خەریكە لە پرۆسەی حوكمڕانیدا ئەو سەردەمە كۆتایی دێت كە بیرمەندی ئەڵمانی ئۆلریش بیك ناوی لێناوە: (دژە دەسەڵات - السلگە المچادە)، چەمكی دژە دەسەڵات بەو مانایە بەكار هاتووە كە (گەل دەچێتە سەر سندوقەكانی دەنگدان و فەرمانڕەوا بۆ خۆی هەڵدەبژێرێت، بەڵام چەندین بەربەست دروست دەبن كە فەرمانڕەوا نەتوانێت فەرمانڕەوا یی بكات)، ئۆلریش بیك ئەم هزرەی لە لافیتەیەكەوە وەرگرتووە كە نەیارانی جیهانگیری لە خۆپیشانێكدا دژی جیهانگیری بەرزیان كردۆتەوە و نووسیویانە: «دەنگ دەدەین بە فەرمانڕەواییەك كە ناتوانێت حوكمڕانیمان بكات.» دیارە ئەمەش بۆ نەیارانی جیهانگیری مانای ئەوەیە رێكخراوە ناحكوومییە نێودەوڵەتییەكان لەسەر ئاستی جیهان وەك (بانكی جیهانی، رێكخراوی بازرگانی جیهانی، سندوقی نەختیی نێودەوڵەتی و...هتد) بە جۆرێك لە چوارچێوەی جیهانگیریدا خۆیان بەسەر دەوڵەتاندا فەرز كردووە، كە فەرمانڕەوا كان دەبێت بەپێی خواستی ئەو رێكخراوە ناحكوومییانە بڕیار دەربكەن، نەك بۆ بەرژەوەندیی نەتەوەكەی خۆیان، ئەم حاڵەتە لەسەر ئاستی یەكێتی ئەوروپاش دژی یەكێتی ئەوروپا دروست بووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە دەوڵەتانی ئەندام لە یەكێتی ئەوروپادا دەبێت بڕیارەكانیان بەوجۆرە بێت برۆكسل رازی بكات، نەك نەتەوەكەی خۆیان.
ئۆلریش بیك سەرتاپا جیهانگیری رەتناكاتەوە و لایەنە باشەكانی لەبەر چاو دەگرێت و دەڵێت: «راستە جیهانگیری جیهانی كردۆتە گوندێكی بچووك، بەڵام لەم گوندە بچووكەدا بە ئاسانییش ئەنفلۆنزای بەراز و شێتی مانگا و نەخۆشییەكانی دیكەش بڵاو دەبنەوە، لەم گوندە بچووكەدا رۆژ لەدوای رۆژ پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆژیا دەستی كار كەم دەكەنەوە و بێكاری بڵاودەكاتەوە و داهاتی تاكەكەس دێنێتە خوارەوە..»
بەڵام لە دوای هەستكردنی بیك بەم مەترسییە گەورەیەی كە جیهانگیری لەسەر شكۆی دەوڵەت دروستی كردووە، دەبینین دیاردەی (دژە دەسەڵات) سیاسەتی ناوخۆی دەوڵەتانی جیهانی گرتۆتەوە و بە هەمان شێوە چەند خەڵك دەچێتە سەر سندوقەكانی دەنگدان و نوێنەر و فەرمانڕەوای خۆی هەڵدەبژێرێت، بەڵام لەناو پرۆسەی حوكمڕانیدا، حكومەت ناتوانێت حوكمڕانی بكات، ئەم دیاردەیە پێش ئەوەی لە وڵاتە هەژار و دواكەوتووەكان بە تەواوەتی دەرهاویشتە خراپەكانی دەربكەون، لەوڵاتە هەرە پێشكەوتووەكانی رۆژئاوا دەرهاویشتە خراپەكانی بە جۆرێك دەركەوتوون، كە توانای ئەوەی بۆ نەهێشتوونەتەوە لەسەر مەترسییەكانی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای زەوی بۆچوونێكی هاوبەش دروست بكەن، یان سەبارەت بە ئایندەی مرۆڤایەتی هەڵوێستێكی هاوبەشیان هەبێت، ئەم بێباكییەی حكومەت و پەرلەمانەكانی وڵاتانی رۆژئاوا و ئەمریكا، ئاماژەیە بۆ ئەوەی، ئەو لایەنانەی پرۆسەی حوكمڕانی ئاراستە دەكەن، كۆمپانیاكان و رێكخراوە ناحكوومییەكانن، ئەوانیش بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بیر لە ئایندەی نەتەوەی خۆیان و مرۆڤایەتی ناكەنەوە، بۆیە حكومەتەكانیشیان لێی بێباكن و بیری لێ ناكەنەوە.
لەوڵاتانی تازە پێگەیشتوو، یان وڵاتانی دوای شەڕ و هەژاردا، دیسان دیاردەی (دژە دەسەڵات) بۆ رێگرتن لە حوكمڕانیی باش بوونی هەیە، بەڵام لەبەر ئەوەی لەم وڵاتانەدا كۆمپانیای گەورە بە هاوشێوەی رۆژئاوا بوونی نییە، هەروەها رێكخراوە ناحكوومییەكان زیاتر رۆڵی پۆلیس دەبینن، نەك راستەوخۆ وەك بارزگان، بۆیە دەبینین لەم وڵاتانەش خەڵك دەچێتە سەر سندوقەكانی دەنگدان و نوێنەر و فەرمانڕەوای خۆی هەڵدەبژێرێت، بەڵام حزبی فەرمانڕەوا ناتوانێت وەك ئەوەی خۆی مەبەستێتی حوكمڕانی بكات و حزبە سیاسییەكان دەبنە ئەو (دژە دەسەڵات)ـەی كە پرۆسەی حوكمڕانی دەخەنە حاڵەتێكی ئەوتۆ كە حكومەت بەو شێوە حوكمڕانی بكات كە حزبەكان مەبەستیانە، نەك ئەوەی گەلەكەی داوای لێدەكات.
ئەم دیاردەیەی (دژە دەسەڵاتە) پێش سەرهەڵدانی دیاردەی جیهانگیری لە كوردستان سەریهەڵداوە و لە یەكەم هەڵبژاردنی رۆژی 19ی ئایاری 1992 خەڵكی كوردستان بە رێژەی سەرووی 90 % (بێگومان ئەوانەی لە كوردستان بوون لەو كاتەدا نەك رەوەندی دەرەوەی كوردستان) چوونە سەر سندوقەكانی دەنگدان و نوێنەرو فەرمانڕەوای خۆیان هەڵبژارد، بەڵام لەگەڵ كردنەوەی سندوقەكان و دەركەوتنی ئاكامەكانی هەڵبژاردن، دیاردەی (دژە دەسەڵات) كوردستانی خستە دووڕیانێكەوە، ئەو دووریانەش ئەوە بوو، یان ئەوەیە بەپێی خواستی یەكێتی نیشتمانی كوردستان حكومەت پێكدەهێنرێت بە (50-50)، یان دەبێت پەنا بۆ شەڕی ناوخۆ بەرین و ئەزموونەكە كۆتایی بێت. بارزانی كە هەموو كاتێك لە ژیانی خۆیدا بەرژەوەندیی میللەتی لە سەرووی بەرژەوەندیی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە سەیركردووە، دامەزراندنی ئەزموونی دیموكراتی كوردستانی بە گرنگتر زانی، بۆیە بۆ ماوەیەكی كاتی (ساڵێك یان دوو ساڵ) ئەزموونی بەدی ( 50-50)ی قبووڵ كرد، ئەم هەڵوێستەی بارزانی لەلایەن حزبەكانی كوردستان و خەڵكی كوردستانەوە بەرز نرخێندرا و دوای ئەوەی حزبی یەكگرتن (پاسۆك، سۆشیالیست، گەل) كۆنگرەی خۆیان گرێ دا، بڕیاریان دا لەگەڵ یەكێك لە دوو حزبە سەرەكییەكەی كوردستان (پارتی و یەكێتی) تێكەڵاو بن، بۆ ئەوەی پرۆسەی حوكمڕانی لە كوردستاندا كامڵ بێت، بێگومان لە نێوان (پارتی و یەكێتی)، حزبی یەكگرتن بڕیاری دا لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان یەكبگرێت، ئەم وەرچەرخانە وایكرد، یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئامادەباشی بۆ هەڵبژاردنی دووەمی كوردستان نەبێت، بۆیە كاتێك لە نیسانی 1994 پارتی بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی دووەمی كوردستان و راستكردنەوەی پرۆسەی حوكمڕانی كرد، بەڵام لەبری ئامادەباشی بۆ هەڵبژاردن، ئامادەباشی بۆ شەڕی شوومی ناوخۆیی كرا، ئەمجارەیان دیاردەی (دژە دەسەڵات) پرۆسەی حوكمڕانی بۆ ماوەی دوو ساڵ لە كوردستان راگرت و دوای ئەویش دیاردەی دوو ئیدارەیی بۆ ماوەی نۆ ساڵ درێژەی كێشا و سەرەنجامیش بۆ ئەوەی دیاردەی (دژە دەسەڵات) كۆتایی بێت، پارتی و یەكێتی رێككەوتنی ستراتیژی (50-50 ) یان ئیمزا كرد و، لەدوای ئەوەی رێككەوتنی ستراتیژی تا رادەیەكی زۆر باش دیاردەی (دژە دەسەڵات)ی كۆتایی پێهێنا، بەڵام دیسان هەڵكشانی ئاستی جەماوەری پارتی بووە هۆكاری ئەوەی جارێكی دیكە یەكێتی نیشتمانی دەستبەرداری رێككەوتنی ستراتیژی بێت، بۆیە وێڕای هەموو هەوڵەكان، هەتا ئێستاش دیاردەی (دژە دەسەڵات و رێگرتن لە حوكمڕانیی باش) لەكوردستاندا دیاردەیەكی زەقە و زەحمەتە بە ئاسانی چارەسەر بكرێت.
گەلی كوردستان وێڕای ناڵاندنی بەدەست دیاردەی (دژە دەسەڵات)ەوە لە حوكمڕانیی كوردستان و بێبەشبوونی لەو حوكمڕانییە باشەی كە شایستەیانە، راستە لە هەموو ئەو لایەنانە نائومێد بووە كە بوونە دروستكەری دیاردەی (دژە دەسەڵات) و لە هەڵبژاردنەكانی 30ی ئەیلوولی رابردوو بە بەشدارینەكردن لە پرۆسەی هەڵبژاردن و دەنگ پێ نەدانیان راشكاوانە سزای ئەو لایانەی داوە و لە بەرامبەریشدا خەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستانی كردووە كە لە ریژەی 50% نزیكی كردۆتەوە، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانە پێناچێت ئێستاش ئەو لایەنانەی پێشتر دروستكەری دیاردەی (دژە دەسەڵات) بوون، بە ئاسانی رێگە بدەن پرۆسەی حوكمڕانی لە كوردستان بەو شێوەیە راستبكرێتەوە كە گەلی كوردستان نەخشەكەی داڕشتووە، بەڵكو هێشتا هەوڵەكان بەو ئاراستەیەن كە حكومەت بە خواستی حزبە سیاسییەكان دابمەزرێت و بە خواستی حزبە سیاسییەكان هەڵبسووڕێت، نەك بەرژەوەندی و ئیرادەی خەڵكی كوردستان.
لە حاڵەتی رووبەڕووبوونەوەی دەوڵەتان لەگەڵ دیاردەی (دژە دەسەڵات)دا، بەشێك لە دەوڵەتانی خاوەن ئەزموون بەبێ گوێدانە هیچ شتێك، بەرژەوەندیی باڵای نەتەوەییان خستۆتە سەرووی دیاردەی (دژە دەسەڵات)، لایەنەكانی دیاردەی (دژە دەسەڵات) كۆمپانیا گەورە فرە نەتەوەكان بووبن، یان رێكخراوە ناحكوومییە جیهانییەكان، یان تەنانەت ئەگەر حزبە سیاسییەكانی وڵاتیش بووبن، لە بری ئەوەی لەگەڵ ئەو لایەنانە قسە بكەن و رازییان بكەن، هاتوون راشكاوانە لەگەڵ گەلی خۆیان قسەیان كردووە و لە خەڵكی خۆیان پرسیوە، بە قسەی ئەو لایەنانە بكەین، یان فەرامۆشیان بكەین؟ ئەگەر گەل فەرمانی دابێت، فەرامۆش بكرێن، ئەوا حكومەتی سەركەوتوو ئەوەیە ئەو بڕیارە جێبەجێ بكات، بەڵام ئەو دەوڵەتانەشی لەبەر هەر هۆكارێك بووبێت، هەوڵی دابێت لایەنەكانی (دژە دەسەڵات) رازی بكات و خواست و ئیرادەی گەلەكەی بخاتە خوار لایەنەكانی (دژە دەسەڵات)ەوە، ئەوا حاڵی ئێستای دەوڵەتێكی وەك فەرەنسایە كە هەموو هەوڵی بۆ ئەوەیە یەكێتی ئەوروپا رازی بكات، بەڵام وەڵامی خواست و داواكاریی هاووڵاتیانی خۆی پێ نادرێتەوە.