ئیستاكە لە هەموو جیهاندا گرنگترین مەسەلە نرخی نەوت و فرۆشتن و خستنەروو و خواستە،بەتایبەت بۆ ئەو وڵاتانەی كە تاكە داهاتیان بازاركردنی نەوتە لەوانە وڵاتەكانی ئوپیك و هەندێك وڵاتی دەوڵەمەندی ئەم داهاتە سروشتیە،بیگومان ئەو وڵاتانە زەرەرمەند بوون لە دابەزینی نرخی نەوت كە ماوەیەك بەر لە ئیستا لە بازاڕەكانی جیهانی رویدا،ئەمەریكا دەست پێشخەر بوو لەم بابەتە چونكە خستنەرووی نەوتی زیاد كرد تاوەكو گەیشتە 8.7 ملیون بەرمیل لە رۆژیكدا كە 1 ملیون بەرمیل لە بڕی پیشوتر زیادی كرد،ئەمەش تەواوكەرێك بوو لە گەڵ هۆكارەكانی تر كە نەوت زۆربوو لە بازاڕە جیهانیەكان و خواستیش كەمبوەوە بەهۆی ئەوەی كە وڵاتانی جیهان توشی وەستاندنیكی ئابوری بوون،پیشتر خواستی نەوت لە نیوان 90-91 ملیون بەرمیل بوو لە رۆژیكدا لەماوەی پێنج ساڵدا،بەلام ئەمساڵ جیاواز لە ساڵەكانی تر وڵاتانی بەكارهینەری نەوت جۆرە گورانكاریەكیان لە كەمكردنەوەی ئەو بەكارهینانە كرد و هەوڵەكانیان بۆ ئەوەبوو كە بەدوای بەكارهێنانیكی تر بگەرین تیچووی كەمتر بێت،ئەوەبوو لە كۆبوەنەوەكەی جی بیستیش تیشك خرایە سەر ئەم لایەنە و بەدوا رێگا چارەی سەرەكی گەران .
دیارە زۆرجار رودوای نەخوازراوی ئابوری لە لایەك لە لایەكان سودی هەیە بەنمونە ئەم دابەزاندنی نرخە هەرچەندە بۆ وڵاتێكی وەكو عێراق كە توشی كورتهینانی بودجەی دەكات بەوەی كە بودجەكەی دانراوە بە نرخێكی بەرزی نەوت،بەڵام لەبەرامبەردا بە پێ لێكدانەوەی ئابوری بەرزبوونی نرخ هەوڵیكە بۆ كەمكردنەوەی تیچووی بەرهەمهینانی،واتە وەبەرهینان لە بەرهەمهینانەكان ئەوانەی كەمترین تیچوویان هەیە لە بازاڕەكانی تەكنەلوژیای سەردەم،دیارە لەهەر جیگایەك پاڵپشتی گەشەسەندنی یەدەگی نەوتی تیچووی كەم كەڵكی بۆ دانیشتوانەكەی هەیە هاوكارە لە بنیاتنانی ژێرخانی ئابوری،چونكە قازانج لەو بڕە دەگەرێتەوە بۆ خودی هاوڵاتیان نەوەك بۆ گەندەڵی .
روونە كە سیاسەت باڵێ بەسەر ئابوری هەموو جیهاندا خستوە بەوەی كە ئەمەریكا رۆڵی سەرەكی هەبوو لەم دابەزینی نرخە ئەمە جگە لە ئوپیك كە بەهۆی خستنەرووی زۆرەوە جا چ لیبیا یا عێراق بێت ئەوا ئەم دابەزینی نرخەی بەداوەوە بوو،بۆیە لە چارەسەری كێشەكان بە پلەی یەكەم داواكاری ئاراستەی ئەمەریكا دەكرێـت كە پیداچوونەوە بكرێـت لە بیرۆكەی جیوسیاسی بەوەی كە هانی گەشەی ئابوری جیهانی بكات كە ئەمە فاكتەرێكی گرنگە بۆ دوارۆژی فرۆشتنی نەوت .
بەو پییە بە پێ پیشبینی بانكی جیهانی ئەم نرخە تاوەكو ساڵی 2018 بەرەو دابەزین دەروات،واتە نرخەكەی بۆ ساڵی 2014 لە 95.5 دۆلارەوە دەگاتە88.3 دۆلار،بەڵام لە دوای 2018 دا نرخەكەی دەبێتە بە 87.3دۆلار لە 2019 و 2020 دا بەردەوام دادەبەزیتەوە بۆ85 دۆلار و لە سەرەتای ساڵی 2025 دا،لەبەرامبەردا سندوقی نەقدی نێو دەوڵەتی كە رێكخراوێكە 188 دەوڵەت لە خۆ دەگرێت و كاردەكات بۆ دابینكردنی جێگیری دارایی و هاوكاری نەقدی جیهانی و هاندانی دەستی كار و گەشەی ئابوری بەردەوام و بنەبڕكردنی هەژاری لە دونیادا،دیارە لەمەر ئەم مەسەلەیە كە پەیوەندی بە كارەكانی ئەوانەوە هەیە بۆیە ئەوانیش بەهەمان شێوە پیشبینی خۆیان دەرخستوە بەوەی كە لە ساڵی 2014 دا نرخەكەی دادەبەزیت بۆ ساڵی 2016 دا دەگاتە 97.3 دۆلارە بۆ هەر بەرمیلیك،جگە لەوانەش كومەڵەی ئابوریناسانی جیهانی كە پیك هاتوون لە كۆمەڵیك ئابوریناس كە بە درێژایی 70 ساڵی رابوردوودا توانیویانە هاوكاری كۆمپانیا جیهانیەكان و دەزگا داراییەكان و حكومەتەكان لە كێشەو گرفتی ئابوری بكەن و رێگا چارەی پیشوەختی لە قەیرانەكان دابنین،ئەوانەش بە هەمان شێوە پیشبینی خۆیان لە نرخی نەوت دەرخست بەوەی كە لە ساڵی 2014 دا نرخەكەی 103.1 دۆلار بۆ نەوتی ئوپێك دادەبەزیت بۆ 101.3 دۆلار لە ساڵی 2015 دواتر دەبێتە 100.1 بۆ ساڵی 2016 پاشان دەبێـتە 94.1 دۆلار بۆ ساڵی 2017 ئەوجا 89.7 دۆلار بۆ ساڵی 2018،كەواتە بە كۆی سەرجەم پیشبینیەكان نرخی نەوت تاوەكو ساڵێ 2018 دادەبەزێت،بۆیە چاكتر وایە حكومەتی هەرێمی كوردستان پلانە داراییەكانی لەسەر ئەم بناغەیە دابریژێـت و ئەگەری ئەم دابەزینە نەبێـتە هۆكارێك بۆ دروست بوونی قەیران لەماوەی ئەم چوار ساڵەی داهاتوودا،هەرچەندە بیرورا هەیە كە تاوەكو 2024 نرخی نەوت هەر دابەزێت بەڵام پاش ساڵی 2025 جارێكی تر نرخەكەی بەرزبێتەوە،كەواتە لەبەردەم 10 ساڵداین لە دابەزینی نرخی نەوت كە سەرچاوەی داهاتێكی گرنگی كوردستانە،ئەوەمان لە بەرچاوبێت كە ئەمە بە تەواوەتی زەرەر نییە چونكە هەر كرێن و فرۆشتن بەردەوامە جا ئەگەر 10 دۆلار كەمتر بێت بەڵام بازاڕكردنی هەر بەردەوامە و خاوەن سەرچاوەیەكی داهاتێن هەر بە وڵاتیكی دەوڵەمەند لە قەڵەم دەدرێن .


ماستەر لە كارگیری كار