ئاڵوگۆڕە قووڵەكان و ستراتیژیەتی ساڕێژكردنەوەی برینەكان
October 5, 2019
راپۆرتەکان
لەلایەكی دیكەوە ئەوە لەبەرچاو گیرا كە نایەكسانی و نادادییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان هۆكار و پاڵنەری سەرەكی بوون بۆ روودانی جینۆساید، لەم روانگەیەوە حكومەت دەستیدایە پڕۆگرامێكی گەورەی گەشەپێدان و تێیدا بایەخ درا بە دەستەبەركردنی چاودێریی تەندروستی و پەروەردەیی بۆ گوندنشینەكان. ئەوە بوو لەنێوان ساڵانی 2000-2015 رواندا توانیویەتی رێژەی مردنی منداڵی تازە لەدایكبوو بۆ نیوە كەم بكاتەوە، كە ئەمەش گەورەترین كەمكردنەوە بوو لەو رۆژگارەدا و دەستكەوتێك بوو كە یونیسێف بە یەكێك لە گرنگترین دەستكەوتەكان لە مێژووی مرۆڤایەتیدا وەسفی دەكات. ئەگەرچی زۆربەی گوندنشینانی رواندا بە هەژاری ماونەتەوە، بەڵام ئەوان دۆخی خۆیان بە رەوشی گوندنشینانی دەوڵەتە دراوسێكانیان بەراورد دەكەن. لەم روانگەیەوە هوتوەكان پێیان وایە حكومەت هێندەی توتسییەكان هاوكاری ئەوانی كردووە.
رەنگە یەكێك لە گەورەترین كاردانەوە و بگرە مشتومڕهەڵگرترین كاردانەوەكانی حكومەت لە بەرامبەر جینۆسایددا بریتی بێت لە دادگاییكردنی 400 هەزار گومانلێكراوی جینۆساید لە 12 هەزار دادگادا بە نێوی گاچاچا، كە ئەم پرۆسەیەش لەنێوان ساڵانی 2002 و 2012دا ئەنجام درا. ئەم دادگایانەش كە هەموو هەفتەیەك لەژێر درەختەكانی گوندێكدا بەڕێوەدەچوون، دادگاییكردنی زیاتر لە یەك ملیۆن كەیسیان ئەنجام دا و دادوەرەكانیش دەیانتوانی سزای زیندانی هەمیشەیی بسەپێنن، ئەگەرچی زۆربەی سزاكانی بریتی بوو لە ناچاركردنی حوكمدراو بۆ ئەوەی خزمەتێكی دیاریكراو لە نێو كۆمەڵگەدا بكات.
بناغەی سیستمی گاچاچا بریتی بوو لەو باوەڕەی كە دادپەروەری بەشێكی دانەبڕاوە لە ئاشتەوایی، واتە بە بێ ددانپێدانانی ئاشكرا بە تاوانەكان و سزادانی سەرجەم تاوانبارەكان، ئەوا رق و تووڕەیی تەشەنە دەكەن و بۆی هەیە سەربكێشن بۆ توندوتیژییەكی بەربڵاو. كاتێك سیستمی گاچاچا راگەیەندرا، رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی وەك رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی و رێكخراوی چاودێریی مافەكانی مرۆڤ پێشبینی ئەوەیان كرد كە دەبێتە هۆی هەڵكشانی گرژییەكان. بەڵام دەرئەنجامە راستەقینەكە بریتی بوو لە دیالۆگی نێوان گرووپە ئیتنییەكان لە بارەی هۆكار و كاریگەرییەكانی جینۆساید و ئاوێتەكردنەوەی سەركەوتووانەی ئەو تاوانكارانەی كە سزاكانی خۆیان تەواو كردبوو.