سیاسەتی حوكمڕانی و ئەدای حكومەت لە دابینكردنی خزمەتگوزاری و خۆشگوزەرانیی هاووڵاتیاندا

سیاسەتی حوكمڕانی و  ئەدای حكومەت   لە دابینكردنی خزمەتگوزاری و خۆشگوزەرانیی هاووڵاتیاندا
كێشەكانی سیاسەتی حوكمڕانی و لاوازیی ئەدای حكومەت، كێشەی تەنیا وڵاتێك، یان حكومەتێكی دیاریكراو نین، ئەم مۆركە گشتگیرەی ئێستا لەسەر ئاستی جیهان، بۆتە سیمای دیاری شكستی سیاسەتی حوكمڕانی و لاوازیی ئەدای حكومەت، هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە حكومەتەكانی ئێستای جیهان بەگشتی و حكومەتە سەركەوتووەكانی پێشووی رۆژئاوا بەتایبەتی، لەبری ئەوەی هاووڵاتیانی خۆیان سەنتەری دووبارە بیركردنەوەی سیاسەتی حوكمڕانی بێت و ئەم بیركردنەوەیەش گەرموگوڕی و چالاكی بداتە ئەدای حكومەت لە دابینكردنی خزمەتگوزاری و خۆشگوزەرانی بۆ هاووڵاتیانی، ئەوا ئێستا ئەم سەنتەرە بۆتە شێوازێكی بیركردنەوەی گڵۆبالیزم و بازاڕی ئازاد و نرخ دانەنان بۆ بەهای ئەو هاووڵاتییانەی كە بەدەنگی خۆیان ئەو حكومەت و حوكمڕانییەیان هەڵبژاردووە.
لەدوای شەڕی دووەمی جیهانییەوە، مۆدێلی حوكمڕانی و حكومەت لە ئەوروپای رۆژئاوا و ئەمریكا وەك نموونەیەكی سەركەوتووی حوكمڕانیی باشی نەتەوە ئازادەكان دەركەوتن، هۆكاری ئەم سەركەوتنەی حوكمڕانیی باش لە ئەوروپا و ئەمریكا، بۆ ئەوە ناگەڕێتەوە كە ئەوان دیموكراتین و حكومەتەكانی دیكە نادیموكراتین، بەڵكو فاكتەری سەرەكی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، كە ماناو چەمكی دیموكراتی لەو ئەو دەوڵەتانەدا، دەربڕی ئیرادەی نەتەوەیەكی ئازاد بووە، هەر بۆیە ئەگەر سەیری كۆی سیستمە حوكمڕانییەكانی دەوڵەتانی ئەوروپای رۆژئاوا و ئەمریكا بكەین، راستە هەموویان لەژێر دروشمی گشتگیردا كۆدەكرانەوە و پێیان دەگوتن (دەوڵەتانی لیبڕاڵ دیموكراتی رۆژئاوا)، بەڵام هیچ سیستمێكی سیاسی دەوڵەتێك لە دەوڵەتێكی دیكە ناچێت، ئەمەش مانای ئەوەیە هەر حوكمڕانییەك ئیرادەی نەتەوەكەی بكاتە سەنتەری سیاسەتی حوكمڕانی، ئەوا ئەگەر هیچ كام لە میكانیزمەكانی دیموكراتییش پیادە نەكات، وەك ئەزموونێكی سەركەوتوو سەیر دەكرێت و لە ریزی ئەو دەوڵەتانە پۆلێن دەكرێت كە پێیان دەگوترێت «جیهانی یەكەم».
ئەم دەروازەیە ئەوەمان پێ دەڵێت، حوكمڕانیی باش و سەركەوتوو، چەمكێك نییە پەیوەست بێت بەو سیستمەی پێی دەگوترێت سیستمی (لیبڕاڵ دیموكراتی)، بەڵكو حوكمڕانیی باش و سەركەوتوو ئەو حوكمڕانییەیە كە هاووڵاتی سەنتەری سیاسەتی حوكمڕانی بێت.
لە ئێستادا كە سیاسەتی حوكمڕانی لە ناو سیستمی (لیبڕاڵ دیموكراتی رۆژئاوا) رووبەڕووی شكستێكی گەورە بۆتەوە، حكومەتەكان ناتوانن وەڵامی خواست و داواكارییەكانی هاووڵاتیان بدەنەوە، هەوڵ و بیركردنەوەی تازە لەسەر ئاستی كۆی ناوەندەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە ئەوەیە، ئەگەر سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی نەتوانێت كێشەكانی خۆی چارەسەر بكات، ئایا ئەلتەرناتیڤ بۆ سیاسەتی حوكمڕانی و ئەدای حكومەتی سەركەوتوو دەبێت چۆن بێت؟ دیارە ئەم دیالۆگ و كێشمەكێشەش لەسەر ئاستی فیدراسیۆنێكی پێشكەوتووی وەك فیدراسیۆنی یەكێتی ئەوروپا بۆتە رۆژەڤی رۆژ، لە كاتێكدا ئەم فیدراسیۆنە لە دەیەی یەكەمی سەدەی بیست و یەكەمدا، جیا لەوەی دەستوورێكی هاوبەشی بۆ دەوڵەتانی ئەندامی ئەو فیدراسیۆنە هەبوو، لە هەمانكاتدا كۆمەڵێك پێوەری زۆر توندیشی دانابوو، كە هەر دەوڵەتێك (بۆ نموونە توركیا) ئەگەر نەیتوانیبێت ئەو پێوەرانە جێبەجێ بكات، ئەوا بۆ ئەندامیەتی ئەو فیدراسیۆنە وەرنەدەگیرا، بەڵام ئێستا هەر ئەو فیدراسیۆنە خۆی سەرقاڵی ئەنجامدانی لێكۆڵینەوە و توێژینەوەیە بۆ ئەوەی ئەلتەرناتیڤ بۆ حوكمڕانیی لیبڕاڵ دیموكراتی بدۆزێتەوە. هەر ئەمساڵ كۆمسیۆنی ئەوروپا لەناو یەكێتیی ئەوروپادا دیراسەتێكی بڵاوكردۆتەوە بە ناونیشانی (ئایندەی حكومەت لە +2030) هاووڵاتیان دەبێت سەنتەری بیركردنەوەی ئەو مۆدێلە نوێیەی حكومەت بن)، لەم دیراسەتە جەخت لەسەر ئەوە كراوەتەوە كە دەبێت هاووڵاتیان بكرێنەوە بە سەنتەری بیركردنەوە و مەزندەكانی حكومەت، ئەمەش نەك تەنیا لەبەر ئەوەی حكومەت و حوكمڕانی پێناسە بكاتەوە، بەڵكو بۆ ئەوەیە سەرلەنوێ حكومەت فۆرمات بكاتەوە و ڤێرژنێكی تازەی سیاسەتی حوكمڕانی و مۆدێلی حكومەت دووبارە لەناو سیستمە سیاسییەكە دابڕێژێتەوە.

هەر لەم دیراسەتە كە پشت بە چەندین ناوەندی لێكۆڵینەوە بەستراوە، چەند شێوازێكی تازەی حكومەت خراوەتەروو، كە بریتین لە:
1. دیموكراسی لە خودی خۆیدا خۆی رێكبخاتەوە كە ناویان لێ ناوە (DIY democracy)
ئەم مۆدێلە داماڵینی دیموكراتییەتە لە چەمكە گلۆباڵییەكەی و گێڕانەوەیەتی بۆ چەمكە رەسەنەكەی خۆی لەناو دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخدا، ئەمەش بەوە مانای چۆن سیستمی دیموكراتی لەناو دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخدا سەرچاوەیەك بووە بۆ دابەشكردنی دەسەڵات و پێدانی لامەركەزییەتی و رێكخستنەوەی كۆمەڵگەكان لەبەر رۆشنایی ئیرادەی خودی كۆمەڵگەكە، ئەوا ئێستا دەبێت بگەڕێتەوە بۆ سەر هەمان ریتم و شێواز، ئەوجا دەتوانێت لە ئێستاوە خۆی ئامادە بكات، بۆ ئەوەی بتوانێت ببێتەوە بە مۆدێلێكی سەركەوتووی حكومەت لە دوای ساڵی 2030.
2. حوكمڕانی بە پشتبەستن بە زیرەكی دەستكردی كۆمپیوتەر (Algocracy Private ).
ئەمجۆرە حكومەتە كە ناویان لێ ناوە (ئەلگۆكراسی) ئاماژەیە بۆ ئەو زیرەكییە دەستكردەی (IA) كە شۆڕشی چوارەمی تەكنەلۆژیا بەدەستی هێناوە و لە رێگەی پێكەوەگرێدانی دوو (ئەلگۆریزم)ی زیرەكی دەستكرد، دەگاتە ئەو ئاستەی وەك مێشكی مرۆڤ توانای بیركردنەوە و توانای بەڕێوەبردنی هەبێت، ئەم شێوازە، نیشانەی دەستەوەستانی بیركردنەوەی مرۆڤایەتییە بۆ بەرهەمهێنانی مۆدێلێكی تازەی حكومەت و سیاسەتی حوكمڕانی، ئەمەش لەبەر ئەوەیە حكومەت دەستبەرداری بیرۆكراتیەت و چاودێری و جێبەجێكردنی خۆی دەبێت، كۆمپانیا گەورە دیجیتاڵییەكان حوكمڕانی دەكەن، بەمەش كۆمپانیا گەورە دیجیتاڵییەكان دەست بەسەر دەسەڵات و هاووڵاتیانیشدا دەگرن.
3. حكومەتێك بتوانێت لە ئاستێكی بەرزدا هاریكاری لەنیوان كاراكتەرەكانی دروست بكات (Super Collaborative Government).
ئەم پێشنیارەیان راشكاوانە دەستی خستۆتە سەر ئەوەی كە لە ئێستای سیستمی حوكمڕانیی رۆژئاوادا هاریكاری و هەماهەنگی لە نێوان حكومەت و هاووڵاتی و خاوەن بەرژەوەندییەكان بوونی نییە. ئەم سێ كارەكتەرە كە بڕبڕەی پشتی حوكمڕانیی باش و سەركەوتوون، پێویستی بەوەیە ئەو هاریكاریە ئاست بەرزە لەنێوان هەر سێ ئەكتەركە دروست بكاتەوە.
4. حكومەتێكی هاوبەشی مرۆڤ و تەكنەلۆژیا (Over Regulatocracy)

لەم جۆرە حكومەتە راستە سیاسەتمەداران جڵەوگیری سیاسەتی بیرۆكراسیەتی حكومەت دەكەن، بەڵام ئەم جڵەوگیرییە لە میانەی كۆمەڵێك رێكخستنەوە دەبێت بە یارمەتیی تەكنەلۆژیا.
ئەم پێشەكییە پێویست بوو بۆ ئەوەی لەو كێشە گەورانە بگەین كە ئێستا رووبەڕووی حكومەتە پێشكەوتوو و سەركەوتووەكانی جیهان بۆتەوە، لەسەر ئەم پرسە لەگەڵ ئەوەی بە سەدان و هەزار دیراسەت و توێژینەوەی جۆراوجۆر كراوە، زیاتر ئۆباڵی شكستی سیاسەتی حوكمڕانی دەخرێتە ئەستۆی ئەو پێشكەوتنە خێرایەی شۆڕشی پیشەسازیی چوارم بەدەستی هێناوە، هەروەها لەسەرووی ئەمەشەوە گۆڕینی كەشوهەواش (Climate Change) هەر دەخرێتە ئەستۆی ئەو پێشكەوتنە، بەڵام وردە وردە بیركردنەوە تازەكان راشكاوانە دەست دەخەنە سەر برینەكە و ئاشكرای دەكەن، كە هەموو هۆكارەكانی ئەم كارەساتانەی رووبەڕووی سیاسەتی حوكمڕانی و سستیی ئەدای حكومەت دەبنەوە، ئەو هۆكارەیە كە سیستمە سیاسییەكانی رۆژئاوا لە ئاراستە راستەكەی خۆیان لایان داوە كە هاووڵاتی سەنتەری بیركردنەوە و ئەدای حكومەتەكانیان بن، ئەمە كاریگەری لەسەر ئەوەش كردووە، كە دەوڵەتەكانی ئێستا نەتوانن لە چوارچێوەی رێكخراوی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان، یان رێكخراوە نێودەوڵەتییە ناحكوومییەكان بگەنە رێگە چارەیەكی هاوبەش بۆ ئەوەی چارەسەرێك بۆ كێشەیەكی گەورەی وەك گۆڕینی كەشوهەوا لەجیهاندا بدۆزنەوە.
Top