سەرەتای هەموو ئەو كێشانەی بۆ (سیستمی نوێی جیهان) دروست بوون و پاشان نەتوانرا چارەسەر بكرێن، كە بووە هۆی كۆتاییهاتنی سیستمەكە لە دوو رووداوی گرنگەوە سەرچاوە دەگرن كە بریتین لە:
1- سەرهەڵدانی راپەڕینەكان لە وڵاتانی عەرەبی لە كۆتایی ساڵی 2010 و دەستپێكی 2011.
2- كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە كۆتایی ساڵی 2011 لە عێراقدا.
لە ئاكامی سەرهەڵدانی راپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی، راستە چەند رژێمێكی دیكتاتۆری وەك رژێمی (زەینەل عابدین لە تونس، حوسنی موبارەك لە میسر، موعەمەر قەزافی لە لیبیا، عەلی عەبدوڵا ساڵح لە یەمەن) رووخان، بەڵام لە بری ئەوەی سیستمێكی نەتەوەیی و نیشتمانی لە هەریەك لەوڵاتانە بێتەئاراوە و وەڵامی خواست و پێداویستییەكانی خەڵك بداتەوە، ئایدیۆلۆژیەتی سەپاوی لیبڕاڵ دیموكراتی بە رێگەی سندوقەكانی هەڵبژاردن سیستمی ئیسلامی سیاسی بەرهەم هێنا، بۆ نموونە لە میسر- ئیخوان موسلمین، لە تونس - حزبی نەهزەی ئیسلامی، لە لیبیا كۆمەڵێك حزبی ئیسلامی زۆر توندڕەو، لە یەمەن حوسییەكان)، ئەم راپەڕینانە سووریاشی گرتەوە، بەڵام رژێمی ئەسەد لە سووریا نەڕووخا و هەتا ئێستاش لە دەسەڵاتدا ماوە.
لە ماوەی ساڵی 2011 ئیدارەی باراك ئۆباما لە بەر ئەوەی هەموو هەوڵەكانی بۆ ئەوە بوو هەڵبژاردنەكانی ئۆكتۆبەری 2012 بباتەوە و چوار ساڵی دیكەش بمێنێتەوە، نەك هەر نەیتوانی مامەڵەیەكی باش لەگەڵ كۆی رووداوەو دەرهاویشتە نەرێنییەكانی راپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی بكات، بەڵكو لە كۆتایی ساڵی 2011 تەواوی هێزەكانی خۆی لە عێراق كێشایەوە، بەمەش ئەو عێراقەی بەهۆی بوونی هێزەكانی ئەمریكاوە هەندێك سەقامگیر بوو، بە كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا، عێراق نەك هەر ملی بەرەو خراپیی حوكمڕانی و ناسەقامگیری هەڵگرت، بەڵكو لەماوەی تەنیا ساڵێك و چەند مانگێكدا واتە لە ناوەڕاستی ساڵی 2013 ئیدی ئەو پرسیارە لەلایەن رۆژنامەنووسانەوە دەكرا: «ئایا عێراق لەبەر یەك هەڵوەشاوە، یان نە؟» لەناو ئەم لەبەریەك هەڵوەشانەی دامەزراوەكانی عێراقدا، دووبارە رێكخراوی قاعیدەی لقی عێراق لە ساڵانی 2006-2007 زۆر بەهێزتر دروست بووەوە، هەروەها بەهۆی هاوكاریی هاوشێوەی نێوان بەغدا و دیمەشق، دژی سوننەی هەردوو وڵات، ئەوە بوو رێكخراوی قاعیدەی عێراق سەرنجی بەشێكی زۆری چەكدارانی سوننەی یاخیبووی سووریای راكێشا و لە سەرەتای ساڵی 2014، ناوی رێكخراوی قاعیدە لقی عێراق گۆڕا بۆ دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام (داعش)، ئەم رێكخراوە هەر لە سەرەتای ساڵی 2014 چالاكییە تیرۆریستییەكانی لە چالاكیی تاكییەوە گۆڕی بۆ چالاكیی گرووپی و تیرۆریستی و شەڕی نیمچە بەرەیی لە شارەكانی عێراقدا، ئەوجا لەبەر ئەوەی دامەزراوەی سوپا و ئاسایش و پۆلیسی عێراق لە ناوەوە لەبەریەك هەڵوەشابوون، بۆیە چالاكییە گرووپییە تیرۆریسیتیەكانی داعش، ترسێكی گەورەی لای سوپا و پۆلیسی فیدڕاڵی عێراق دروست كردبوو، ئەمەش راشكاوانە لە هێرشی تیرۆریستییانەی داعش بۆ سەر بەندیخانەی بادوش لە دەرەوەی موسڵ دەركەوت، كە بە جارێك پێنج فیرقەی سوپا و پۆلیسی فیدڕاڵیی عێراق و دەیان كۆگای چەك و تەقەمەنی بۆ تیرۆریستانی داعش بەجێهێڵرا و ناوچەیەكی بەرفراوان لە سنووری سووریا تا دەگاتە دەوروبەری بەغدا بۆ داعش چۆڵ كران، داعیشش لە موسڵەوە خەلافەتی ئیسلامی راگەیاند.
بە هاتنی داعش، ئیدارەی ئەمریكی نەك هەر نەیتوانی مامەڵەیەكی دروست لەگەڵ ئەم هەڕەشە و مەترسییە گەورەیە بكات، بەڵكو هەتا داعش هێرشی نەكردە سەر كوردستان و هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە ماوەی 9 رۆژی یەكەمدا بە ئیمكانیەتی سادەی خۆی هێرشەكانی داعشی رانەگرت، سەرۆك ئۆباما نەیتوانی هیچ بڕیارێك بدات، بەڵام پاش ئەوەی لە 2ی ئابی 2014 پێشمەرگە هێرشی داعشی راگرت، ئۆباما لە 11ی ئابی 2014 بڕیاری دا هاوكاریی كوردستان بكات لە شەڕی دژی داعشدا و پاش سەركەوتنی ئەم هاریكارییە لەنێوان هێزی پێشمەرگە و ئەمریكادا، ئەوە بوو لە 11ی ئەیلوولی 2014 هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش پێكهێنرا، ئەم هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییە كە 68 دەوڵەتی لەخۆی گرتبوو، لە بەرەی كوردستانەوە كە دریژییەكەی زیاتر لە1000 كیلۆمەتر بوو، هێزی سەر زەوی بۆ رووبەڕووبوونەوەی داعش، تەنیا هێزی پێشمەرگە بوو، لە بەرەی عێراق و سووریاشەوە، هیزی زەمینی بریتی بوون لە (سوپای عێراق و سووریا، هێزەكانی حەشدی شەعبی و میلیشیاكانی شیعە لە سووریا، پۆلیسی فیدڕاڵی، پاسدار و راوێژكارە سەربازییەكانی سوپای قودسی ئێرانی، میلیشیا و راوێژكارە سەربازییەكانی حزبوڵای لوبنانی، هاوكارییەكی گەورەی سەربازیی رووسیا لە بەرەی سووریاوە. چەندین لایەنی دیكەش)، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانە كۆتایی شەڕی دژی داعش لە بەرەی كوردستانەوە لە رۆژی 20ی 11ی 2016 لەلایەن سەرۆك مسعود بارزانی-یەوە راگەیەندرا، بەڵام لە بەرەی عێراقەوە لە مانگی كانوونی دووەمی 2018 راگەیەندرا، كە بە كردەیی تا ئێستاش شەڕەكە كۆتایی نەهاتووە، لە سووریاش هەتا ئێستا شەڕەكە كۆتایی نەهاتووە.
دوای سەركەوتنەكانی داعش لە سووریا و عێراق، ئەم رێكخراوە تیرۆریستییە بە هاوشێوەی رێكخراوی ئەلقاعیدە بووە رێكخراوێكی نێونەتەوەیی و بە كردەیی جێگەی قاعیدەی گرتەوە، لە هەمانكاتدا هەر بە هۆی سەركەوتنەكانی داعشەوە، بەها و بایەخی سوپا لە عێراقدا نەما و لە هەر دوو وڵاتی عێراق و سووریاش میلیشیا جێگەی سوپای گرتەوە، ئەوجا لەبەر ئەوەی تیرۆریستانی داعش وەك میلیشیا رێكخرابوون، ئەوا بە ناچاری لە هەردوو بەرەی سووریا و عێراقەوە هەوڵدرا بە میلیشیای شیعە رووبەڕووی داعش ببنەوە، بوونی ئەم شێوازی هێزە میلیشیایانە بە مودێل لە ناوچەكە وایكرد، كە میلیشیاكانی شیعە لە (عێراق و سووریا و لوبنان و یەمەن و ئێران و پاكستان و ئەفغانستان) خۆیان لەناو یەك بازنەدا ببینەوە، كە ئەویش بازنەی بەرگریكردنە لە (ناسنامەی شیعە)، ئەمە وایكرد كە میلیشیاكانی شیعە هاوكاریی تەواوی میلیشیای حوسییەكان لە یەمەن بكەن و لەناو شیعەكانی بەحرێنیشدا گرووپی میلیشیایی دروست بكەن، بۆ ئەوەی رژیمی حوكمڕانیی بەحرێن بڕووخێنن، ئەمەش بووە هەڕەشەیەكی زۆر جددی لەسەر هەریەك لە شانشینی عەرەبستانی سعودی و ئیماراتی عەرەبی، بۆیە هەر دوو وڵات هاوپەیمانییەكی عەرەبییان دژی شەڕی حوسییەكان لە یەمەن راگەیاند و سعودیە راستەوخۆ دەستێوەردانی لە بەحرین كرد و خۆپیشاندانەكانی دامركاندنەوە، لە یەمەنیش ئەوە چەند ساڵێكە سعودیە و ئیمارات راستەوخۆ بوونەتە بەشێك لە شەڕی یەمەن و هێشتا كۆتایی پێنەهاتووە.
ئەم ناسەقامگیری و ئاژاوە گەورەیە كە لە پاكستانەوە هەتا نەیجیریای گرتەوە، كەوانەیەكی دروستكرد كە ناویان لێنا: «كەوانەی دەوڵەتە شكستخواردووەكان» لە هەمانكاتیشدا دروستبوونی تەنگژەی ئابووری لەسەر ئاستی یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا و هەستكردنی هاووڵاتیانیان بە نادادپەروەریی كۆمەڵایەتی لەوێش جۆرێك لە هزری تیرۆریستی لەناو تاكەكاندا دروستكرد، كە ئەوانیش بە ئامێری جۆراوجۆر كاری زۆر ترسناكی تیرۆریستییان ئەنجامدەدا، كە ئەم جۆرە تیرۆریستانەیان ناو لێنا: (گورگە تەنیاكان)، رووسیاش كە بە دوای شكۆی خویدا ویڵ بوو، ئەم شكۆیەشی لە شكستی ئەمریكا و رۆژئاوادا بەرجەستە دەبوو، دوای ئەوەی لەگەڵ دروستبوونی ئەم ئاڵۆزییانە هێرشی كردە سەر بەشێكی ئۆكرانیا و كریمای لكاند بەخۆیەوە، لەهەمانكاتدا زۆر بەهێزەوە هاتە ناو شەڕی سووریا و شەڕەكەی بۆ بەرژەوەندیی ئەسەد یەكلایی كردەوە، ئەم سەركەوتنەی رووسیا لە هەردوو بەرەی ئۆكرانیا و سووریا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە كۆنگرەی میوشنی ساڵی 2016 ناوی لێ نرا: قۆناخی (پۆست رۆژئاوا، پۆست سیستمی جیهانی، پۆست راستی)، ئەمەش مانای ئەوەیە نە رۆژئاوا و ئەمریكا لە چارەسەركردنی كێشەكان رۆڵیان ماوە، نە سیستمی جیهانی بوونی ماوە، لە ناو سیستمە دیموكراتییەكانی رۆژئاوا و ئەمریكاشدا راستی نەماوەو درۆ و چەواشەكاری ئاراستەی رای گشتی دەكەن.

لەسەر ئەم باكگراوەندە ئەگەر جیهانی ساڵانی 2010-2016، بخوێنێنەوە، دەبینین سەركردایەتیی ئەمریكا و رۆژئاوا بۆ ئەو سیستمەی ناویان لێنابوو: «سیستمی نوێی جیهان» نەیتوانیوە مامەڵە لەگەڵ كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەن، هەر ئەو كێشانەش بوونە هۆكاری ئەوەی كە سیستمەكە لەبەریەك هەڵبوەشێت و كۆتایی بێت، بەڵام لە سەرەتای ساڵی 2017 كە ترەمپ بووە سەرۆكی ئەمریكا و راشكاوانە كۆی سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی رەتكردەوە و شێوازێكی تازەی پیادە كرد، هەموو میكانیزم و شێوازەكانی سیستمی جیهانی واز لێ نەهێنا، بەڵكو هەنگاوەكانی بەمجۆرە بوون:
1- سەبارەت بە ئەفغانستان و شەڕی دژی داعش لە عێراقەوە تا نەیجیریا، ئەمریكا درێژەپێدەری ئەو شێوازەی ساڵانی 2015 و 2016ی ئیدارەی ئۆباما بوو، هەروەها باشتر هاتە ناو شەڕەكە، لە هەمانكاتدا هێزەكانی ئەمریكای لە ئەفغانستان نەكشاندەوە، هەروەها پشتگیریی زیاتری سعودیە كرد لە شەڕی دژی حوسییەكان لە یەمەن.

2- سەبارەت بە كەموكورتییەكانی سیستمی جیهانی لە رۆژئاوا و شكستی دەوڵەتانی ئەوروپا و ئەمریكا لەناو ئەو سیستمە جیهانییە، ترەمپ بە دووبارە رێكخستنەوەی ناتۆ دەستی پێكرد، ئەمەش لەو دەروازەیەوە كە دەبێت خەرجی ناتۆ لەسەر هەموو ئەندامانی ئەو هاوپەیمانییە بێت و هەر دەوڵەتێك بە قەوارەی خۆی خەرجی هاوپەیمانییەكە لەئەستۆ بگرێت.
3- سەبارەت بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ترەمپ رایگەیاند: هەموو ئامانجی من ئەوە بوو شەڕی داعش كۆتایی بێت، ئێستا شەڕی داعش كۆتایی هاتووە و هێزەكانمان لە سووریا دەكێشینەوە.
ئەم تویتەی ترەمپ بووە هۆكاری ئەوەی وەزیری بەرگری و نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا بۆ شەڕی دژی داعش دەست لەكار بكێشنەوە، بەڵام وەزیری دەرەوەی ئەمریكا دوای ئەم تویتە گەشتێكی فراوانی بۆ هەشت وڵات و هەرێمی كوردستان دەستپێكرد، ئەمەش مانای ئەوەیە ئیدارەی ترەمپ لە ساڵی سێهەمی خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەیدا بەرنامەی ئیدارەكەی بۆ سەرلەنوێ ریكخستنەوەی تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، بەتایبەتی ئەو دەوڵەتانەی وەك دەوڵەت بەشێكن لە كێشەكە لەگەڵ كۆماری ئیسلامیی ئێراندا.

ئەوجا ئەگەر لەم دەروازەیەوە هەوڵبدەین رەهەندە سەرەكییەكانی سیاسەت و ستراتیژیەتی تازەی ئەمریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بخوێنینەوە، ئەوا ئیدارەی ترەمپ چۆن لەسەر ئاستی جیهان (یەك بەرامبەر یەك) مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتانی دۆست و دوژمن دەكات، ئەوا بە هەمان شێوە لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش هەر بە (یەك بەرامبەر یەك) مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتەكان دەكات، دەوڵەتێك گرێ ناداتەوە بەوی دیكەوە، ئەگەر لەم چوارچێوەیە سەرنج بدەین، دەبینین ئەمریكا لەسەر بنەمای (یەك بەرامبەر یەك) مامەڵە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی دەكات، بەهەمان شێوە مامەڵە لەگەڵ عێراق و سعودیە و دەوڵەتانی دیكەی كەنداو دەكات، لەناو عێراقیشدا كە ئەمریكا زۆر مەبەستێتی عێراق سەقامگیر بێت، لەبەر ئەوەی سەرچاوەی فیكری داعش عێراقە، ئەوا لە سەربنەمای (یەك بەرامبەر یەك ) مامەڵە لەگەڵ هەولێر و بەغدا دەكات.
بنەمای (یەك بەرامبەر یەك) واتە دەوڵەتێك گەورە بێت وەك رووسیا، یان بچووك بێت وەك بەحرێن و كوەیت، هەر بە یەك پێوانە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، بۆ نموونە كاتێك رووسیا گازی ژەهراوی لە بەریتانیا بەكاردەهێنێت، ئەمریكا سزای دەخاتەسەر، ئەگەر دەوڵەتێكی بچووكی وەك بەحرەێن یان كوەیتیش وابكات، هەر سزای دەخاتەسەر، ئەوجا ئەگەر سزاكانی ئەمریكا، موسكۆ ناچار بكات رەفتاری خۆی بگۆڕێت، ئایا كیم جونگ ئۆن سەرۆكی كۆریای باكوور كارێكی ئاقڵانەی نەكرد كە سزاكانی لەسەر خۆی لابرد؟ ئەمە وانەیەكی بەسوودە بۆ ئەنكەرا و تاران و دیمەشقی دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا و دەبێت بزانن بە كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا جادەكەیان بۆ تەخت نابێت، بەڵكو ئەگەر نەزانن بە شێوازێكی هاوچەرخ دەوڵەتداری بكەن، لە ناو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پەراوێز دەخرێن و مامەڵەیان لەگەڵ ناكرێت.
ئەو هەنگاوانەی ئیدارەی ترەمپ ئەگەر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەركەوتوو بێت و سەقامگیری بۆ ناوچەكە بگەڕێتەوە، ئەوا كێشەیەكی ئەوتۆ لە جیهاندا نامێنێت، هەتا بە تەواوی جاڕی مردنی ئەو سیستمە بدرێت كە پێی دەڵێن (سیستمی نوێی جیهان) و سیستمێكی دیكەی جیهانی رابگەیەندرێت.