چ گۆمان تێدا نینە كە سەنتەرێن فێركرنێ و قوتابخانە و پەیمانگەه و زانستگەه د جڤاكێ دا گەلەك گرنگن و ژیانا قوتابی تێدا پشكەكە ژ پرۆسێسا ئاڤاكرنا كەساتیا وی . دگەل هندێ دا ژی د ڤێ راستێدا كۆمەكا گەلەك جاران مامۆستا، و رێڤەبەراتیا قوتابخانێ و قوتابی تووشی هندەك كێشە و ئاریشەیا دبیتن كە پشكەكا مەزن ژ وان پەیوەندیا هەی ب خۆدێ قوتابی و كەسایەتیا وی ڤە. ئەڤ ئاریشەیە ڤەڕێژا ژیان و پێشینەیا سالێن بۆری نە ژ ژیانا وان و نەخاسمە ل قۆناغێن پیچشترێن خواندنێ و ناڤ خێزانێ كە بووینە ئەگەر ئەڤرۆكە كەساتیا بڤی رەنگی و بڤی شێوەی هاتبیتە ئاڤاكرن. سەرەدەریكرن دگەل ڤان ئاریشەیا گرنگە و كارتێكرنوتابی دكەتن. لەوما هزركرن د چارەسەركرن و سەرەدەریەكا زانستیانە و لۆژیكانە یا كۆ بگۆنجیتن دگەل بارودۆخ و كاودانێن ژیان و ژی و تەمەن و جڤاك و كلتوورێ قوتابی گەلەك باشترە ژ ڤەشارتن و پشتگۆه هاڤێتن و خەمساری د ڤێ چەندێ دا. ئەڤ چارەسەریە دێ كاریگەری هەبیتن لسەر نۆكە و سۆباهیا ژیانا قوتابی و دگەل دا ژی لسەر ئاستێ زانستیێ وان و جڤاكێ بگشتی. ئەڤ ئاریشە هەمی پێكڤە گرێداینە، بەلێ ل خوارێ بۆ مەبەستێ ب سانەهی ئێخستنا بابەتی ئەم دێ وان دابەش كەینە سەر چەند تەوەرەكێن سەرەكی.

أ – ئاریشەیێن كە قوتابی بخۆ هەست پێدكەتن: ئەو ژی ئەڤێن خوارێ نە :
1- ئاریشەیێن گرێدای ب ساخلەمی و دروستیا جەستەیی:
هەر مرۆڤەك ژ لایەنێ بایۆلۆژیكیڤە ژ كۆمەكا ئەنداما پێك دهێتن كە هەبوونا گرفت و كارنەكرنا ئێك ژ وان كارتێكرنێ لسەر رەوشا وی یا گشتی دكەتن. ماندیبوون، نەخۆشیا نەنڤستنێ، كێم خواری، ئێش و ئازارێن جەستەیی، هەبوونا كێماسیەكا جەستەیی د لاشەیێ خۆ دا، لاوازیا دیتنێ لنك وی، بێهێزی، ئێش و ئازارێن ددانا و گۆها و .. هتد، پشكەكن ژ ڤان ئاریشەیێن كە قوتابی هەست پێدكەتن لنك هەین و كارتێكرنێ لسەر دكەتن.
2- ئاریشەیێن سایكۆلۆژی :
دبیتن قوتابی بدەست كۆمەكا ئاریشەیێن سایكۆلۆژی ڤە بنالینیتن و بكەڤیتە بن گەفەیێن وان بۆ نموونە و نەخاسمە ژی ل تەمەن و ئاستێ سنێلیێ دا كە مرۆڤ د دەریایەكا ئاریشەیێن سایكۆلۆژیێن گرێدای ب شێوان و هندابوون و گۆهۆڕینا ناسنامەیا كەساتیێ لڤێ قۆناغێ، ترس و نیگەرانی ژ ئاییندەی و تاقیكرنا و خەلەتیا و رووی ب رووی بوون دگەل جڤاكێ و كەسانێن دیتر، خەیالپالاوی بوونا كەساتیا وی، هەستێن دەمارگیری و تووند و تیژیێ و سالۆخەتێن دیترێن گرێدای ب پیسبوونا سایكۆلۆژی كە بشێوەیەكێ نەرینی كارت]چكرنێ لسەر كەساتیا وان دكەتن.
3- ئاریشەیێن تایبەت ب قوتابخانە و خواندنگەهێ :
نیگەرانی ژ تاقیكرنا، ئاییندا خۆ یا خواندنێ و دامەزراندنێ، سیستەمێ گرانێ نمرە دان و هەلسوكەفتا قوتابخانێ و خواندنێ، لاوازیا ئاستێ هۆشی لنك قوتابی، نەبوونا ئارەزوویا خواندنێ و .. هتد.
4- ئاریشەیێن گرێدای ب مالباتێ و خێزانێ ڤە :
ململانی و دووبەرەكی دناڤ ئەندامێن خێزانێ، سەرەدەریەكا توندا دەیبابان دگەل وی دا، نەبوونا ئازادیا ئاخفتن و بزافتن و دەربڕینا بیر و باوەر و ویست و داخوازی یێن خۆ ل مال، و ...هتد.
5- ئاریشەیێن ئابووری :
نزمبوونا ئاستێ ئابووریێ خێزانێ كە وی نەچار دكەتن ژ بلی خواندنێ كارەكی بكەتن و دبیتن ئەو كار ییچ بزەحمەت و گران بیتن و دگەل پیڤەرێن مرۆڤایەتی و رەوشتی و ویست و ئارەزوو و شیانێن هۆشی و مێنتالی و ژیێ وی نەگۆنجیتن كە ئەڤە زیانێ دگەهینیتە كەساتیا وی.
6- ئاریشەیێن جڤاكی:
ئاریشەیێن وەكی نەگۆنجانا قوتابی دگەل هەڤال و دۆست و هەڤ كلاسیێن خۆ ل قوتابخانێ ژ بەر ئەگەرێن جیاوازیا ئاستێ رەوشنبیری و جڤاكی و دارایێ خێزانێن وان، یان ژ بەر لاوازیا كەساتیا وان یان ژبەر ئەگەرێن جیاوازیا ئایینی و رەگەزی و تەخ و چینی و نەتەوەیی كە تێدا قوتابی هەست ب زۆلم و زۆرداریكرنێ لخۆ دكەتن و .. هتد.

ب - ئاریشەیێن گرێدای ب قوتابخانێ و مامۆستایانڤە:
هەر سیستەمەكێ پەروەردەیی بدەست هژمارەكا ئاریشەیێن كۆژەك ڤە دنالینیتن كە كارتێرنەكا نەرینی و خراب دكەتە سەر چەوانیا بڕێڤەچۆنا پرۆسێسا فێركرنێ تێدا. هەلبەت ئاریشەیێن سایكۆلۆژی و جڤاكی و ئابووری یێن، قوتابی و جڤاكێ نە.ئەڤ ئاریشەیە پتر ئەڤێن خوارێ بخۆڤە دگریتن :
1- خۆ ڤەدزین ژ قوتابخانێ و ئامادەبوون د كلاسێن خواندنێ و وانەگۆتنێ :
ژ ئەگەرێ كارتێكرنا گەلەك جۆرێن فاكتەرا دروست دبیتن وەكی : نەساخیێ، ئاریشەیێن خێزانی و ئابووری، یان بزەحمەت و گران بوونا خواندنێ و ئاستێ داخوازی ییچن مامۆستا و قوتابخانێ، لاوازیا ئاستێ زانستی و هۆشیێ قوتابی، ئاریشەییچن گرێدای ب سیستەم و ڕێنمایی و یاسا و پرۆگرام و زمانێ خواندنێ ل قوتابخانێ، نەگۆنجان لگەل خۆدێ خۆ یان هەڤال و هەڤكلاسی یان مامۆستا و ڕێڤەبەراتیا قوتابخانێ، نەهەژی بوونا كلاسێ و بەرتەنگ بوونا وان یان ئاڤاهێی قوتابخانێ یان شێوازێ سەرەدەریا لایەنێن قوتابخانێ دگەل وی دا، هەڤالینیا هەڤالێن خراب و نەباش لناڤ یان دەرڤەی قوتابخانێ یان رابوون ب هندەك رەفتارێن نەهەژی وەكی دزیاری یان چۆنا ناڤ گرووپ و تاخم و رێكخراو و پارتێن تیرۆریستی و دەمارگیر و پەیدابوونا ئایدیۆلۆژیایێن دەمارگیریێ بەرامبەر جڤاكێ و تاكێن دیتر و ئایین و نەتەوە و تەخ و چینێن دیتر ب هێجەت و ناڤێ بیر و باوەرێن ئایینی و رامیاری و ...هتد كە وی ژ بازنەیێ خواندنێ دویر دئێخیتن و لناڤ جڤاكێ و هەڤالا نزم و كێم دكەتن.
2- پاشكەفتن د خواندنێ دا:
ئەڤ كێشەیە ل هەمی ئاستێن خواندنێ دهێتە دیتن و بریتیە ژ لاوازی یا قوتابی د بیاڤێ فێربوونا ئەكادیمی دایە كە دبیتە ئەگەرێ هندێ كە ژ قوتابیێن هەڤ كۆفێن خۆ یێن ئاسایی و نۆرمال بهێتە ڤاڤێركرن
و ژ ئەگەرێ هندێ نەگەهیتە ئاستێ وان یان ژی دەرەقەتی بجه ئینانا داخوازی یێن گرێدای ب خواندنێ نەهێتن. دبیتن ژ ئەگەرێن خێزانی یان سایكۆلۆژیكی یان پەروەردەیی یان ئابووری یان مێنتالی و لاوازیا ڕێژە و ئاستێ هۆشی ( IQ ) یان جڤاكی بیتن، و خۆ د هندەك رەفتارێن وەكی گزی و قۆپیە كرن، زۆرداریكرن ل كەس و لایەن و قوتابیێن دیتر دا خۆ ببینیتن.
3- تووند و تیژی و زۆرداریكرن و رەفتارێن ژ ڤی بابەتی:
رەفتارێن نەهەژی و نەپەسندكرینە د جڤاكێ و خێزانێ دا و لنك هندەك قوتابیا دهێتە تێبینی كرن و بریتیە ژ وان رەفتارێن كە ب ڤەڕێژا هەست و پالنەرێن كۆ ب مەبەستی زیان گەهاندن ب خەلكا دیتر و تشت و كەرەستە و ناڤ و بانگێ كەسانەكێ دهێتە ئەنجامگرتن.
لدۆر ئەگەرا چەنەها جۆرێن شرۆڤەكرنێ یا بۆ هاتیە كرن وەكی ماكدۆگێل ( MacDogell) وێ بۆ ئەگەرێ هەبوونا ڕەمەكەكا بۆماوەیی لنك مرۆڤی دزڤڕینیتن بناڤێ ( ڕەمەكێ جەنگ ئەنگیزیێ ) كە پادەرێ مرۆڤی یە بۆ هەر رەفتارەكا تووند و تیژیێ د ژیانێدا. ئەڤ رەفتارە خۆ د چەندەها جۆرا دا دبینیتن وەكی :
- یێن كە ئاراستەی ڕێڤەبەراتیا سەنتەر و خواندنگەها و زانستگەها دبیتن : بۆ نموونە سەرپێچی كرن و گۆهنەدان ب فەرمان و ڕێنمایی و ئەركێن سەرشانێ خۆ ئەوێن ژ لایەنێ ڤان سەنتەرا و رێڤەبەراتیا وان دهێتە دەركرن، دویڤەلانك و دەیناندنا ناڤێن كرێت ل ڕێڤەبەر و كەسێن دیتر و .. هتد.
- دژایەتیكرن ب ئاراستەی قوتابیان : لێدان و قۆتانا قوتابیێن دیتر، جڤین و ئاخفتنێن كرێت، ترسلاندنا وان، دڕاندنا پەرتووك و و كەرەستێن وان یێن تایبەت و .. هتد.
- دژایەتیكرن ب ئاراستەی رەوشا كلاسێ و خواندن د پۆلێ دا : ڤەبڕینا مامۆستای و ئاخفتنا وی د ناڤ كلاسێ دا و تێكدانا رەوشا وێ و خواندنێ تێدا و ... هتد.
- دژایەتیكرن ب ئاراستەی ئاڤاهیێ پەیمانگەه و زانستگەه و قوتابخانێ : تێكدانا وان و شكاندن و ژ كارئێخستنا وان بۆ مەبەستێ خرابكاریێ یان پەكەفتنا رەوشا خواندنێ و یان تۆلڤەكرن ژ ڕێڤەبەراتیا ڤی سەنتەری كە هندەك جارا رەنگڤەدانەكە ژ تۆلڤەكرن ل دژی دەستهەلاتێ و خێزانێ و .. هتد.
هەلبەت وەكی گەلەك ژ خالێن پێشتر بۆ ئەگەرێ كۆمەكا فاكتەرێن وەكی خیزانێ و رەوشا نالەبار و نەخۆشا وێ و هەروەسا لایەنێن جڤاكی و ئابووری و سایكۆلۆژی و جەستەیی دزڤڕیتن.
3– گۆشەگیری و بێ باوەری:
4دۆخەكا سایكۆلۆژی یە كە لنك هندەك ژ قوتابیان و نەخاسمە ل قوناغێن سەرەتایی و دبستانێ و ئامادەیێ و بەلكۆ ژی ل زانینگەه و پەیمانگەها ژی دهێتە تێبینی كرن و ئەو قوتابیێن كە ئەڤ جۆرە سروشت و خوویە لنك هەین هندەك تایبەتمەندیێن هەین كە خۆ د ڤان خالێن خوارێ دا دبینیتن :
- پشكداری نەكرن د بزاڤ و چالاكی یێن زانكۆیی و پەیمانگە و قوتابخانێ وەكی گەشتێن زانستی، گەنگەشە و گفتگۆیێن ناڤ كلاسێ دا.
- هەمی دەمەكی ل جهەكێ تایبەت و دیاركری و بتنێ دروینیتە خوارێ و گەلەك جارا ئارەزوویا چۆنە دەرێ و مفا وەرگرتن ژ زەنگێ ڕێستێ وەرناگریتن مەگەر ل دەمێ تەنگاڤیێ دا.
- چەند هەڤالەكێ كێم و دەستنیشانكری یێن هەین كە دگەلەك تایبەتمەندی و سالۆخەتا دا وەكی وی نە.
- ئاستێ بزاڤ و چالاكی یێن جەستەیی و لاشەیی لنك وی دكێمن و گەلەك كز و پۆخ و خاڤ و سستە د لڤینێ دا.
- دلناسكە و زوویكا ب رەخنە و گازندە و لۆمەهیا تێك دچیتن و خۆ لبەر وان ناگریتن.
- كێم دۆ و كێم ئاخفتنە و و دەربڕین لنك وی نەك زارەكی بەلكۆ ب ڕێكێن وەكی وێنەكێشان و نڤێسین و خواندن و كارێن هۆنەری و تەكنیكی وەكی مۆبایل و كۆمپیوتەرێ و .. هتد، دهێتە ئەنجام گرتن.
ئەگەرێن وێ بۆ لایەنێ خرابیا ئاستێ ساخلەمیا لاشییی و جەستەیی یان ژی ( IQ )یان هۆشی و هەروەسا پەروەردەیەكا نەدروست وەكی نازداركرن یان تووند تیژی و ئێشاندنێ ل مالباتێ و یان سەرەدەری یەكا تێكەل و نەوەك هەڤ و پارادۆكس ژ لایێ سەمیان و دەیبابا ڤە یان گڤاشتنێن سایكۆلۆژی و خێزانی و جڤاكی دزڤڕیتن كە ڤالەیە ژ ڕێنماییكرن و دلۆڤانی و دلسۆزیێ . بۆ نموونە ئەلفرێد ئادلێر و هەروەسا بسپۆرێن سایكۆلۆژی ل كوردستانێ ژی د وێ باوەرێ دانە كە پێدانا كارەكێ گران و نە د شیانا زارۆكی دا دێ وی تووشی بێ هیوایی و نائۆمێدیێ كەتن و وی پشتی ڤێ شكەستنێ باوەری ب خۆ و شیانا خۆ نامینیتن و هەستەكا خراب لدۆر خۆدێ خۆ لنك پەیدا بیتن كە ل ئاییندەی دا كاریگەریەكا نگێتیڤانە لسەر دبیتن.
5-تاوان:
بلندترین ئاستێ تووند و تیژیێ یە و هندەك رەفتار و كریارێن وەكی لادانێن سێكسی، ڤەخۆارنا ڤەخوارنێن سەرخۆشكەر و ئەلكۆلیك، كێشانا دەرمانێن سڕكەر و سەرخۆشكەر و بێهۆشكەر و دزین و ساختەكاری و گزی و ...هتد.
ئەگەرێن وێ وەكی گەلەك ژ بابەتێن پێشتر بۆ لایەنێ نەساخلەمیا لاشەیی و جەستەیی یان ژی لااوازیا مێنتالی و ئاستێ وی یێ ( IQ )یان هۆشی و یان هەبوونا كێم و كاسیەكا فیزیكی و جەستەیی وەكی پەككەفتە بوونێ و هەروەسا پەروەردەیەكا نەدروست وەكی نازداركرن یان تووند تیژی و ئێشاندنێ ل مالباتێ و یان سەرەدەری یەكا تێكەل و نەوەك هەڤ و پارادۆكس ژ لایێ سەمیان و دەیبابا ڤە یان فشارێن جیاواز و گڤاشتنێن سایكۆلۆژی و خێزانی و جڤاكی دزڤڕیتن كە ڤالەیە ژ ڕێنماییكرن و دلۆڤانی و دلسۆزیێ .
ژێدەر و ڤەكۆلینێن زانستی هندەك سالۆخەتا بۆ ڤان جۆرە كەسا دەستنشان دكەتن كە نموونێن وان هندەك ژی ئەڤێن خوارێ نە :
- كارێ خۆ یێ تاوانی ب دەمەتەقەیەكێ دەست پێدكەن.
- بۆ هندێ كە كەس و قوتابیێن دیتر نەچاری پێكەنینێ بكەتن و بەرامبەرێ خۆ بشكێنیتن پێترانەی پێدكەتن.
- ل ناڤ كلاسێ و هۆلا خواندێ دا و نەخاسمە لدۆماهیكا پۆلێ درینیتە خوارێ و دەنگێن كرێت ژ خۆ دەردئینیتن.
- بەردەوام گزی و قۆپیەی د كار و بزاڤ و چالاكی یێن خۆ دا دكەتن.
- پرسیارێن بێ ڕامان و بێ مفا ئاراستەی مامۆستای دكەتن یان ل دەمێ گەنگەشە و گفتگۆیا د كلاسێ دا هندەك دەرگەه و بابەتا ڤەدكەتن كە دبنە مایەی تێچكچۆنا رەوشا خواندنێ .
- كرێت د روینیتە خوارێ و هەمی دەما یان خواهر یان پالدای یان نەراستە لسەر جهێ خۆ.
- بەردەوام هزر و مێشكێ وی د ناڤ هۆلا خواندنێ دا نینە و ل ژینگەهەكا سایكۆلۆژیا دەرڤەی وێ دژیتن و گۆهداریا بابەتی و مامۆستای ناكەتن.
- ئارەزوویەكا خراب یا هەی و بزاڤێ دكەتن ب هەر رەنگەكێ هەبیتن زیانەكێ بگەهینیتە كەل و پەل و كەرەستێن زانستگەهێ و قوتابخانێ، ڤێجا چ ل ناڤ كلاسێ بیتن یان د حەوشێ یان ژی دەرڤەی وێ.
- د كارێ خۆ و سەرە دەریێ دگەل خەلكێ دا حەز دكەتن فرت و فێلێ ل خەلكێ بكەتن و دگەل وان یێ راست و دروست نینە.
- پتری جارا هڤالینیا زارۆك و كەسێن ژ خۆ بچویكتر و هویرتر و لاوازتر دكەتن.
- هەمی دەما دڤە ب گازندەیە و شەكتی و وەستیای و بێ هێزە و دلشكەستی و سستە و هیچ ئارەزوو بۆ كار و چالاكی و بزاڤا لنك نینە وپترتر حەز ژ خۆڤەدزینێ ژ راپەراندن و جێبەجێكرنا كارا دكەتن و هەستا بەرپرسیارەتیێ لنك نینە.

چارەسەی و سەرەدەریكرن دگەل ڤان قوتابیانەدا :

هەر چەندە ئەڤ ئاریشەیە د سەرڤە وەك ئێك نینن، بەلێ ل هەمان دەم خالێن هاوبەش یێن تێدا هەین هەم ژ لایەنێ ئەگەگەرێن سەرهلدان و دروسبوونا وان و هەم وەكی سالۆخەت و رەفتار و نیشانەیێن وان، و هەروەسا ژی دبیتن ڕێكێن چارەسەریا وان ژی وەكی ئێك بیتن . ئەڤ چەندە دبیتن بڕێكا لبەرچاڤگرتنا هندەك خالا بهێتە ئەنجامگرتن وەكی :
1- ڤەدیتن و كڤشكرنا بەراهیك و زووی بڕێكا زانینا نیشانێن هەر ئێك ژ ڤان ئاریشا. ئەڤ نیشان و سالۆخەتە دێ هاریكاریا نیاسینەكا زووی كەتن كە ژ لایەنێ مامۆستای و پەروەردەكارانڤە دهێتەتێبینی كرن بۆ دەیناندنا پلان و ڕێكێن گۆنجای بۆ ژارەسەر و سەرەدەری دگەل دا.
2- ڕاهینان و پێگەهاندنا سەمیان و دەیباب و مامۆستایان، لسەر ناسینا ڤان جۆرە ئاریشە و قوتابیان و چەوانیا سەرەدەریكرن دگەل وان دا. هەوەسا خۆدویركرنا دیبابا و مامۆستا ژ رەخنەیێن تووند و شكێنەر و لۆمەهیێن بێشۆل و بزاڤكرن بۆ دروستكرنا پر و پەیوەندیێن پۆزێتیڤانە و گەرم دگەل ئێكدیتر، و دان و هێلانا دەلیڤێ كاتارسیس و خۆڤالەكرن و دەربڕین ژ بیر و باوەرێن وی.
3- گرنگی دان ب پرۆگرامێن خواندنێ و لبەر چاڤگرتنا تایبەتمەندیێن قوتابیان و جیاوازیێن تاكی دناڤبەرا وان دا.
4- چاكسازیەكا هەمەلایەنەیا دەیباب و سەمیانا و خێزانێ بۆ فێركرنا وان د سەرەدەریكرن دگەل زارۆكێن خۆ لسەر بنەمایێن دلۆڤانی و ئاڤاكرنا بەرێ بنیاتا كەساتیا وان لسەر بەرێن بهێزێن شەنگستێ و باوەریبخۆ و خێزانێ و جڤاكێ هەبوون و پەسندكرنا كەسان و لایەن و بیر و باوەرێن دیتر و بنەمایێن دیمۆكراسیەتێ و ڕێز ل هەڤدوو گرتنێ .
5- بلندكرنا ئاستێ رەوشنبیری، جڤاكی و ئابووریا خێزانێ.
6- چارەسەركرن و ئاراستەكرنەكا راستەقینەیا سایكۆلۆژی و جڤاكی یا هەمی لایەنە و دویر كەفتن ژ دیاردێن پەنابرنە بەر ڕێك و شێوازێن هاندەر بۆ پۆخلەوات و گەندەلیێ د بیاڤێن جڤاكی و ئابوور و رامیاری و گشتی لسەر ئاستێ كوردستانێ و دەڤەرێ بگشتی و نەهێلانا دیاردا نەژارپەرێسیێ و جیاوازی و دویربوونا جڤاكی و سایكۆلۆژی ( Psychological space ) و نەبوونا دادپەروەری و ئێكسانیا جڤاكی و نەتەوەیی و ئایینی و رەگەزی .
7- ئافراندنا كەش و سەقایەكێ ساخلەم و ئارام بۆ دروستبوونا هەستا ئاسایێشا سایكۆلۆژی لنك وان قوتابیان.
8- رەخساندنا دەلیڤێ بزاڤ و چالاكی یێن جۆراوجۆر و هەمەڕەنگ بۆ دویر كرنا قوتابیان ژ بێزاری و تێر بوون ژ كلاسێ و وانەی و خواندنێ.
9- هێلان و پێدانا دەلیڤەی بۆ هندێ كە قوتابی ب ئازادی و دلێ خۆ بیر و باوەر و هزر و پلانێن خۆ دەرببڕن و ب بزاڤ و چالاكی یێن خۆ ڕابن.
10- دروستكرنا ئاڤاهیێ سیستەمێ بهایی ( Value system ) لنك وان و لسەر بنەمایێ هەست و ڤیانا نەتەوە و كوردستان، ڕێزگرتن ژ ویست و داخوازی و ماف و بەرژەوەندیێن نەتەوەیی یێن رەوا و رەنج و دەرد و خەم و پەژارەیی و ئەو زۆلم زۆرداریا ب درێژاهیا چەندەها سەد سالانە ل نەتەوەیێ مە هاتیە كرن و خوین و ماندیبوونا پێشمەرگەه و شەهێدێن قەهەرمانێن كۆ گیانێ خۆ قۆربانی ڤێ كوردستانێ و ڤی نەتەوەی كری و دەها سلا ل ئاوارەیی و دەربەدەریێ ژیایین و نەڤیای لبن چەترێ زۆلم و زۆرداریا چەكمەپۆش و دوژمن و جاش و نەیار و نەحەزا و نەخاسمە ژی رژێما بەعسا فاشی و سەددامێ گۆڕبەگۆڕ بژین، و پەسندكرن و وەرگرتنا ئەركێ بەرپرسیارەتیا جڤاكی و خێزانی.
11- هاندانا قوتابیان بۆ هەڤالینیا قوتابیێن پاقژ و نەتەوەپەرێست و دویركرنا وان ژ وێ پیسبوونا سایكۆلۆژی یا كۆ لبن پەروەردە و كارتێكرنا هندەك لایەن و پارت و رێكخراوێن كە لبن ناڤ و نیشانێن جۆداجۆداێن دەمارگیر و دویر ژ بەرژەوەندیێن نەتەوایەتی و كوردستانی وەكی ئایینی و یان هەر هێجەت و مەهانەیەك دیتر كە ناگۆنجیتن دگەل بەرژەوەندیێن نەتەوەیی لڤێ قۆناغا ناسك و هەستیار و دیتنا دەلیڤێ ئازادێ نۆكە كە دشێتن ب ئازادی بیر و باوەرێن هەڤوەلاتیا بهێتە دەربڕین، كە بڕێكا شویشتنا مێشكێ گەنج و لاوێن مە و سواری پێلێن بێرەحم و بێ بەزەیی یێن خەلك و نەتەوەێن دیتر و قۆربانی وان دكە، ئەوێن ل رۆژان و دەمێ تەنگاڤی و كارەسات و زۆڵم و زۆرداریا سەردەمدارێن فاشیێن بەعسیزمێ ژبەر بەرژەوەندی یێن تایبەت نەدزانی یان ژ بیركربوو كە كورد نەتەوەیەكێ مۆسلمانە و شایەنی ڤێ چەندێ نینە ئەڤ هەمی زۆرداریە لێ بهێتەكرن یان ژی بەلكۆ بدەست یان بێدەستی خۆ لڤێ چەندێ ل گێلی دابوو . گەلەك ژ ڤان قوتابیان ل پۆل و جڤاكێ د كویڤی نە و خۆ ل جڤاكێ ناگەهینن و گەلەك جارا لبەرسینگێ مامۆستا و رێڤەبەراتیا پەیمانگەه و قوتابخانا راوەستن و ب هێجەتێن جۆداجۆدا دەستنەخۆشیا بۆ وان دروست دكەن.
12- دروستكرنا پەیوەندیەكا بهێز دناڤبەرا لایەنێن گرێدای ب قوتابیڤ و نەخاسمە خێزان، و قوتابخانە و سەنتەرێن خواندنێ و رێكخراوێن قوتابیان و .. .
13- گرنگی دان ب تایبەتمەندی و جیاوازیێن تاكی دناڤبەرا قوتابیان هەم ژ لایەنێ سایكۆلۆژی، مێنتالی، جڤاكی، ئابووری، جەستەیی، نەتەوەیی، رەگەزی، ئایینی و ....هتد.
14- ئاراستەكرنا بەردەواما قوتابیان بۆ خۆ دویركرن و پاراستن ژ هەمی ئەو ترس و نیگەرانی و شەپرزەیی و گۆشەگیری و دویرەپەرێزی و ململانێیا سایكۆلۆژی یا كۆ دگەل خۆدێ خۆ دا هەی.
15- سەرەدەریەكا هێمنانە دگەل قوتابیاندا دا كۆ هەستێ باوەری بخۆ هەبوونێ لنك وان دروست ببیتن و دەلیڤەك بۆ بهێتە ڕەخساندن كە ب ئازادی بیر و باوەرێن خۆ و ویست و ئارەزوویێن خۆ دەرببڕیتن و بشێتن بەرەنگاری كێشە و ئاریشەیێن خۆ ل قوتابخانێ و دەرڤەی وێ ببیتن.

د. نەسرەدین ئیبراهیم گولی / بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژی و پەروەردەیی