ئایا بەهای لێبوردەیی مەترسی و هەڕەشەی لەسەرە؟

ئایا بەهای لێبوردەیی مەترسی و هەڕەشەی لەسەرە؟
لە ئێستادا، ئەم بەهایانە كەوتوونەتە بەردەم ئەزموون و تاقیكردنەوە. قەیرانی پەنابەران كاردانەوەیەكی توندی خوڵقاندووە لەبەرامبەر بەهاكانی لێبوردەیی دوای شەڕ. لەم رووەوە دوو رێكخراو سەریانهەڵداوە كە گوازرشتیان لە ناڕەزایەتی و بەرهەڵستیی خۆیان كردووە لە دژی سیاسەتەكانی حكومەت لەم رووەوە. «رێكخراوی ئەورووپییە نیشتمانپەروەرەكان لە دژی بە ئیسلامیكردنی رۆژئاوا» كە لە ساڵی 2014دا دامەزرا و لەو كاتەوە زنجیرەیەك خۆپیشاندانی لەسەر شەقامەكان رێكخستووە لە دژی كۆچبەران و داوای پاراستنی كەلتووری ئەڵمانیا دەكەن و هۆشداری دەدەن لە دژی دەمارگیری ئایینی. رووماڵێكی ساڵی 2014 ئەوەی خستەڕوو كە ئەگەرچی نزیكەی یەك لەسەر سێ، یان نیوەی ئەڵمانییەكان هاوسۆزن لەگەڵ گلەیی و سكاڵاكانی ئەم بزووتنەوەیە، بەڵام زۆرینەیەكی زۆری خەڵكەكەش رایانگەیاند كە ئامادە نین بەشداری لەو خۆپیشاندانانەدا بكەن و پێیان وایە نیگەرانیی ئەم رێكخراوە لە ئاست ئەو مەترسیییەی كۆچبەران لەسەر كەلتووری ئەڵمانی و ئەورووپی دروستیان كردووە، زیادەڕەوییەكی زۆر لەخۆدەگرێت.
لە سێ ساڵی رابردوودا، تا راددەیەكی زۆر بزووتنەوەیەكی دیكە جێگەی ئەم رێكخراوەی گرتۆتەوە، رێكخراوی بەدیل بۆ ئەڵمانیا. كە وەك پارتێكی سیاسی تەقلیدی دروست بووە و سێیەم زۆرترین دەنگی لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەدا بەدەست هێنا و توانی 98 كورسی لە كۆی 598 كورسیی پەرلەمانی وڵاتەكە دەستەبەر بكات. ئەم بزووتنەوەیە جگە لەوەی ئەنتی ئیسلام و دژ بە كۆچبەرانە، بەرهەڵستی ئاوێتەبوونی ئەورووپیش دەكات و ئەو كەلتوورە رەتدەكاتەوە كە پێی وایە كەلتووری شەرم و گوناحە لە ئاستی رابردووی نازییەتدا و هەوڵی دروستكردنی هەستێكی نوێی پەیوەست بە شانازیی نەتەوەییەوە دەدات.
لە مانگی كانوونی دووەمی ساڵی 2017دا سەركردەی باڵی ئەوپەڕی راستڕەوی پارتەكە داوای ئەوەی كرد ئاراستەی سیاسەت پەیوەست بە یادەوەری بە 180 پلە بگۆڕدرێت، كە ئەم لێدوانە مشتومڕی تەنانەت لەنێو خودی بزووتنەوەكەشدا دروست كرد. تەنانەت سەركردەی میانڕەوی بزووتنەوەكەش كە پارتەكەی جێهێشتووە، دوودڵی نەكردووە لە بەكارهێنانی دەستەواژەی نازییەكان كە لە ساڵی 1945ەوە نامۆیە بە زمانی سیاسییەكانی ئەڵمانیا.
ئەم بزووتنەوەیە پشتیوانییەكی بەهێزی لێدەكرێت لە ئەڵمانیای رۆژهەڵاتی پێشوودا. كە لە سەتا 20ی، یان زیاتری دەنگدەران لە پێنج ویلایەتی ئەم بەشەی ئەڵمانیا دەنگیان بەم بزووتنەوەیە دا، لە كاتێكدا ئەم پارتە لە سەتا 12ی ویلایەتەكانی ئەڵمانیای رۆژئاوای پێشووی بەدەست هێنا. ئەمەش رەنگدانەوەی شكستی رژێمی كۆمۆنیستییە كە نەیتوانی كەلتووری یادەوەری لای هاووڵاتییەكانی بچێنێت. پێدەچێت ئەڵمانیای رۆژهەڵاتی پێشوو هێندەی ئەڵمانیای رۆژئاوای پێشوو هەستیار نەبێت لەبارەی توندڕەوی باڵی راستڕەوەكانی نێو وڵاتەكە. بە هەمان شێوە ئەوە لە شارەكانی ئەڵمانیای رۆژهەڵاتی پێشوو بوو، وەك درێسدەن، كە ئەم پارتە توانیویەتی سەركەوتووترین خۆپیشاندان ئەنجام بدات. هەروەك دەركەوتنی كورتخایەنی پارتی ناسیۆنال دیموكراتی لە كۆتایی ساڵانی شەستەكاندا دەریخست، كاتێك حكومەتێكی هاوپەیمانی كە پێكهاتبێت لە دوو پارتی سیاسی، و جڵەوی دەسەڵات بگرێتەدەست- هەروەك ئەوەی لەو كاتەدا لە ئارادا بوو، هەروەها بە هەمان شێوە لە ساڵی 2017دا و لە سەروەختی دەسەڵاتی ئەنجێلا مێركلدا روویدا- ئەوا نەبوونی موعارەزەی سیاسی هۆكارێكی هاندەر دەبێت بۆ هەڵكشانی بزووتنەوەی ناڕەزایەتیی راستڕەو لە ئەڵمانیادا. بەڵام نە بزووتنەوەی نیشتمانپەروەرانی ئەوروپا لە دژی بە ئیسلامكردنی رۆژئاوا و نە بزووتنەوەی بەدیل بۆ ئەڵمانیا نەیانتوانیوە كۆدەنگیی ئەڵمانییەكان لە ئاست رابردووی نازییەتدا لەق بكەن. چونكە پارتە سیاسییەكانی ئەڵمانیا پشتیوانی سیاسەتەكانی ئەنجێلا مێركل دەكەن لە پەیوەندی بە پەناهەندەكانەوە و تەنانەت پتر پابەندن بە كەلتووری باڵادەستیی ئەڵمانیاوە لە پەیوەندی بە پرسی یادەوەرییەوە. هەروەها دەركەوت هەڕەشە و مەترسیی پۆپۆلیزمی راستڕەو لە ئەڵمانیا زۆر لاوازترە لەو هەڕەشەیە لە ژمارەیەك وڵاتی دیكەی ئەوروپادا بەدی دەكرێت. بۆ رۆژگارێكی درێژە ئەو سەردەمە بەسەرچووە كە پارتی نازیی نوێ بتوانێت ژمارەیەكی زۆری دەنگەكان بەدەست بهێنێت، هەروەها سەرەڕای ئەوەی هەندێ لە بیرۆكە و ئایدیاكانی نازییەت توانیویانە دزە بكەنە نێو كۆمەڵگەوە و تەنانەت كردەوەی توندوتیژییش لەلایەن كەسە راستڕەوە توندڕەوەكانەوە ئەنجام دراوە، بەڵام پۆپۆلیزمی راستڕەوی ئەڵمانیا خاوەنی ئەو پەیوەندییانە نییە كە نازییەت لە رابردوودا هەیبوو. لە راستیدا هەندێ جار دەنگدانەوە و رەنگدانەوەی بیروبۆچوونەكانی نازییەت لە نێو بزووتنەوەی بەدیل بۆ ئەڵمانیا بووەتە هۆی ئەوەی ئەم بزووتنەوەیە دوچاری قەیران ببێتەوە و تەنانەت سەریكێشاوە بۆ دەستلەكاركێشانەوەی هەندێ لە بەرپرسە باڵاكانی ئەم حزبەش. ئەم پارتە رایگەیاندووە كە دەیەوێت كۆتایی بە هەستكردن بە بەرپرسیارێتیی ئەڵمانیا بهێنێت لە ئاست رابردوودا، بەڵام لەبەر ئەوەی چەندین مۆنیۆمێنت هەن لە وڵاتەكەدا كە یادەوەریی قوربانییەكانی رۆژگاری نازییەت زیندوو رادەگرن، ئەوا زەحمەتە ببینین و پێشبینی ئەوە بكەین كە ئەمە چۆن روودەدات. ئەم مۆنیۆمێنتانە رۆژانە تاوانەكانی هیتلەر و نازییەت دەخەنە بەرچاوی ئەڵمانییەكان و لە كاتێكدا رەنگە كەمینەیەكی بچووك لەگەڵ ئەم حاڵەتەدا نەبن، بەڵام هیچ بژارەیەكیان نییە جگە لەوەی دەبێت قبووڵی بكەن. كاتێك مەسەلەكە دێتەسەر قبووڵكردنی گوناحەكانی رابردوو، ئەوا لە كۆتاییدا هیچ بەدیلێك بۆ ئەڵمانیا لە ئارادا نابێت.
Top