازا ئەمریكی باوەری یا ب جهگۆڕكیێ هەی دناڤ پشك وتایبەتمەندی یێن جۆداجۆدایێن ڕێكخراوێ،چونكی ئەڤ چەندە دێ بیتە فاكتەرەك بۆ هندێ كارمەند ژكارەكێ بۆكارەك دیتر بچیتن ودڤێ ڤەگوهاستنێ دادناڤ كار( job rotation )، كۆمەكا زانیاری وشەهرەزایی یا وەربگریێتن ودهەركارەكێ دایێ سەركەفتی بیتن وئەڤەژی دەلیڤەكە بۆسەركەفتنا ڕێكخراوێ ودەزگەها كۆئەوكارێتێدا دكەتن ( 8: 155ـ158).كاركرن لسەر بنەمایێ ڤان بهایێن جڤاكی ومروڤایەتیێ، تاكێ ژاپونێ یێ گەهاندیە ئاستەكی كۆ دناڤ رێكخراو ودەزگەهێن میری ونەمیری یێن ڤی وەڵاتی داهەست ب هندێبكەتن كۆ ئەوخۆدانێ ڤی دەزگەهی و سەنتەری یە وهەرمفایەك كۆ ژڤێ رێكخراوێ بگەهیتە وەڵاتی یان هەرزیانەكا كۆ پێ بكەفتین،پشكاوی ژی یا تێدا هەی.ئەڤ تاكە دناڤ تاكێن دیتردا بەرزەدبیتن،ل هەر پلە و پایەكی دابیتن هەكەر دەرگەهبانەك بیتن ل ڤێ ڕێكخراوێ یان ژی كارمەندەكێ ناڤنجی یان ژی بەرپرس وسەرۆكێ ڤێ ڕێكخراوێ ودەزگەهێ بیتن .
یادیارە كۆهەكەر فەلسەفەیا تاكێ مروڤی و دیتن و ئایدیۆلۆژیا و بۆ چۆناوی بۆ وەلاتێ وی، كارێ وی، ئەركێ وی لسەر بنەمایێ ڤان بهایا بیتن، دێ ئەو وەڵات گەهیتە چ ئاستەكێ بلندێ پێشكەفتنێ،وپێشكەفتنا وەڵاتێ ژاپونێ ژی بەرهەمێ ڤێ فەلسەفێ یە دناڤ دل و دەروونێ تاكێ ژاپونێ دا.ئایا ڕۆژا هندێ نەهاتیە تاكێ كورد ژی ل قوتابخانا، زانكۆیا، ودەزگەهێن دیترێن میری و نەمیری داببنەخۆدانێ فەلسەفەكا هۆسا، دا دكارێ خویێ ڕێڤەبریێ و كارگێری دا. نەخاسمە ژی جڤاكا مە خۆدان دیرۆكەكە كۆ دووسالۆخەتیێن گرنگ كارتَێكرنێ تێدا دكەن :
ئێكەم:پێشینەیەكازەنگین و كەڤنارە و دیرۆكی و جڤاكیا نەتەوێ كورد : دیرۆكەكا دێرین وكەڤنارە و خۆدان شارستانیەتەكا كەڤن،كۆ وەكی یا ب ناڤ ودەنگە پڕە ژ بهایێن مرۆڤایانە وجڤاكی یێن وەكی ڕێزگرتن،زەلامینی و مێرخاسی و چەلەنگی، حەزا فێربوون و شەهرەزایی یێ و كلتورەكێ زەنگین، ئازادی خوازی،رەوشتێن بلند وجوانێن جڤاكی، داب و نەریتێن نموونەیی، باوەری، راستی و دروستی، هۆشمەندی وهشیاری، وهژمارەكا گەلەك دیترێن كۆ نیشانەكە ژ هیمەت بلندیا تاك و كەسایەتیا كوردی ( 7: 11ـ49؛6 :12ـ49؛10: 294ـ 309؛2: 322ـ 341). باب و باپیرێن مە گەلەك ژ مێژە هەستا ب گرنگیا فەلسەفەیا ڕێڤەبرنێ كری د سەركەفتنا مرۆڤی د ژیانێدا. تەنانەت د بچویكترین دەلیڤێن ژیانێ ژی ژ ڤێ چەندێ خافل نەبوینە. گۆتنەكا وەكی " نە شەرت ڕێنجبەریە، شەرت ڕێبەریە " و گەلەك گۆتنێن دیتر ئاماژەیەكە بۆ ڤێ پویتە پێكرنێ بۆ هەست كرنا وانە بۆ كارتێكرنا ڕێڤەبرنێ د ژیانێ دا بگشتی و نەخاسمە كاروبارێن مالێ.
دووەم: كارتێكرنا ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ : ئایینێ ئیسلامێ دگەل هاتن و پەرژاندنا وێ ژ لایێ نەتەوێ كوردی ڤە، كارتێكرنەكا بهێزترە سەر بهایێن تاك و جڤاكا كوردی . پەرتووكا قۆرئانا پیرۆز كۆ پڕە ژ ئاماژێن بۆ بهایێن مرۆڤایانە و جڤاكی وئایینییێن ( 5 ) كۆ كارتێكرن لسەر تاكێ كوردی وكەساتیا وی یا رۆحی گەلەك ژیا بەرێ زەنگینتر لێ كر.
و ئەم دێ لڤێرێ بێژین هەكەر كلتور و شارستانیەتا جڤاكا ژاپۆنێ پشتا خۆ ب هندەك بیروباوەریێن ئایینی و هزری یێن وەكی زێن ( Zen )، سامۆرایی و كۆنفوشیوسی ڤە گرێدایە،جڤاكا مە پشت ستویرە ب كلتور و شارستانیەت و بنەمایێن جڤاكی و ئایینی یێن ب هێزین سەری .بەلێ بۆچی ل وەڵاتەكێ وەكی ژاپۆن دەرگەهڤانەك وڕێڤەبەرێ قوتابخانێ وەكی ئێك هزردكەن و دەمی پرسیارێ ژێ بكەی:(ئەڤ كارگەها مەزن، یا كۆ چەند هزار مرۆڤ كاری تێدا دكەن، یاكێ یە؟)هەرئێك دێ بەرسڤ دەتن كۆ یاوی یە .بەلێ ل وەڵاتێ مە فەرمانبەرەك ژ دل كارێ خۆ ناكەتن و بەردەوام گلەییێ ژ مووچێ خۆدكەتن؟َل دەمەكی كۆ مووچێ فەرمانبەرێن دەزگەهێن میری ئێكە ژ باشترین مووچا لسەر ئاستێ جیهانێ .
بۆ چی بازرگانەكێ مەلیونێر، كۆ دشێتن باژێرەكێ ب مرۆڤ ڤە بكڕێتن و نەفروشێتن!، چاڤێ وی ل دامەزراندنێ یە یان ژی چاڤێ وی ل هندێ یە مووچێ پێشمەرگەهەكێ ئەیلولێ وەربگرێتن،ل دەمێ هندێ كۆ ئەڤ مووچەیە تێرا كارتیێن موبایلێن وی ناكەتن ؟ بۆ چی ل وەڵاتێ مە گاڤا كەسەك گەهشتە پایە و پلەیەكێ بلندێ بەرپرسیارەتیێ، دێ وەسا هزر كەتن : (نۆكە دەلیڤەیە بۆ خۆ زەنگین كرنێ و ئەڤرۆ ئەز ل ڤی جهی مە، لێ سۆبەهی لڤێرێ نامینم ) .دێ دەست ب گەندەلیێ كەتن و هەر تشتەكێناڕەوا بۆ خۆ ب ڕەوا بینیتن و چەندین پارچێن زەڤیا لسەر ناڤێ خۆ وكەس و كارێن خۆ تاپۆ كەتن و مووچێ خۆ و یێن دەوروبەرێ خۆ فوول كەتن و.....هتد. بۆ چی ئەو دێ كۆڕ و كچێت خۆ ئەوێن ل دەرڤەی وەڵاتی ئاكنجی بووین و ل وێرێ پارەی ژ وی وەلاتی وەردگریتن، ڤێجا چ سۆشیال یان ب هەر رەنگەك دیتر، ل ڤێرێ یێن دامەزراندین و مووچە یێ بۆ بڕی بێی هندی ئەو دەوامێ بكەن، ل دەمەكی كە هزاران گەنج و درەچۆیێن زانستگەه و پەیمانگەها ل كوردستانێ چركەچركە دەمی دهژمێرن هەتاكو بهێنە دامەزراندن و ئاییندەیەكێ بۆ خۆ و خێزانا خۆ دابین بكەن، بەلێ ژ بەر ڤان جامێرا جه نینە !؟؟بۆ چی فەرمانبەرەك ژ بەر ئەگەرێن نە ژ هەژی شۆل و كارێ خۆ ب هەند وەرناگریتن و تێدا نە یێ خەمخۆرە و باش كارێ خۆ ب ڕێڤە نابەتن ؟ بۆ چی چاڤێ وی یی َ ل نموونەك نەباش و خراب، یێ كۆ لاوازە د پابەندیا خۆ بۆ دەوامێ، بەلێ نموونێن باش بۆ خۆ ناكەتە مەشخەلێ كارەكێ پاقژ د ئەرك و كارێن ڕێڤەبەرایەتیێ دا؟ بۆ چی فەرمانبەرێ مە نێزیكی دوو دەمژمێرا ژ بەری دەواما یاسایی و ئاسایی ب دۆماهیك بێتن دوو سەد جارا دێ تەماشەی دەم ژمێرێ كەتن و یێ ل هیڤیێ كا كەنگی دێ خۆ هاڤێژیتن و چیتە مال ؟ دێ چ كەی بۆمبێ ئەتۆمی ل مال دوروست كەی ؟ بێگۆمان نە ! بۆ چی تاكێ فەرمانبەر و هندەك كەس لنك مەماستاوچیاتی بۆ بەرپرسێن خۆ كریە فەرهەنگ و بنەمایێ كاركرنێ ؟ بۆ چی .. ؟؟؟ و هزاران ( بۆ چی ) یێن دیتر !بۆ چی ڕێڤەبەرەك و فەرمانبەرەكێ كۆ هەست ب بەرپرسیارەتیا خۆ ناكەتند كاری دا ل دەزگەهەكێ میری ل كوردستانێ،بۆ خوە ناكەتە نموونەك كۆ ل بهایێن خوە دا جهەكی بۆ هندێ ڤەكەتن كۆ بۆ دەمێ ئامادە بوون ل فەرمانگەها خۆ : - د دەمێ خۆ دا هاتن و د دەمێ خۆ دا چۆن " ئەركە " وزووی هاتن و زووی چۆن " بێ سەروبەری یە" و دەرنگ هاتن و زووی چۆن " خیانەتە" ؟ ئایا لبەرچاڤگرتنا ڤان خالا هند گرانە و خرابە هەتا كۆ مرۆڤەكێ پەیوەندار ب ڕێڤەبرن و كارگێریێ ڤە پشت گۆهێ خۆ ڤە بهاڤێژیتن.بۆ چی ئەڤ فەرمانبەرە ب هزاران ڕێكا خۆ ل جهەكی دادمەزرینیتن و پشتی دامەزراندنێ هیچ دلەك لسەر كارێ خۆ نینە ؟ تو دێ بێژی یێ ب ( سۆخرە ) و بكۆتەكی ئینایە سەر ڤی كاری ! تو بچی پشت مێزێ كارێ وی كلینس و گلێشێ چەند سال و هەیڤا كۆم كەی ! بێژی وان دێ بێژن مانێ مووچێ مە كێمە، پا توو دزانی مووچە كێمەبۆ چی تە خۆ دامەزراندیە و جهێ كەسەك دیتر یێ كۆ پێدڤی بڤی كاری هەیە داگیر كریە؟ ما مووچە كێمە دێ پیلاڤێت خۆ ب پەردە و قەنەپێت ژۆرا كاری ل فەرمانگەها میری پاقژ كەی ؟ ما مووچە كێمە هەر چەند بێهنەكێ دێ خۆ ژ كاری ڤەدزی و ڤەشێری ؟
بۆچی ل وەڵاتێ مە سەر پێبوون بۆ كوردینی و كوردستانی بینێ بگشتی لایەكی لاوازە ؟ مامۆستایێ زانكۆیێ فەخروشانازیێ ب هندێ دكەتن كۆ پەروەردێ كلتورەك بیانی یە وفەرهەنگ و زمانێ خەلكەك دیتر ل كوردستانەكێ دا بەلاڤ دكەتن كۆ سەدان هزار شەهید و كیمیابارانكری و ئەنفال وجێنوساید و.....هتد، داین داكۆ بێژیتن: (ئەز ژی نەتەوەكم ! ئەز ژی كوردم !). نەتەوەێن چەند دەه هزار كەسی فەخروشانازیێ ب نەتەوە و زمانێ خۆ دكەن، بەلێ ئەم خۆدانێ هندەك كەسانین كۆ فەخروشانازیێ ب نەتەوێ چەند دەه مەلیونی یێ خۆ ناكەن ! ئەڤ كەسە دێ چەوا دەست و پلێن وی چنە ئاڤەدانكرنا كوردستانێ؟ ئەڤ تاكە دێ چەوا هزرێ دپێشڤەبرنا نەتەوێ خۆ و وەڵاتێ خۆكەتن ؟ ئەڤ تاكە دێ چەوا هەست ب بەرپرسیارەتیێ و سەرپێبوونێ كەتن بەرامبەر ب گەل و ووەڵات وئاییندە ونەسلێن داهاتی یێن كوردستانێ ؟ گەندەلیا كوردستانێ ژڤێ چەندێیە (11 ). ئەم گەلەك جارا گازندا و گلەییا ژ باب و باپیرێن خۆ دكەین، بەلێ ئایا ئەو گەلەك ژ مە كورد و كوردپەروەرتر نەبوینە ؟! ل چەند سەد سالا بەری نۆكە ل دەمێ باب و باپیرێن مە ب ( واجب ) و ئەركێ خۆ ژ دەڤەرێن جۆداجۆدایێن كوردستانێ دگەل سەركردێن سوپایێ سەركردێ مەزن سەلاحەدین ئەیوبی دچۆنە شامێ و میسرێ، گۆتنەك كربیە هۆتاف كۆ بەلگەیەكێ مەزن و ئاشكرایە كە نیشان ددەتن كوردستان لنك وان چەند شرین و خۆشە، و ئەو گەلەك حەز ژێ دكەن و ئامادەنە ژ پێخەمەت وێ هەر ئێش و ئازارەكێ و زەحمەتەكێ ببینن هەتاكۆ دویری و خەریبیا. گۆتنەكا وەكی " شام شەكرە وەڵات شرینترە " بەلگەیەكە بۆ ڤێ ڕاستیێ، بەلێ ئەم نۆكە د ناڤ جەرگێ وێ كوردستانا وان ب شرین دزانی، هەست ب نەشرینیێ دكەین و ب باشی ب ئەرك و كارێن خۆیێن كارگێڕی ناڕابین ! ما ئەڤە نە جهێ سەیر و سەرسوڕمانێ و مخابنیێ یە ؟ئایا ڤێ لاوازیێ ل نك مە و د داڤداڤێن پێكهاتیا كەسایەتیا تاكێ كوردی دا، پەیوەندی ب لاوازیا مە یا ڕێەبەرایەتیا گشتی و خۆدی نینە ؟ ئایا لاوازی یا كۆ د پرۆسێسا ڕێڤەبرنێ و كارگێڕی یا ل نك مە هەی بۆ ڤێ لاوازیا هەستا نەتەوایەتی و كەسایەتیێ نازڤڕیتن ؟ هەكەر دڤیابا نەتەوە و وەڵاتێن وەكی ژاپۆن چاڤ ل مە كربایە و ئەم بۆ وان بباینە نموونەك، ئەڤرۆكە یابەرۆ ڤاژی لێ هاتی . شارستەنیەتەكێ كەڤنارە و نەتەوەكێ خۆدان دیرۆك وەكی كورد ڤیابا چاڤ ل ژاپۆنیا بكەتن وهزرێ د هندێ دا بكەتن كا دێ چەوا و ب چ ڕەنگەكێ گەهیتە ئاستەك باش دپێشكەفتن وتەكنۆلۆژیایێ دا.
ژێدەر:
1 . قورئانا پیرۆز،تەفسیرا رۆناهی یا سەید عەلی سەید عەلی شیلانی،چاپا ئێكەم،1998،چاپخانا زانست،دهۆك .
2 . أحمد، خگاب إسماعیل (2012).مفهوم كلمە (الكرد) فی المصادر العربیە،رووگەه، ژمارە 5،زانكۆیا زاخۆ،(332ـ341)ص.
3 . باقر، عبدالكریم محمد و كریم محمد حمزە (1984). علم النفس الإداری، دارالتقنی،بغداد،271ص.
4 . حمود، خچر كامل (2000)، ادارە الجودە لشاملە،گ 2، دار المسیرە،عمان، 287 ص .
5 . سعید،سعاد جبر ( 2008 ). القیم العالمیە و اپرها فی السلوك الانسانی، گ1،،عمان،315 ص.
6 . السندی،بدرخان (2007). المجتمع الكوردی فی المنڤور الاستشراقی،گ2،دار سبیرێز،دهۆك،614 ص.
7 . سندی،بەدرخان (2008) .كۆمەڵگای كوردەواری لەدیدێ رۆژهەڵاتناسیدا، وەرگێران:د.ئیسماعیل ئیبراهیم سەعید،چاپێ یەكەم،مۆكریانی، 620ص.
8 . عقیلی،عمر وصفی (؟). مبادئ فی الإدارە، جامعە العلاقات الدولیە(clements .St)، الأردن،205 ص .
9 . عمر،محمد عبدالرحمن (2012). الفساد الإداری والمالی،رووگەه،ژ .(0)، زانكۆیا زاخۆ،(342ـ351) ص .زاخۆ.
10 . المنشداوی، خچیر عباس ( 2012 ). ابن الرزازی الجزری البوتانی و أپره فی تقدم علم المیكانیك، گۆڤارا رووگەه، ژ. 5، زانكۆیا زاخۆ، (294- 309)ل. زاخۆ.
11 . بەرنامەی ئاسۆ، (2013).گەندەلێ ئابووری ورێگەكانی نەهێشتنی ئەم دیاردە یە لە كوردستانی عێراق / تەلەفزیونی سەحەر،دەمژمێر) 20:30 (ی ل ( 16/1/ 2013 )، ir. tVarhsa@ASO.
12. كیمۆرا، شۆزۆ ( 1366 ). ژاپن در خاورمیانە، ترجمە: حسن نورایی، مجلە كیهان سال ( 66-65 )، شمارە دوم، جلد دوم، ص . ( 127 – 134 ).
