دەوڵەتانی رۆژئاوای لیبڕاڵ دیموكراتی بە ئەمریكاشەوە، بە تەواوەتی گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە مردنی (سیستمی نوێی جیهان) واتە لە هەمانكاتدا مردنی ئەو هەژموون و باڵادەستییەی كە رۆژئاوا لەماوەی ساڵانی 1991- 2017 بە سەر كۆی جیهاندا هەیانبووە و، دەزانن قۆناخی دوای باڵادەستیی رۆژئاوا (Post West) دەست پێ دەكات.

بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا رۆژئاوا بە ئاسانی دەستبەرداری ئەم باڵادەستییەی خۆی دەبێت؟ لەبەرامبەریشدا ئایا هەر دوو زلهێزە گەورەكەی جیهان (رووسیا و چین) چۆن پێگەی خۆیان لە بەرامبەر هەژموونی پێشانی رۆژئاوا باڵانس دەكەنەوە؟ لێرەدا پێش ئەوەی وەڵامی ئەم دوو پرسیارە بدەینەوە، ئەوا هەر خودی دوو پرسیارەكە سەبارەت بە گۆڕانكاریی گەورە لە جیۆپۆلیتكی بازنەی هێزە گەورەكان ئاماژەیەكی روون دەدات، بەتایبەتی ئەو ناوچانەی كە هەردوولا (رۆژئاوا لەلایەك و رووسیا و چین لەلایەكی دیكە) بە ناوچەی نفووزی خۆیانی دەزانن، بەتایبەتی ناوچەیەكی ستراتیژی و گرنگی وەك رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوا دەبێت جارێكی دیكە نەخشەی جیۆپۆلیتیكی ئەم ناوچەیە لەبەر رۆشنایی و كاریگەریی زلهێزەكاندا دووبارە رێكبخرێتەوە.

رووسیا لە ساڵی 2014وە بە لكاندنی كریما بە وڵاتەكەیەوە، سنووری بۆ فراوانخوازیی هاوپەیمانیی ناتۆ لە بازنەی سۆڤیەتی پێشان داناوە، لە 2015شەوە بە هاتنەناوەوەی راستەوخۆی بۆ شەڕی سووریا و رێگرتن لە كەوتنی رژێمی ئەسەد، سنووری بۆ رۆژئاوا و ئەمریكا داناوە، وەك ئاكامی شەڕەكەش هەتا ئێستا دەریخستووە، رووسیا جیا لەوەی لە شەڕی سووریادا وەك لایەنی براوەی شەڕەكە دەردەكەوێت و پرسی لكاندنی كریماشی بە رووسیاوە بۆ چۆتە سەر.
هەرچی كۆماری چینی میللیشە كە بەوە ناسراوە فراوانخوازیی جیۆپۆلیتیكی رەتدەكاتەوە و هەرگیز پەنای بۆ ئەم فراوانخوازییە نەبردووە، بەڵام لە چوارچێوەی پیادەكردنی (شەڕێكی بازرگانی)ی ئاقڵانەدا توانیویەتی نەك هەر كاریگەری لەسەر وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئاسیا هەبێت، بەڵكو گوشارەكانی بۆ سەر دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا بە شێوەیەك دروست كردووە كە بروكسل ناتوانێت بڕیارێك دەربكات دژی پەیوەندییەكانی چین بێت، لەم دواییانەشدا دوای سەپاندنی گەمارۆكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران، چین ئەو گەمارۆیانەی رەتكردەوە و درێژەی بە بارزگانیی خۆی لەگەڵ ئێران داوە، ئەم دوو هەنگاوەی رووسیا و چین لە بەرامبەر ئەمریكا و رۆژئاوا، هەتا ئێستا نەتوانراوە لە چوارچێوەی شەرعییەتی نێودەوڵەتیدا بەرپەرچ بدرێتەوە، بەڵكو بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ فراوانخوازیی جیۆپۆلیتیكیی رووسیا دابنرێت، ئەمریكا و فەرەنسا و بەریتانیا، لە نیسانی 2018 ناچار بوون شەرعییەتی نێودەوڵەتی و ڤیتۆكەی رووسیا پێشێل بكەن، لە پێناوی ئەوەی سنوورێك بۆ رژێمی بەشار ئەسەد دابنێن بۆ ئەوەی چیتر گازی ژەهراوی دژی گەلەكەی خۆی بەكار نەهێنێت، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا دیسان ئەوەیە، ئایا ئەمریكا و رۆژئاوا توانییان وەك تەحەددایەك بۆ رووسیا، رژێمی ئەسەد بڕووخێنن؟ بێگومان نەك هەر نەیانتوانی رژێمی ئەسەد بڕووخێنن، بەڵكو ئێستا ئەمریكا بۆ بیانوویەك دەگەڕێت بۆ ئەوەی هێزەكانیشی لە سووریا بكشێنێتەوە، هەروەك چۆن ئێستا ترەمپ بانگەشە بۆ نەمانی تەواوەتی داعش دەكات و بەڵێن دەدات لە كۆتایی نیسانی ئەمساڵ تەواوی هێزەكانی بكشێنێتەوە.

سەبارەت بە چینیش كە شی چینگ پینگ لە كۆڕبەندی ئابووریی دافوس لە ساڵی 2017 رایگەیاند: ئەمریكا قازانج ناكات شەڕی بازرگانی لەگەڵ كۆماری چین بكات، دیارە وەڵامی ئەمریكا هەتا ئێستا بەو جۆرە بووە كە ئەمریكا نییەتی ئەوەی نییە لەسەر ئاستی جیهان شەڕی بازرگانی لەگەڵ هیچ وڵاتێك بكات بە چینیشەوە، بەڵكو ئەمریكا، ئەندامیەتی خۆی لە رێككەوتن و هاوپەیمانییە بازرگانییەكان پێناسە دەكاتەوە و مەرجی خۆی بۆ ئەندامیەتی لەو رێككەوتن و هاوپەیمانییانە فەرز دەكاتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر ئەو رێككەوتن و هاوپەیمانییە بارزگانییانەی جیهان، بە مەرجەكانی ئەمریكا رازی بوون، ئەوا ئەمریكا ئامادەیە دووبارە رێككەوتن و هاوپەیمانییەكان دابڕێژیتەوە، ئەگەر رازیش نەبوون، ئەوا ئەمریكا لەو رێككەوتن و هاوپەیمانییانە دێتە دەرەوە، ئەم هەڵوێستەی ئەمریكا لە ماوەی دووساڵی یەكەمی ئیدارەی دۆناڵد ترەمب، مانای ئەوەیە بە تەواوەتی دەستبەرداری ئەو چەمكە كۆنە بووە كە پێویستە ئەمریكا سەركردایەتیی جیهان بكات. لەمەش زیاتر لەسەر ئاستی ستراتیژیەتی جیۆپۆلیتیكی دیسان ئەمریكا راشكاوانە دانی ناوە بە كۆتایی سیستمی لیبڕاڵیی جیهان (سیستمی نوێی جیهان) و هەر لە 2017وە رایگەیاندووە، ئەو سیستمە بۆ ئەمریكا لە ساڵی 2017 ناشێت، لە رووی كرداریشەوە، بە تەواوەتی چاوپۆشی لە پرسی لكاندنی كریما بە رووسیاوە كردووە و لەگەڵ چینیشدا هەماهەنگن كە چیتر پێوەری نێودەوڵەتی بۆ دەوڵەتانی (تەوەری شەڕ) دیموكراتی و نادیموكراتی نییە، بەڵكو پاپەندبوونی ئەو دەوڵەتەیە كە نەبێتە هەڕەشەی جددی بۆ سەر ئاسایشی جیهانی، ئەمەش لە ناوبژیوانیی چین بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئەتۆمی لە نێوان ئەمریكا و كۆریای باكوور رەنگدانەوەی باشی هەبوو، لە لوتكەی نێوان سەرۆكی ئەمریكا و سەرۆكی كۆریای باكوور لە سنگافورە تەواوی رەهەندە سیاسییەكانی بۆ ئایندەی جیهان بەدیار كەوت.

ئەم پێشەكییە گرنگ بوو بۆ ئەوەی ئەو رەهەندانە دەستنیشان بكەین كە دەبنە پێوەر بۆ دەوڵەتی سۆپەرپاوەر لەسەر ئاستی جیهان، ئەمەش بەو مانایەی دەوڵەتی سۆپەرپاوەر بە تەنیا بەو پێوەرە نابێتە سۆپەرپاوەر كە لە چوارچێوەی دەوڵەتەكەی خۆی بەهێز بێت و توانای ئەوەی هەبێت بەرگری لە خۆی بكات، نەخێر، دەوڵەتی سۆپەرپاوەر بە ئاستی نفووزی لە جیۆپۆلیتیكە جیاوازەكانی جیهان و كاریگەری لەسەر بڕیاری جیهانی دەبێتە سۆپەرپاوەر، بۆیە لەم حاڵەتەدا كە گۆڕانكاریی گەورە بەسەر جیۆپۆلیتیكی گەلێك ناوچەی جیهاندا دێت، كە شەڕی باڵادەستیی نفووزی زلهێزەكانی تێدەكەوێت، ئەوا لەم حاڵەتەدا بۆ رێگرتن لە شەڕ و راگرتنی باڵانسی نێوان زلهێزەكان، جیۆپۆلیتیكی چەند ناوچەیەكی جیهان دووبارە پێویستی بە نەخشە داڕشتنەوە دەبێت، كە یەكێك لەو ناوچانەی پێشبینی دەكرێت، پێش هەر ناوچەیەكی جیهان ئەو گۆڕانكارییە بیگرێتەوە، رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، بەڵام لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا هەموو دەوڵەتەكان ناگرێتەوە، بەڵكو ئەو دەوڵەتانەی لە نێوان هەژموونی رووسیا و ئەمریكادا جۆلانە دەكەن، هەروەها هەندێكی دیكەشیان هەن وەك ( توركیا، سعودیە، ئیسڕائیل، قەتەر) ئەمانە بەرژەوەندییەكانیان لە نێوان (ئەمریكا و رووسیا) جۆلانە دەكەن، هەر بۆ نموونە ئەمریكا كە راشكاوانە بە هەموو جیهانی راگەیاندووە ئاسایشی ئیسڕائیل لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئامانجی یەكەمی سیاسەت و ستراتیژیەتی دەبێت لە ناوچەكەدا، بەڵام بەبێ هاوكاریی رووسیا لەگەڵ ئەمریكا بۆ پاراستنی ئاسایشی ئیسڕائیل، ئەمریكا ناتوانێت بە تەنیا ئاسایشی ئیسڕائیل بپارێزێت و پەیوەندیی نێوان ئیسڕائیل و رووسیا و دیدارە گەرمەكانی نێوان پۆتین و نتانیاهۆ بەڵگەی حاشاهەڵنەگری پێویستیی ئیسڕائیلە بە رووسیا بۆ پاراستنی ئاسایشی دەوڵەتەكەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

سەبارەت بە عەرەبستانی سعودی، قەتەر و توركیا، كە بە سێ هاوپەیمانی نەریتیی ئەمریكا و رۆژئاوا ناسراون، بەڵام ئێستا ئەوانیش لە بارودۆخێكدان هەتا بە شێوەیەك لە شێوەكان لە بازنەی ئەو هاوپەیمانییە نەریتییەیان لەگەڵ رۆژئاوا نەهاتنە دەرەوە و بەرژەوەندیی هاوبەشیان لەگەڵ رووسیا دروست نەكرد، ئەوا خەریك بوو لە شەڕی دژی داعشدا كارەساتی زۆر گەورەی سیاسی و ئابوورییان بەسەردا بێت، هەر بۆ نموونە توركیا كە لە سەرەتای هاتنە ناوەوەی رووسیا بۆ شەڕی سووریا، فڕۆكەیەكی رووسی خستە خوارەوە، بینمان توركیا بە تەنیا باجی ئەم كارەی دا و ناتۆ نەیتوانی هیچ هاوكارییەكی توركیا بكات، بۆیە رەجەب تەیب ئەرۆدگانی سەرۆكی توركیا خۆی بە شەخسی چووە مۆسكۆ و وێڕای داوای لێبوردن، ئەوەشی سەرۆكی رووسیا داوای لێكرد، جێبەجێی كرد. عەرەبستانی سعودی كە بە هۆی كاریگەریی قەتەرەوە هەم لە بەرەی شەڕی سووریا و هەمیش لە بەرەی بەرەنگاربوونەوەی ئێران لە ستراتیژیەتی هیلالی شیعیدا شكستی هێناوە و ناچار بووە لای خۆیەوە بڕیار بدات و خۆی كردۆتە لایەنی سەرەكی لە شەڕی یەمەندا، هەوڵیدا بە پشتگیریی ئەمریكا و رۆژئاوا گەمارۆ بخاتە سەر قەتەر، بەڵام نەك وەك پێویست ئەمریكا هاوكاریی سعودیە نەكرد، بەڵكو كۆماری ئیسلامیی ئێران بە جۆرێك هاوكاریی قەتەری كرد كە كاریگەریی گەمارۆكانی پێوە دیار نەبێت. هەر بۆیە شا سەلمانی پادشای سعودیە ناچار بوو سەردانی مۆسكۆ بكات و پەیوەندییە بازرگانی و ئابوورییەكانی لەگەڵدا رێكبخاتەوە.
لە بەرامبەر ئەم بەرەیەی كە ئەمریكا پێشتر وەك هاوپەیمانی نەریتیی خۆی سەیری دەكردن، دەبینین ئەو دەوڵەتانەی خۆیان لە بەرەی رووسیا دەبیننەوە، بۆ نموونە سوریا و ئێران و تا راددەیەك عێراقیش لە سەردەمی نوری مالیكی دەیویست خۆی بخاتە ئەو بەرەیەوە، دەبینین عێراق كە هەر بە یاسای نێودەوڵەتی بە دەوڵەتێكی داگیركراو لەلایەن ئەمریكاوە لەماوەی ساڵانی 2003-2011 پێناسە كراوە و پاشانیش لەدوای ساڵی 2014وە لە سەر داواو رەزامەندیی حكومەتی عێراق هێزەكانی ئەمریكا گەڕاونەتەوە، بەڵام ئێستا سەبارەت بە پابەندبوونی بە سزاكانی ئەمریكاوە لەسەر ئێران، تا راددەیەكی زۆر لە سەر ئاستی حكومەت و مەرجەعییەتی نەجەف ئەو پابەندبوونە رەتدەكرێتەوە و ئەمریكاش تا راددەیەكی باش لە واقیعی عێراق تێگەیشتووە، بۆیە بە نەرمی مامەڵە لەگەڵ رەتكردنەوەی سزاكانی ئەمریكا لەسەر ئێران، لەلایەن حكومەتی عێراقەوە دەكات، سەبارەت بە سووریا و ئێرانیش، ئەوە واقیعەكە راشكاوانە پیشانی داوە، پەیوەندیی نێوان ئێران و ئەمریكا لە چ ئاستێكی دژواردایە، هەروەها بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش لە سووریا پیشانی دەدات، كە ئەمریكا لە واقیعی ئێستای سووریا چەند نائومێدە.