داماڵینی خەسڵەتی (هونەری مومكینات) لە سیاسەت، پەیوەندی بەوەوە نییە، حزبە سیاسییەكانی كۆمەڵگە هەڵگری چ جۆرە ئایدیۆلۆژیەتێكن، هەروەها پەیوەندی بەوەوە نییە ئەو حزبە دیموكراتییە، یان ئایینی، یان چەپ، بەڵكو خەسڵەتی (هونەری مومكینات) ئەو كاتە لە سیاسەت دادەماڵدرێت، كە حزبی سیاسی گوێگرتن لە خواستی و دوای خەڵك و بیركردنەوە بۆ چارەسەری كێشەكانیان بگۆڕێت بۆ هەڵهێنجانی چەند داستەواژەیەكی سواو لە ئایدیۆلۆژیەتی حزبەكەی و سەپاندنی ئەو دەستەواژانە بە سەر خەڵك و لایەنگرانیدا، ئەمەش واتە پشتكردنە (ئەقڵ و بیركردنەوە) و پیادەكردنی (نەقڵی دەستەواژەی ئایدیۆلۆژی) بۆ ناو كۆمەڵگە.
هەر حزبێكی سیاسی گەیشتە ئەم قۆناخەی كە پشت بكاتە (ئەقل و بیركردنەوە) و، پیادەكردنی (نەقڵی ئایدیۆلۆژی) بۆ ناو كۆمەڵگە، ئەوا ئەو حزبە سیاسییە لە بری ئەوەی هۆكار و فاكتەرێك بێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی كۆمەڵگە، خۆی دەبێتە فاكتەری سەرەكی بۆ دروستكردنی كێشە لە كۆمەڵگە و تێكدانی ئاشتیی كۆمەڵایەتی لەناو دەوڵەتدا.
ئەم میتۆدە، پرۆسەی سیاسیی دەوڵەتی زۆر پێشكەوتوو و پرۆسەی سیاسیی دەوڵەتانی هەژار و دواكەتووشی پێ دەخوێندرێتەوە، ئەوەشی كۆمەڵگەی پێشكەوتوو و دواكەتوو لە دوو خانەی جیاوازدا پۆلێن دەكات، شێوازی سیاسەت دروستكردن و پیادەكردنی سیاسەتە لەلایەن حزبە سیاسییەكانەوە، هەر بۆیە ئەگەر حزبی سیاسی بەمانای وشە وەك (حزبی سیاسی) لەسەر بنەمای ئاكاریی (بەرژەوەندی و خێری گشتی)ی كۆمەڵگە سیاسەت دروست بكات و پیادەی بكات، ئەوا ئەو نەتەوەیە هەرگیز هەژار نییە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە نەتەوە كاتێك وەك نەتەوەیەكی هەژار دەردەكەوێت كە تواناكانی بۆ چارەسەكردنی كێشەكانی خۆی لێ زەوت بكرێت، كاتێك نەتەوە ئەم توانایانەی لێ زەوت نەكرا و، حزبی سیاسی بووە ئەو دامەزراوەی كە لە تواناكانی نەتەوەدا وەبەرهێنان بكات بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، ئەوا هەرگیز ئەو نەتەوەیە هەژار و دواكەتوو نابێت.
لێرەدا ئەگەر پرسیارەكە بە دیوێكی دیكەدا بورووژێنین و بپرسین: ئایا حزبی سیاسی دەبێتە ئەو فاكتەرەی كە نەتەوەی دەوڵەمەند و پێشكەوتوو بگێڕێتەوە بۆ ئاستی نەتەوەی هەژار و دواكەوتوو؟ دیارە مێژووی سیاسەت و حوكمڕانیی هاوچەرخ راشكاوانە وەڵامی ئەم پرسیارەی داوەتەوە. واتە بەشێكی زۆری بیرمەندان و پسپۆڕانی سیاسەت جەختیان لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە حزبی سیاسی كاتێك لە ئاكاری (بەرژەوەندی و خێری گشتی) لادەدات، ئەگەر ئەو دەوڵەتە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش بێت كە بانگەشەی بۆ سەركردایەتیی جیهان دەكرد، ئەوا سیاسەت و حوكمڕانی چۆن لە دەوڵەتێكی وەك (سۆماڵ)دا پەكی دەكەوێت و كار ناكات، بەهەمان شێوە لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش پەكی دەكەوێت و كار ناكات.
بیرمەند و دیپلۆمات و توێژەری ناسراوی ئەمریكی ریچارد هاس لە كتێبی (جێهان لە پاشاگەردانیدا - The world in disarray) زۆر راشكاوانە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئەمریكا دەوڵەتێكی هەژار نییە و ئەو پارەیەی كە بۆ چاودێری تەندروستی سەرفی دەكات، بەشی دوو هێندەی دانیشتووانی ئەمریكا دەكات، بەڵام وەك دەبینین ئەمریكییەكان داوای چاودێری تەندروستی دەكەن، هەر لەسەر ئەم پرسە بیرمەندێكی دیكەی ئەمریكی بە ناوی جۆن میرشامێر لە كتێبەكەیدا بە ناونیشانی (تراژیدیای سیاسەتەكانی گەورەترین زلهێز - The Tragedy of Great Power Politics) زۆر راشكاوانە جەخت لەسەر كۆتاییهاتنی (سەدەی ئەمریكا) دەكاتەوە و پێیوایە كە ئەو سەدەیە كۆتایی هات كە ئەمریكا بانگەشەی بۆ سەركردایەتیی جیهان دەكرد، لە بەرامبەر ئەم بۆچوونەی میرشامێردا، جۆزێف نای كە بە دیارترین بیرمەندی بواری (هێز) ناسراوە و خاوەنی چەندین كتێبی گرنگە لەسەر هێز، وەك: (هێزی نەرم، ئایندەی هێز، هێزی زیرەك و ئایندەی سوپا)، لە ساڵی 2015 كتێبێكی نووسی بە ناونیشانی ( ئایا سەدەی ئەمریكا كۆتایی هاتووە؟ - Is the American century over)، لەم كتێبەدا نای بە جۆرێك دوچاری سەرسوڕمان بووە كە راشكاوانە دەڵێت: چۆن دەبێت سەدەی ئەمریكا كۆتایی بێت، لە كاتێكدا ئەمریكا خاوەنی 20%ی ئابووریی جیهانە؟ لە پرۆگرامی كۆمپیۆتەردا هەموو جیهان پێویستی بە ئەمریكایە؟ لە كۆی (10) زانكۆی لوتكە لە جیهاندا (6) زانكۆیان ئەمریكین، لێرەدا پێش ئەوەی هیچ وەڵامێك بۆ پرسیارەكانی نای دەرببڕین، پرسیار دەكەین: ئەگەر ئەم پرسیارانەی نای هەموویان راستن و هەمووشیان پێگە و شكۆی ئەمریكا لەسەر ئاستی جیهان پیشان دەدەن و، ئەمریكا خاوەنی ئەم هەموو خاڵە بەهێزانەیە، بەڵام بۆچی هاووڵاتیانی لە نیویۆرك وۆڵ ستریت دەسووتێنن؟
ئەم پرسیارە ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە هەردوو حزبی كۆماری و دیموكراتی بە ئاستێك لە بنەما ئاكارییەكانی (بەرژەوەندی و خێری گشتی)ی ئەمریكا دوور كەوتبوونەوە، كە هیچ دامەزراوەیەكی ئەمریكی كاری نەدەكرد و حكومەتی ئەمریكا هیچ كێشەیەكی بۆ چارەسەر نەدەكرا، هەتا ئەو كاتەی كە خەڵكی ئەمریكا لە نۆڤێمبەری 2016 دۆناڵد ترەمپی هەڵبژارد، ترەمپ راستە وەك كاندید، كاندیدی حزبی كۆماری (GOP) بوو، بەڵام بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئەمریكا نەگەڕایەوە بۆ سیاسەت و بەرنامەكانی حزبی كۆماری، بەڵكو گەڕایەوە بۆ ئەو پرانسیپانەی كە گەلی ئەمریكا بە رابەرایەتی جۆرج واشنتۆن شۆڕشی دژی بەریتانیا بەرپاكرد و تەنیا بیری لە ئەمریكا كردەوە.
لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر ئاراستەی شرۆڤەكردنمان بگوازینەوە بۆ ناو پرۆسەی سیاسیی كوردستان و هەڵوەستەیەك لەسەر سیاسەت دروستكردن و پیادەكردنی سیاسەت لەلایەن حزبەكانی كوردستانەوە بكەین، دەبینین ئەم هەرێمەی پێی دەڵێن «هەرێمی كوردستان» هەر لە ساڵی 1992ـەوە هەتا ئێستا، هیچ كێشەیەكی نەبووە قابیلی چارەسەركردن نەبێت، بێجگە لەو كێشانەی كە خودی حزبە سیاسییەكان دروستی دەكەن. هەر ئەو كێشانەش كە حزبە سیاسییەكان دروستی دەكەن، بوونەتە هۆكاری كەڵەكەبوونی ئەو كێشانەی كە ژیان و گوزەرانی خەڵكی كوردستانی ناخۆش كردووە.
لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر هەڵوەستەیەك لەسەر كۆبوونەوەی 18ی شوباتی رابردووی پەرلەمانی كوردستان بكەین و ئەو پرسیارە لە خودی ئەو كۆبوونەوەیە بكەین: ئایا هەڵوێستی حزبەكانی كوردستان لەناو پەرلەماندا چۆن بووە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بەچەند خاڵێك دەدەینەوە:
1. لەم كۆبوونەوەیەدا هەڵوێستی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان و فراكسیۆنی گۆڕان لەگەڵ فراكسیۆنی پێكهاتەكان لەگەڵ ئەوە بوو دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان هەڵبژێردرێت و ئەم خولە تازەیەی پەرلەمان دەست بە كارەكانی خۆی بكات.
2. لەم كۆبوونەوەیەدا فراكسیۆنی یەكێتی نیشتمانی بایكۆتی كۆبوونەوەكەی كرد، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەم بایكۆتكردنە لە پێناوی چی؟ ئایا ئەم هەڵوێستەی یەكێتی بۆ بایكۆتكردن لەسەر ئەو بنەمایە بوو، ئەگەر پەرلەمان دەست بە كارە ئاساییەكانی خۆی بكات، بەرژەوەندییەكانی خەڵكی كوردستان دەكەوێتە مەترسییەوە؟ ئایا ئەگەر دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان هەڵبژێردرا، ئیدی پەرلەمان یاسا لە دژی گەلەكەی خۆی دەردەكات؟ یان تەنیا بیانووی یەكێتی بۆ بایكۆتی ئەم كۆبوونەوەیەی پەرلەمان پێداگری بوو لەسەر بەرژەوەندییە حزبییەكانی خۆی و عینادیكردن بوو لەگەڵ ئەو بڕیارە كە خەڵكی كوردستان لە هەڵبژاردنەكانی 30ی ئەیلوولی ساڵی رابردوو دابوویان؟
3. هەریەك لە فراكسیۆنەكان (یەكگرتوو، كۆمەڵ، شیوعی) كە دەنگیان بە كاندیدەكانی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان نەدا، پێش ئەوەی كۆبوونەوەكەی پەرلەمان كۆتایی بێت، كۆنگرەی رۆژنامەوانییان گرێ دا و هەر یەكەیان بە شێوەیەك تانووتیان لە شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی پەرلەمان دا، پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: ئەگەر ئێوە وەك بڕواتان بەو شێوازە نییە كە دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی پێ هەڵبژێردراوە، ئەی چۆن لە رۆژانی دادێ بەشداری لە كۆبوونەوەكانی پەرلەمان دەكەن، كە ئەو دەستەی سەرۆكایەتییە بەڕێوەی دەبات و ناچار دەبن، بڵێن: «بەڕێز سەرۆكی پەرلەمان»؟
4. فراكسیۆنی نەوەی نوێ كە ئەوانیش 8 ئەندامیان هەیە و كاندیدیان بۆ هەر سێ پۆستەكەی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان هەبوو، لەگەڵ ئەوەی خۆیان زۆر باش ئەو راستییەیان دەزانی كە بێجگە لەو 8 دەنگەی خۆیان، كاندیدەكانیان هیچ دەنگێكی دیكە ناهێنن، بەڵام پێداگرییان كرد كە كاندیدیان بۆ هەر سێ پۆستەكە دەبێت، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەم هەڵوێستەی نەوەی نوێ چ مانایەك دەگەیەنێت؟ بێگومان ئەوانیش لە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكەی ناو پەرلەمان رایانگەیاند، ئەم هەڵوێستەیان مانای ئەوەیە ئەوان دەسەڵاتی پارتی و یەكێتی رەتدەكەنەوە و دەیانەوێت خۆیان جێگەی هەردوو حزبەكە بگرنەوە. باشە گریمان ئەمە هەقێكی مەشرووعی هەر حزبێكی سیاسییە، بەڵام پرسیار ئەوەیە بە رەتكردنەوەی لایەنی بەرامبەر چ حزبێكی سیاسی توانیویەتی هەنگاو بۆ دەستاودەستكردنی ئاشتییانەی دەسەڵات هەڵبگرێت؟
ئەم تابلۆ سیاسییەی فراكسیۆنە حزبییەكان ناو پەرلەمانی كوردستان لە 18ی شوباتی رابردوو پیشانی خەڵكی كوردستانیان دا، ئایا لە هیچ سكێچێكی ئەم تابلۆیەدا رەچاوی ئاكاریی (بەرژەوەندی و خێری گشتی)ی خەڵكی كوردستان كراوە؟ كەواتە مەترسیی كاریگەرییە نەرێنییەكانی حزبی سیاسی لەناو كۆمەڵگە لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت كە بەرژەوەندیی حزبی رێگە نەدات رەچاوی ئاكاریی (بەرژەوەندی و خێری گشتی) كۆمەڵگە بكرێت و بەرژەوەندی حزب لە بەرژەوەندی و خێری گشتی كۆمەڵگە بە گەورەتر سەیر نەكرێت. لە حاڵەتی لەمجۆرەدا ئەگەر لایەنی سەرەكی لەناو پرۆسە سیاسییەكەدا هەوڵنەدات ئەم لاسەنگییەی نێوان حزب و بەرژەوەندیی گشتی راست بكاتەوە، ئەوا سیاسەت لە كوردستانیشدا خەسڵەتە گرنگ و جوانەكەی كە (هونەری مومكیناتە) لێ دادەماڵدرێت و ناتوانرێت تواناكان بۆ دەستنیشاوكردنی كێشەكان و چارەسەركردنی كێشەكان بخرێنەوەگەڕ.