لە گوتاری هەفتەی رابردوودا ئاماژەمان بەوەكرد كە گەل سەرچاوەی دەسەڵاتەكانە و هەر لەوێشەوە شەرعییەت وەردەگرێت، وەك (بەدەق لەدەستووردا) هاتووە، هەربۆیە نزیكترین و باشترین رێگە بۆ ئەوەی لەو تەنگژەیەی ئێستا بێینە دەرەوە و بەرەو نادیاری و پاشاگەردانی و شەڕی ناوخۆیی (خوانەخواستە) هەنگاو هەڵنەگرین، ئەوەیە كە بگەڕێینەوە بۆ گەل و دوای دەركردنی یاسایەكی بە ویژدانانە و پێكهێنانی كۆمسێۆنێكی سەربەخۆ، هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدرێت و، میكانیزمێكی چالاك بۆ چاودێریكردنی هەموو قۆناخەكانی هەڵبژاردنەكە دابنرێت، بۆ ئەوەی متمانە بۆ پڕۆسەی هەڵبژاردن بگەڕێتەوە، بەڵام وەك تێبینیمان كردووە، هەتا ئەمڕۆ لە سەر هەندێك لە بڕگە سەرەكییەكانی كێشەكان كەڵەكە بوون و ئاستەنگ بۆ دەركردنی دروست دەكرێت، بۆیە لێرەدا پێویستە جارێكی دیكە جەخت لەسەر پەلەكردن لە دەركردنی ئەو یاسایە بكەن، كە بە شێوەیەك بێت لەگەڵ دید و بۆچوونی دەنگدەراندا بگونجێت و لە نوێنەرەكانیان نزیكیان بكاتەوە و رێز لە دەنگەكانیان بگرێت و رێگە نەدات كە فرت و فێڵیان لێ بكرێت، هەر بۆیە ئەگەر دەركردنی ئەو یاسایە ئەم سیفەتانەی تێدا نەبێت، نابێتە یارمەتیدەر بۆ ئەوەی ئەم تەنگژەیەی ئێستا تێپەڕێندرێت.. مەرجەعییەتی باڵا ئەگەر یاسای هەڵبژاردنی بە شێوەیەكی پەسەند دەست پێ بكرێت، ئەوجا رۆڵی دەستەبژێری فیكری و لێهاتوویی نیشتمانی خوازیار بۆ كاری سیاسی دێتە ئاراوە و ئەو دەستەبژێرە دەتوانن وڵات هەڵبستێنەوەو بەشێوەیەكی رێكوپێك چارەسەری كێشە كەڵەكەبووەكان بكەن .

بەشێك لە گوتاری 20ی 12ی 2019 ئایەتوڵا سیستانی كە لەلایەن شێخ مەهدی كەربەلایی خوێندرایەوە.

لە 1ی 10ی 2019ـەوە كە خۆپیشاندانەكانی عەرەبی شیعە لە بەغدا و پارێزگاكانی باشووری عێراق دەستی پێ كردووە، گوتارەكانی رۆژانی جومعەی مەرجەعییەتی نەجەف، روخساری پڕۆژەیەك دەردەخەن كە لە دروستكردنی خوانێكی تایبەت دەچێت و دەیەوێت لەسەر ئاگرێكی نەرم ئامادەی بكات و، هەر جومعەیەك بەشێكی زیاتری پڕۆژە سیاسییەكەی مەرجەعییەت دەخرێتە روو، تا گەیشتۆتە ئەوەی لە دوایین گوتاری 20ی 12ی 2019 لەو گوتارەی كە شێخ مەهدی كەربەلایی بەناوی ئایەتوڵا سیستانییەوە خوێندیەوە، راشكاوانە ئەوەمان پێ دەڵێت: «مەرجەعییەت نەك هەر هاتۆتە ناو پڕۆسە سیاسییەكە، بەڵكو بەبێ ئەوەی هیچ میكانیزمێكی دەستووری، یان دامەزراوەیەكی شەرعیی دەوڵەتی عێراق (سەرۆكایەتی كۆمار، پەرلەمان، حكومەت، دادگای فیدڕاڵی، هێز و لایەنە سیاسییەكانی عێراق بە لایەنەكانی شیعەشەوە) لە بەرچاو بگرێت، ئاراستەكانی كۆی پڕۆسەی سیاسی و تەواوی دەوڵەتی عێراق دیاری دەكات و داوا دەكات كە پەلە بكرێت لە جێبەجێكردنی ئەو سیاسەتەی كە مەرجەعییەت دەیەوێت، جێگەی پڕۆسەی سیاسی و تەواوی دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراق بگرێتەوە، هەر بۆ نموونە گوتارەكەی مەرجەعیەت داوا دەكات:
1. باشترین رێگە بۆ دەرچوون لەم تەنگژەیەی ئێستا ئەوەیە كە هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام بدرێت.
2. پەلە بكرێت لە دەركردنی یاسایەكی تازە بۆ هەڵبژاردنەكان و، یاساكەش دەبێت بەو جۆرە بێت، كە لەگەڵ دید و بۆچوونەكانی دەنگدەر بگونجێت، كە مەبەستی خۆپیشاندەرانی عەرەبی شیعەیە.
3. دیارە تەرجەمەكردنی ئەم بڕگەیەی گوتارەكەی مەرجەعییەت وەك خۆپیشاندەرانی عەرەبی شیعە باسی دەكەن، واتا تەواوی كاندیدەكانی پەرلەمانی داهاتوویی عێراق وەك تاك خۆیان كاندید بكەن، نەك لە لیستی حزبیدا، ئەمەش وا لیك دەرێتەوە كە مەرجەعییەت لەم هەنگاوە مەبەستی ئەوەیە كە یاسای فرەحزبی لە عێراقدا نەهێڵێت، ئەمەش یەكەمجار لە ناو ماڵی هێزە سیاسییەكانی عەرەبی شیعەوە دەست پێ دەكات.
4. گوتارەكەی مەرجەعییەت داوا دەكات، كۆمسیۆنێكی سەربەخۆی تازە بۆ هەڵبژاردنەكان دروست بكرێت، میكانیزمێك بۆ چاودێریی هەموو قۆناخەكانی هەڵبژاردن دروست بكرێت، بەڵام ئەم دوو هەنگاوە دەبێت بەو جۆرە بن كە مەرجەعییەت نەخشەی بۆ كێشاوە.
5. ئەوەی جێگەی سەرنجە دواین وتاری مەرجەعییەت، قۆناخی دوای هەڵبژاردنەكان و شێوازی پێكهێنانی حكومەتی نوێ و ئەو كەسانەشی دیاریكردووە كە لە حوكمڕانیی داهاتوودا بەشداری دەكەن، هەروەها ئاماژەشی بەوە كردووە كە نابێت حكومەتی داهاتوو (حكومەتێكی جەدەلی) بێت، ئەمەش بەو مانایەی كە دەبێت حكومەتێكی تەكنوكرات بێت و حزب و لایەنە سیاسیەكان رۆڵیان تێدا نەبێت.
6. ئەوەی لە هەموو گوتارەكانی مەرجەعییەتدا ئاماژەی پێ نەكراوە و لەبەر چاو نەگیراوە، خەسڵەتی فرە نەتەوەیی و فرە ئایینیی دەوڵەتی عێراقە، بەتایبەتی كە لەسەر ئاستی گشتی عێراق، بێجگە لە عەرەب، نەتەوەیەكی دیكە هەیە كە ئەویش گەلی كوردستانە، هەروەها لەسەر ئاستی ئایینی ئیسلامیش، دوو مەزهەبی گەورە هەن كە ئەویش ( شیعە و سوننە)یە .
پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا لەبەرامبەر ئەم گوتارەی مەرجەعییەتدا، دامەزراوە شەرعی و سەرەكییەكانی دەوڵەتی عێراق رۆڵیان چییە؟ دەكرێت بەمجۆرە باس لە رۆڵیان بكەین:
1. ئاشكرایە مەرجەعییەت لە گوتاری جومعەی 29ی 11ی 2019 داوای لە سەرۆك وەزیرانی عێراق كرد دەست لە كار بكێشێتەوە و هەر كاتژمێرێك دوای گوتارەكەی مەرجەعییەت، د.عادل عەبدولمەهدی وەك سەرۆك وەزیرانی عێراق دەست لە كار كێشانەوەی خۆی راگەیاند و پێشكەشی سەرۆكی پەرلەمانی كرد، كە دەبوو پێشكەشی سەرۆك كۆماری بكردایە .
2. لە دوای دەست لە كار كێشانەوەی سەرۆك وەزیران، دەبوو ئیدی رۆڵی سەرۆك كۆمار لە چوارچێوەی میكانیزمی دەستووری عێراقدا دەستی پێ بكردایە، بەڵام لە نێوان سەرۆكایەتیی كۆمار و سەرۆكایەتیی پەرلەماندا، ئیشكالییەتێك لەسەر گەورەترین فراكسیۆن دروست بووە، سەرۆكایەتیی كۆمار بەپێی دەستوور داوای ئەوە دەكات كە گەورەترین فراكسیۆن دیاری بكرێت و پاشان كاندیدی ئەو فراكسیۆنە رابگەیەنێت، بەڵام پەرلەمان دەڵێت، ئەوە ئیمزای 170 پەرلەمانتارمان بۆ ناردویت و، چۆن سەرۆك وەزیرانی پێشووت كاندید كرد، بەهەمان شێوە سەرۆك وەزیرانی نوێش كاندید بكە، بەڵام سەرۆك كۆمار ئەم پرسەی رووبەرووی دادگای فیدڕاڵی كردۆتەوە و جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، هەتا دواین بۆچوونی دادگای فیدڕاڵی وەرنەگرێت، ئامادەنییە هیچ كاندیدێك ئاشكرا بكات.
3. لەسەر ئەم ئیشكالییەتەی نێوان سەرۆكایەتیی كۆمار و سەرۆكایەتیی پەرلەمان، ئێستا بەشێك لە گرووپەكانی حەشدی شەعبی وەك (عەسائیبی ئەهلی هەق و حزبوڵای عێراقی) سەرۆك كۆمار بەوە تاوانبار دەكەن، كە دەیەوێت دەست بەسەر سەرۆكایەتیی وەزیراندا بگرێت، كە ئەمەش پرۆژەیەكی زایۆنیی ئەمریكییە، لەمەش زیاتر فراكسیۆنی سادقون كە نوێنەرایەتیی باڵی سیاسیی عەسائبی ئەهلی هەق دەكات، لە ناو پەرلەماندا لە هەوڵی ئیمزا كۆكردنەوەیە بۆ ئەوەی سەرۆك كۆمار بە بیانووی پێشێلكردنی سوێندی یاسایی و پارێزگاری نەكردن لە دەستوور متمانەی لێ وەربگیرێتەوە، ئەمە لەكاتێكدا سەرۆك كۆمار چاوەڕێی دید و تێروانینی دادگای فیدڕاڵی دەكات.
4. را و بۆچوونی دادگای فیدڕاڵی بە هەردوو بارەكەیدا، ئەگەر ئیمزای 170 پەرلەمانتارەكە بە كوتلەی گەورە حساب بكات، یان رەتی بكاتەوە و دوای ئەوە بكات كە دەبێت گەورەترین فراكسیۆن كاندید پێشكەش بكات، ئەوا لە هەردوو حاڵەتەكەدا، گوتاری رۆژی هەینی رابردوو، هیچ ئیعتیبارێكی نە بۆ رایەكەی دادگای فیدڕاڵی دەهێڵێتەوە و نە سەرۆك كۆماریش دەتوانێت لەسەر رای دادگای فیدڕاڵی كاندیدێكی دیكە بۆ سەرۆك وەزیران رابگەیەنێت، تەنانەت ئەگەر راشیبگەیەنێت (ئەوجا ئەو كاندیدە هەر ناوێك بێت) ئەوا خۆپیشاندەرانی عەرەبی شیعە لەبەر رۆشنایی گوتارەكەی مەرجەعییەتدا رەتی دەكەنەوە.
5. لەسەروو هەموو ئەمانەشەوە، ئێستا بەشێكی گرنگی گرووپەكانی حەشدی شەعبی بانگێشە بۆ ئەو دەكەن كە دەست لە كاركێشانەوەی د.عادل عەبدولمەهدی بە تەنیا دەست لە كار كێشانەوەی هەموو حكومەتە و هەموو وەزیرەكان دەستیان لە كار كێشاوەتەوە، بۆیە لە دوای ئەو 15 رۆژەی كە دەستوور بۆی دیاریكردووە و ناتوانێت رۆڵی حكومەتی كاربەرێكەریش بگێرێت، بێگومان ئەم قسانەی حەشدی شەعبی، هیچ دوور نییە ببێتە ناوەڕۆكی گوتاری هەینی داهاتووی مەرجەعییەتی نەجەف.
بێگومان ئەم واقیعە تازەیەی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بەخۆیەوە دەبنێت، لەبەر یەك هەڵوەشانەوەی كۆی پرۆسە سیاسییە كە لە ناو پڕۆژە گەورەكەی مەرجەعییەتدا بەرجەستەی دەكات، بەكردەییش ئێستا كۆی دامەزراوە شەرعییەكانی دەوڵەتی عێراق، بێجگە لە بوكەڵەیەك بە دەستی مەرجەعییەتی نەجەفەوە، هیچ رۆڵێكیان بۆ نەماوەتەوە.