ئاڵوگۆڕە قووڵەكان و ستراتیژیەتی ساڕێژكردنەوەی برینەكان

ئاڵوگۆڕە قووڵەكان و ستراتیژیەتی ساڕێژكردنەوەی برینەكان
بە ماوەیەكی كورت دوای جینۆسایدەكە حكومەتی رواندا ستراتیژیەتێكی چوار رەهەندی گەڵاڵە و پیادە كرد، ئەمەش دوای ئەوەی بەرەی نیشتمانی رواندا لە گرووپێكی یاخیبووەوە گۆڕدرا بۆ پارتێكی سیاسی و دوای ئەوەی كاگامی لە ساڵی 2000 بووە سەرۆكی وڵاتەكە. ئەو چوار رەهەندەش بریتی بوون لە یادكردنەوەی جینۆسایدەكە، پەروەردەی مەدەنی، گەشەپێدانی كۆمەڵایەتی- ئابووری و ئاشتەوایی لە رێی دادپەروەرییەوە. لە ماوەی 15 ساڵدا و دوای ئەنجامدانی چاوپێكەوتن لەگەڵ 1000 كەسدا، ئەو دەرئەنجامە بە روونی ئاشكرا بوو كە زۆربەی خەڵكی پێیان وایە ستراتیژیەتەكەی حكومەت سەركەوتنی بەدەست هێناوە و ئەمەش بواری رەخساندووە بۆ ئەوەی خەڵكی رواندا بتوانن مامەڵە لەگەڵ دەرهاویشتە و ئاكامەكانی جینۆسایددا بكەن. تەنانەت خەڵكی رواندا هەست دەكەن كە پڕۆگرامی چڕوپڕی حكومەت بۆ رەوشی دوای جینۆساید، بۆتە هۆی شەكەتبوونیان و دەیانەوێت حكومەت لێیان بگەڕێت خۆیان لەسەر ئاستی تاكەكەسی و بە شێوازی مەحەلی مامەڵە لەگەڵ میراتی رابردوودا بكەن. دیارترین یادكردنەوەی ساڵانەی جینۆساید بریتییە لە یادەوەرییەكی 100 رۆژە كە لە 7ی نیساندا دەستپێدەكات، كە رۆژی دەستێپكی كوشتارەكەیە. هەروەها وەك بەشێك لە مامەڵەكردن لەگەڵ میراتی جینۆسایددا، حكومەت بە راددەیەكی گەورە پەروەردەی مەدەنی پیادە و پەیڕەو كردووە، بەتایبەتی بۆ داڕشتنی ناسنامەیەكی نەتەوەیی و تێپەڕاندنی ناسنامە ئیتنییەكان. لە ئێستادا نزیكەی یەك بە یەكی هاووڵاتییە پێگەیشتووەكانی رواندا بەشدارییان لە كەمپەكانی پەروەردەی مەدەنیدا كردووە، كە لە ژێر سەرپەرشتی دەوڵەتدا رێكخرابوون. لەم پرۆگرامەدا هاووڵاتیان هۆشیار دەكرانەوە لە بارەی هۆكارەكانی جینۆساید و دەستەبەرداربوونی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە رواندا لە ساڵی 1994 و گرنگیی جەختكردنەوە لەسەر كەسایەتیی رواندایی بۆ بەدەستهێنانەوەی هەستی یەكگرتوویی كە لەلایەن كۆڵۆنیاڵییە بەلجیكییەكانەوە تێكشكێندرابوون كە تاوەكو ساڵی 1962 حوكمڕانیی وڵاتەكەیان كرد، هەروەها لە بارەی گرنگیی سزادانی ئەنجامدەرانی جینۆساید لە پێناو دەستەبەركردنی ئاشتی و ئاشتەوایی لە ئایندەدا.
لەلایەكی دیكەوە ئەوە لەبەرچاو گیرا كە نایەكسانی و نادادییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان هۆكار و پاڵنەری سەرەكی بوون بۆ روودانی جینۆساید، لەم روانگەیەوە حكومەت دەستیدایە پڕۆگرامێكی گەورەی گەشەپێدان و تێیدا بایەخ درا بە دەستەبەركردنی چاودێریی تەندروستی و پەروەردەیی بۆ گوندنشینەكان. ئەوە بوو لەنێوان ساڵانی 2000-2015 رواندا توانیویەتی رێژەی مردنی منداڵی تازە لەدایكبوو بۆ نیوە كەم بكاتەوە، كە ئەمەش گەورەترین كەمكردنەوە بوو لەو رۆژگارەدا و دەستكەوتێك بوو كە یونیسێف بە یەكێك لە گرنگترین دەستكەوتەكان لە مێژووی مرۆڤایەتیدا وەسفی دەكات. ئەگەرچی زۆربەی گوندنشینانی رواندا بە هەژاری ماونەتەوە، بەڵام ئەوان دۆخی خۆیان بە رەوشی گوندنشینانی دەوڵەتە دراوسێكانیان بەراورد دەكەن. لەم روانگەیەوە هوتوەكان پێیان وایە حكومەت هێندەی توتسییەكان هاوكاری ئەوانی كردووە.
رەنگە یەكێك لە گەورەترین كاردانەوە و بگرە مشتومڕهەڵگرترین كاردانەوەكانی حكومەت لە بەرامبەر جینۆسایددا بریتی بێت لە دادگاییكردنی 400 هەزار گومانلێكراوی جینۆساید لە 12 هەزار دادگادا بە نێوی گاچاچا، كە ئەم پرۆسەیەش لەنێوان ساڵانی 2002 و 2012دا ئەنجام درا. ئەم دادگایانەش كە هەموو هەفتەیەك لەژێر درەختەكانی گوندێكدا بەڕێوەدەچوون، دادگاییكردنی زیاتر لە یەك ملیۆن كەیسیان ئەنجام دا و دادوەرەكانیش دەیانتوانی سزای زیندانی هەمیشەیی بسەپێنن، ئەگەرچی زۆربەی سزاكانی بریتی بوو لە ناچاركردنی حوكمدراو بۆ ئەوەی خزمەتێكی دیاریكراو لە نێو كۆمەڵگەدا بكات.
بناغەی سیستمی گاچاچا بریتی بوو لەو باوەڕەی كە دادپەروەری بەشێكی دانەبڕاوە لە ئاشتەوایی، واتە بە بێ ددانپێدانانی ئاشكرا بە تاوانەكان و سزادانی سەرجەم تاوانبارەكان، ئەوا رق و تووڕەیی تەشەنە دەكەن و بۆی هەیە سەربكێشن بۆ توندوتیژییەكی بەربڵاو. كاتێك سیستمی گاچاچا راگەیەندرا، رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی وەك رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی و رێكخراوی چاودێریی مافەكانی مرۆڤ پێشبینی ئەوەیان كرد كە دەبێتە هۆی هەڵكشانی گرژییەكان. بەڵام دەرئەنجامە راستەقینەكە بریتی بوو لە دیالۆگی نێوان گرووپە ئیتنییەكان لە بارەی هۆكار و كاریگەرییەكانی جینۆساید و ئاوێتەكردنەوەی سەركەوتووانەی ئەو تاوانكارانەی كە سزاكانی خۆیان تەواو كردبوو.
Top