پێش هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوول، زۆر جاران بۆ تێگەیشتن لە مانا و پێناسەی (بوون و وجوود)ی كوردستان، هەوڵمانداوە بزانین، ئایا رۆژهەڵاتناس، یان خەڵكانی بیانی چۆن پێناسەی مانا و بوونی ئەو جوگرافیایە دەكەن، كە پێی دەگوترێت (كوردستان) بەڵام ئەم پێناسەیە بۆ وجوودی كوردستان پێناسەیەكە بۆ مانای ئەو (بوون)ـەی كە ئەوان وەك بیانییەك دەیبینن، نەك وەك ئەو مانایەی لە رۆحی هەر هاووڵاتییەكی كوردستاندا هەیە.
مارتن هایدگەر فەیلەسووفی گەورەی ئەڵمانی، تێڕوانیكی تایبەتی سەبارەت بە پێناسەكردن و مانای (بوون)ی هەر شتێك هەیە، هەر بۆیە ئەو پێداگری لەسەر ئەوە دەكات، كە بوونی هەر شتێك ئەو چوارچێوەیە پێناسەی دەكات و مانای پێ دەبەخشێت، كە تیایدا پێناسە، یان مانا بۆ (بوون)ی دیاری دەكەیت، هەر بۆیە ئەگەر (بوون)ی كوردستان بۆ رۆژهەڵاتناسێك، یان كەسێكی بیانی كە وەك توێژەر، یان رۆژنامەنووس لەسەر كوردستانی نووسیوە، شتێك بێت، ئەوا ئەمە تەواوی مانا و وجوودی كوردستان نییە لە هەموو روویەكەوە، مانا و پێناسەكردنی ئەم بوونە لە تێڕوانینێكەوە بۆ تێڕوانینێكی دیكە، یان لە سەردەمێكەوە بۆ سەردەمێكی دیكە دەگۆڕێت و دەبێت لە پێناسەكردنەوە و ماناكردنەوەی ئەو بوونەدا، رەچاوی ئەم لایەنانە هەمووی بكرێت.

لەم بازنەیەدا ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ناو مێژووی بزاڤی رزگاریخوازیی كوردستان، دەبینین (مانا و بوون)ی كوردستان وەك نیشتمان و هێمایەك بۆ پیشاندانی سەروەری و ناسنامەی نەتەوەیەك بوونی نەبووە، تەنانەت پێش شۆڕشی ئەیلوول گوتاری سیاسیی حكومەتەكانی عێراقیش لەگەڵ گەلی كوردستان لە چوارچێوەی ئەو بە (بوون و مانا)یە نەبووە كە شۆڕشی ئەیلوول وەك چوارچێوەیەك بۆ مانا و بوونی كوردستان دروستی كرد.
دروشمی شۆڕشی ئەیلوول كە (كوردستان یان نەمان) بووە، وەك دروشمی شۆڕشەكانی نەتەوەكانی جیهان، دروشمێكی خۆڕسكی میللییە و وشەكانی كورت و هاوئاوازن، لەو یەك دوو وشەیەدا بە تەواوەتی ئامانج و مانای شۆڕشەكەی لە خۆیدا چڕكردۆتەوە، هەر بۆیە ئەگەر تەنیا لە دروشمی (كوردستان یان نەمان)ـەوە، سەیری شۆڕشەكە بكەین، دەبینین، شۆڕشی ئەیلوول، شۆڕشێكی فیكرییشە بۆ وەرچەرخان لە مانا و پێناسەكردنەوەی بوونی كوردستاندا. سەرنج بدەن، شۆڕشی ئەیلوول مانا و بوونی گەلی كوردستانی هاوتا كردووە بەو مانا و بوونەی كە شۆڕشی ئەیلوول بۆ كوردستانی داڕشتۆتەوە، بە تێڕوانینێكی هایدگەرییانە، شۆڕشی ئەیلوول (مانا و بوون)ی كوردستان گرێ داوەتەوە بەو مانا رۆحییەی كە لە ناو رۆحی میللی و نیشتمانی گەلی كوردستاندا پێناسە كراوە و، بەدەنگی بەرز و لە چوارچێوەی گوتارێكی نیشتمانیی هاوچەرخدا بە دۆست و دوژمن دەڵێت، ماناو بوونی (كوردستان) بەو مانا و بوونەی كە رۆحی نیشتمانی و نەتەوەیی گەلی كوردستان پێناسەی دەكاتەوە، نەك لە روانگەی دەرەوەی رۆحی نەتەوەیی و نیشتمانیی گەلی كوردستانەوە.

ئەوجا ئەگەر لێرەوە رۆبچینە ناو ئەو پێناسەیەی بۆ مانا و بوونی كوردستان لەناو شۆڕشی ئەیلوولدا كراوە، ئەوا دەقاودەق دروشمی (كوردستان یان نەمان) وەڵامدانەوەی ئەو رەفتارەی حكومەتی قاسم و هەموو حكومەتەكانی دوای ئەو حكومەتەن، كە نایانەوێت بیسەلمێنن (عێراق نیشتمانی هاوبەشی كورد و عەرەبە)، ئەو جا لەناو ئەم نیشتمانە هاوبەشەشدا دەبێت، لەسەر بنەمای مێژوویی و جوگرافیی كوردستان لە چوارچێوەی عێراقدا دیاری بكرێت، حكومەتی عێراق (ئەوجا هەر حكومەتێك بێت) دەبێت ددان بەو واقیعەدا بنێت و لەسەر بنەمای ئەو واقیعە رازی بێت، بە پێكەوە ژیانێكی ئارەزوومەندانەی هەر دوو نەتەوەی (كورد و عەرەب) لە نیشتمانی هاوبەشی خۆیاندا.
ئەوجا لەگەڵ ئەوەی ئاراستەی گوتاری سیاسیی شۆڕشی ئەیلوول راستەوخۆ ئاراستەكراو بووە بۆ شەڕ و دیالۆگ لەسەر مانا و بوونی كوردستان لەگەڵ حكومەتە یەك لەدوایەكەكانی عێراقدا، بەڵام ئەم گوتارە بۆتە گوتارێكی میللی بۆ بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان و گەلی كوردستان لە هەر چوار پارچە لەسەر بنەمای ئەو مان و بوونە پێناسەی كوردستان دەكات كە شۆڕشی ئەیلوول چوارچێوەكەی بۆ دیاریكردووە .

بە درێژایی شەش دەیەی رابردوو كە بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان، شەڕ و دیالۆگی ناو بەناوی لەگەڵ تێكڕای حكومەتە جیاوازەكانی عێراق كردووە (ئێستاشی لەگەڵدا بێت)، هیچ لایەنێكی سیاسیی كوردستانی ناتوانێت لە چوارچێوەی پێناسەی ئەو (مانا و بوون)ـەی كوردستان دەربچێت، كە شۆڕشی ئەیلوول پێناسەی بۆ كردووە.

شۆڕشی ئەیلوول لەبەر ئەوەی هەڵقوڵاوی راستەقینەی ئیرادەی رۆحی نەتەوەیی و نیشتمانیی گەلی كوردستانە و بەرهەمی ئەو ئیرادە خێرەیە كە مەزڵوومییەتی گەلی كوردستان بەرهەمی هێناوە، ئەوا چەند ناو و پێناسەی داتاشراو بۆ خەباتی چەكداری لەلایەن حزبە سیاسییەكانی كوردستانەوە دروست بكرێت، بەڵام كە هاتە سەر شێوازی سەلماندنی (مانا و بوون)ی كوردستان، ئەوا ناچاربوون ئەو ناو و پێناسە داتاشراوانە بەجێبهێڵن و بگەڕێنەوە سەر ئەو چەمك و پێناسانەی كە گەلی كوردستان لەناو شۆڕشی ئەیلوولدا بۆی داڕشتووە.

پارتی دیموكراتی كوردستان، تەنیا لە شۆڕشی ئەیلوولدا رۆڵی سەرەكی و دیاری نەبووە، بەڵكو لە شۆڕشی گوڵانیشدا هەمان رۆڵی هەبووە، بەڵام جیاوازیی پارتی لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی دیكە ئەوەیە كە شۆڕشی گوڵان بە جیا و جیاواز لە شۆڕشی ئەیلوول پێناسە ناكات، بەڵكو وەك درێژەپێدەری شۆڕشی ئەیلوول پێناسەی دەكات و، شۆڕشی ئەیلوول بە بناخە و ئەو چوارچێوەیە دەزانێت كە مانا و بوونی كوردستان لە رۆحی نەتەوەیی و نیشتمانیی گەلی كوردستاندا پێناسە دەكاتەوە.