دوای هەڵبژاردنەكانی نیسانی 2010، پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بە جۆرێك ناسەقامگیر بوو، كە ماوەی زیاتر لە 10 مانگ نەتوانرێت حكومەت پێكبهێندرێت، سەرەنجام تێكڕای لایەنە سیاسییەكانی عێراق (بە شیعە و سوننەوە) هاتنە هەولێر و بە سەرپەرشتی سەرۆك بارزانی گەیشتە رێككەوتن، رێككەوتنەكەش ناوی بوو بە (رێككەوتنی هەولێر بۆ پێكهێنانی كابینەی دووەمی حكومەتی عێراق)، هەروەها لەم رێككەوتنەدا هەموو لایەنە سیاسییەكان بڕیاریان دابوو كە سەرۆك بارزانی نوێنەرێك دیاری بكات بۆ ئەوەی لە بەغدا سەرپەرشتی جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە بكات، ئەم نوێنەرەش كە لایەن سەرۆك بارزانی-یەوە بۆ ئەو ئەركە دیاری كرا، د.رۆژ نوری شاوەیس بوو، كە لە هەمانكاتدا جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراقیش بوو.

ناوەڕۆكی (رێككەوتنی هەولێر بۆ پێكهێنانی كابینەی دووەمی حكومەتی عێراق)، تەنیا تایبەت نەبوو بە (پەیوەندییەكانی هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی و چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان)، بەڵكو ئەو رێككەوتنە كە هەموو لایەنەكان لەسەری رێككەوتبوون، بۆ چارەسەری تەواوی كێشەكانی عێراق و تەواوكردنی هەیكەلی دەوڵەتی عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و دووبارە رێكخستنەوەی سیستمی سیاسیی دەوڵەتی عێراق بوو، بە شێوەیەك كە ببێتە پێناسە بۆ دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و دیموكراتی و پەرلەمانی و فرەیی.

بەداخەوە حكومەتی عێراق بە درێژایی ساڵی 2011 چەندین شێوازی جۆراوجۆر و تاكتیكی سیاسی گرتەبەر و خۆی لە جێبەجێكردنی لە تەواوی بەندەكانی ئەو رێككەوتنە دزییەوە، هەتا لە كۆتایی 2011 هێزەكانی ئەمریكا بەپێی رێككەوتنی نێوان عێراق و ئەمریكا كشانەوە، لە دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش ئیدی حكومەتی عێراق بە تەواوەتی ئاراستەی پرۆسەی سیاسی بەرەو ئەسۆریتاریانزم و سەنتڕاڵییەكی مەزهەبی برد، بۆیە لە سەرەتای ساڵی 2012 سەرۆك بارزانی هۆشداری دا بە حكومەتی عێراق كە بە ئاراستەیەكی هەڵە هەنگاو هەڵدەگرێت و نیازی ئەوەی هەیە بەرەو دیكتاتۆریەت هەنگاو هەڵبگرێت، بۆیە راشكاوانە بە هەموو جیهانی راگەیاند (گەلی كوردستان نابێتە بەشێك و پشتگیر لە سیستمێكی دیكتاتۆری)، هەر بۆیە لە نەورۆزی 2012 سەرۆك بارزانی جارێكی دیكە حكومەتی عێراق و تەواوی جیهانی بە ئەمریكاشەوە ئاگادار كردەوە، ئەگەر هاوكار نەبن بۆ راستكردنەوەی پرۆسەی سیاسی و رێگرتن لەو ئاراستە هەڵەیەی كە حكومەتی عێراق گرتوویەتەبەر، ئەوا ناچار دەبێت بگەڕێتەوە بۆ گەلی كوردستان و گەلی كوردستانیش چ بڕیاریك بدات، هەر ئەو بڕیارە جێبەجێ دەكرێت.
بۆ راستكردنەوەی پرۆسەی سیاسی و رێگرتن لەو ئاراستە خراپەی كە حكومەتی عێراق گرتبووی، لەناو لایەنە سیاسییەكانی عێراقدا (بە كورد و شیعە و سوننەوە) هەوڵێك درا بۆ ئەوەی زۆرینەیەكی پەرلەمانی دروست بكرێت و متمانە لە سەرۆك وەزیرانی ئەو كات (نوری مالیكی) وەربگیرێتەوە، بەڵام تێكچوونی رەوشی سیاسیی عێراق و كاریگەرییە خراپەكانی راپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی و نزیكبوونەوەی وادەی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی خولی دووەمی باراك ئۆباما، بوونە هۆكاری ئەوەی هەوڵەكانی لایەنە سیاسییە عێراقییەكان شكست بهێنێت و لە هەمانكاتیشدا بەهۆی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی ئەمریكاش لە 2013، ئیدارەی ئۆباما-ش چاوی لەو پێشێلكارییانەی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ پۆشی و، ئەم رەوشە خراپەی پرۆسەی سیاسیش كۆمەڵێك دەرهاویشتەی خراپی بەدوای خۆیدا هێنا، كە لەو چەندخاڵەدا دەیخەینەڕوو:
1. لە ناوەڕاستی ساڵی 2013 بە جۆرێك دامەزراوەكانی عێراق پەك خرابوون كە كەناڵێكی بەناوبانگی وەك CNN ئەو پرسیارەی لە وەزیری دەرەوەی عێراق دەكرد، ئایا دامەزراوەكانی عێراق بوونیان ماوە، یان لەبەریەك هەڵوەشاونەتەوە؟

2. گرووپە تیرۆریستییەكان (پێش ئەوەی ناوی خۆیان وەك داعش رابگەیەنن) بە ئاستێك كارە تیرۆریستییەكانیان فروان كردبوو، كە لە كاری خۆكوژییەوە بەرەو شەڕی قورس و داگیركردنی مۆڵ و شوێنە گشتییەكانی هەنگاوی هەڵدەگرت.
3. هەوڵێكی جددی هەبوو بۆ پەراوێزخستن و وەرگرتنەوەی پۆستە هەستیارەكان لە كورد و چڕكردنەوەی هەوڵەكان بۆ گوشار خستنە سەر هەرێمی كوردستان هەتا لە سەرەتای ساڵی 2014 حكومەتی عێراق بودجە و مووچەی خەڵكی كوردستانی بڕی.
4. وێڕای ئەم هەموو پێشێلكارییانەی حكومەت بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان كردی، بەڵام هەرێمی كوردستان جارێكی دیكە بەغدای ئاگادار كردەوە كە بەم ئاراستەیە عێراق بەرەو لەناوچوون دەبات و زەمینەیەكی لەبار بۆ تیرۆریستان دێتەئاراوە بۆ ئەوەی زیاتر باڵادەست بن. بەڵام دیسان غرووری حكومەتی ناوەندی گەیشتبووە ئەو ئاستەی گوێ لە كەس نەگرێت، هەتا گەیشتە ئەوەی لە حوزەیرانی 2014 تیرۆریستانی داعش شاری موسڵ داگیر بكەن و خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و شام رابگەیەنن.

ئاشكرایە داگیركردنی موسڵ لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە، ئەمریكای بە ئاگا هێنایەوە لەوەی ئەگەر دەستوور پێشێل بكرێت و مونۆپۆڵی دەوڵەت بۆ بەرژەوەندیی مەهەبگەرایی بكرێت، ئەوا ئەو كارەساتانە بەدوای خۆیدا دەهێنێت كە لە 2014 بینیمان، بۆیە بە هەوڵەكانی ئەمریكا و بەریتانیا و نەتەوە یەكگرتووەكان، حكومەتێكی تازە بە سەرۆكایەتیی د.حەیدەر عەبادی دامەزرا و هەرێمی كوردستانیش لە سەر ئاستی سەربازی بۆ تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش هاوپەیمانییەكی گرنگ و مێژوویی لە نێوان هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق دروست كرد، لە هەمانكاتیشدا لەسەر دیالۆگ و دانوستاندن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان بەغدا و هەولێر، هەرێم دەرگایەكی فراوانی كردەوە و ئامادەباشی دەربڕی بۆ ئەوەی هەموو كێشەكان لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا چارەسەر بكرێت، هەرێمی كوردستان بە باشی دەزانی هاوكات لەگەڵ سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق بە سەر تیرۆریستانی داعشدا، میكانیزمێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێم و عێراق دەستی پێ بكرێت، بەڵام وێڕای ئەو هەموو هاوكارییەی هێزی پێشمەرگە پێشكەشی سوپای عێراقی كردو دەروازەكانی موسڵی بۆ سوپای عێراق پاك كردەوە بۆ ئەوەی سوپای عێراق خەلافەتی داعش لە موسڵ بڕووخێنێت، لەبەرامبەردا حكومەتی عێراق هیچ ئامادەباشییەكی پیشان نەدا بۆ ئەوەی دیالۆگێكی بەرهەمدار بۆ چارەسەكردنی كێشەكان دەست پێ بكات، هەر بۆیە سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان لەسەر ئەم پرسە كۆبوونەوەیەكی فراوانیان بەست و گەیشتنە ئەو قەناعەتەی ئەگەر نەتوانرێت بە شێوەیەكی ئاشتییانە لە عێراقدا بژین، ئەوا باشترە بیر لەوە بكەنەوە كە ببینە دوو دراوسێی باش، بەڵام ئەم پرسەش هەر بە دیالۆگ و ئاشتی و لە میانەی پرۆسەیەكی چەند ساڵەدا رێكبخرێت.

لە میانەی دەستپێكردن و هەنگاوهەڵگرتنی جددی بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆمیش، دیسان سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بەگشتی و شەخسی سەرۆك بارزانی بەتایبەتی هەموو دەرگاكانی وتووێژكردنی بە رووی هەم لایەنی عێراقی و هەمیش نێودەوڵەتی بەتایبەتی ئەوروپا و ئەمریكا و دەوڵەتانی دراوسێ بە كراوەیی هێشتەوە و راشكاوانە پێی راگەیاندن، ئامانجی ئێمە ئەوەیە لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا كێشەكان بە ئاشتییانە چارەسەر بكرێت و ئاشتی بەرقەرار بێت و، هەر كەس و لایەنێك بتوانێت گەرەنتی ئەوە بە گەلی كوردستان بدات، ئەوا گەلی كوردستان تەنیا چارەسەركردنی كێشەكانی دەوێت، بەڵام كە ئەو گەرەنتییە بوونی نەبێت و هیچ لایەكیش ئامادەباشی بۆ چارەسەركردنی كێشەكان پیشان نەدات، ئەوا گەلی كوردستان بەم حاڵەتە رازی نابێت، هەر بەو هۆكارەش بوو، رۆژێك پێش ئەنجامدانی ریفراندۆمەكە سەرۆك بارزانی لە كەرنەڤاڵێكی مەزندا لە پایتەختی كوردستان رایگەیاند «من خۆم شەرمەزاری میللەتی خۆم ناكەم..»، ئەم پەیامەی سەرۆك بارزانی ئاشكرا و روون بوو، بەوەی هیچ گەرەنتییەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا لەلایەن هیچ دەوڵەتێكەوە نەدراوە، بە لایەنی ئەمریكیشەوە، كە خودی سەرۆك بارزانی داوای ئەو گەرەنتییەی دەكرد.

بە هەرحاڵ گەلی كوردستان لە 25ی ئەیلوولی 2017 لە میانەی (بەڵێ بۆ سەربەخۆیی كوردستان) چەند پەیامێكی گرنگی بە عێراق و جیهان راگەیاند:
1. گەلی كوردستان گەلێكی ئاشتیخوازە و دەخوازێت لەگەڵ گەلانی دراوسێی ئەوجا (عەرەب بێت، یان تورك، یان فارس) بە ئاشتی و برایەتی بژی، بەڵام ئەم ئاشتی و برایەتییە دەبێت لەسەر بنەمایەكی هاوسەنگ بێت نەك ژێردەستەیی.
2. ریفراندۆم پەیامێكی سیاسی بوو بۆ عێراق و تەواوی دەوڵەتانی جیهان كە گەلی كوردستان چاوی نەبڕیوەتە خاكی هیچ كەسێك نییە و نایەوێت مافی هیچ نەتەوە و ئایین و مەزهەبێك پێشێل بكات، بەڵام قبووڵیشی ناكات خەڵكی دیكە مافەكانی پێشێل بكەن.

3. مەلا مستەفا بارزانی بۆ سەلماندنی كوردستانیبوونی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، دوای كردبوو بچن سەرژمێری قەبرستانەكانی كوردستان بكەن، ئەمەش بەو مانایەی ئایا زۆرینەی رەهای ئەو ناوچانە كوردستانین یان عەرەبن، ریفراندۆم ئەم گوتەیەی مەلا مستەفا بارزانی بە شێوازێكی سەردەمیانە پێناسە كردەوە و سەلماندنی رێژەی ئەو خەڵكانەی لەو ناوچانە دەنگیان بە (بەڵێ) داوە ناسنامەی كوردستانیبوونی ئەو ناوچانە بەرجەستە دەكات، ئەمە وایكرد، ریفراندۆم ببێتە ئەو دیكۆمێنتەی كە دەبێتە بەڵگە بۆ ئەو شێوازی فیدڕاڵییە مێژوویی و جوگرافییەی كە گەلی كوردستان و سەرۆك بارزانی داكۆكی لەسەر دەكەن.