لەدوای كشانەوەی بەریتانیا لە دورگەكانی سلێمان و بابو گینیا لەناو ئۆقیانووسی ئارام، هەوڵیدا سیستمی «تێن داون ستریت» لەو دوو دورگەیە دابمەزرێنێت، بەڵام لە هەوڵەكانی سەركەوتوو نەبوو، فۆكۆیاما لەسەر شكستی بەریتانیا لەم هەوڵەی لە كتێبی (بنەچەی دامەزراوەكان)دا نووسیویەتی: «لەم دوو دورگەیەدا كە هەریەكەیان لەسەدان دوورگەی لێكنزیكی بچووك پێكهاتوون و ژمارەیان تەنیا چەند ملیۆنێكە، هەر چەند هەزارێكیان بە شێوەیەك قسەدەكەن، كە بێجگە لە خۆیان كەسی دیكە تێیان ناگات و لەهەر یەكێك لەو دوورگە بچووكانەشدا، شێوازێكی خۆبەڕێوەبردن هەیە، كە لە هی دورگەكانی دیكە جیاوازن، ئەوجا ژینگەی سیاسیی ئەم دورگانەش بەو شێوەیە كە نە هیچ لایەك لەوی دیكە تێدەگات، نە هیچ لایەكیش ئامادەیە هەماهەنگی لەگەڵ لایەكی دیكە بكات، بۆیە بەریتانیا شكستی هێنا و نەیتوانی دیموكراتیەتی تێن داون ستریت دووبارە لەو دورگانە دروست بكاتەوە.»
سەردانی فۆكۆیاما بۆ ئەم دوورگانە لە ئۆقیانووسی ئارام، لە پێناوی ئەوە نەبووە وەك رۆژهەڵاتناسێك دابونەریتی ئەو خەڵكانە بنووسێتەوە، بەڵكو لە پێناوی ئەوە بووە بۆچی سیستمی سیاسیی ئەمریكا رووبەڕووی لەبەر یەكهەڵوەشانی سیاسی بۆتەوە.

لەسەر ئەم بنەمایە فۆكۆیاما باس لەوە دەكات، لە ئێستادا (مەبەستی ساڵی 2014یە)، كۆمپانیاكانی ناو ئەمریكا، هێندەی دورگەكانی سلێمان و بابۆ گینیا دەبن، هەر كۆمپانییەك چەند هەزار كەسێك كاری تێدەكات، هەر یەكەیان بۆ بەرژەوەندیی خۆی بە زمانێك قسە دەكات، كە بێجگە لەو چەند هەزار كەسە، كەس تێیان ناگات، هەر كۆمپانیایەكیش بە شێوەیەك كاردەكات كە لەوی دیكە ناچێت و هیچ كۆمپانیایەك ئامادە نییە بەرژەوەندییەكانی گەلی ئەمریكا لەبەر چاو بگرێت، بۆیە سیستمی سیاسیی ئەمریكا رووبەڕووی چەقبەستن بۆتەوە. ئەوەشی كارەكەی زۆر خراپتر كردووە، ئەوەیە كە هەردوو حزبی (كۆماری و دیموكراتی) بوونەتە بەشێك لەو پاشاگەردانی و لێكتێنەگەیشتنە. بەڵام سەرەنجام و لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2016 دۆناڵد بەو زمانە قسەی كرد كە هەموو خەڵكی ئەمریكا لێی تێبگات، بۆیە ئەمجارە ترەمپیش وەك رۆناڵد ریگان جارێكی دیكە دەنگی بەشێكی زۆری كۆمارییەكانی ناو حزبی دیموكراتی هێنایەوە.
پەنابردنی فۆكۆیاما بۆ كۆمەڵێك خەڵك لەناو ئۆقیانووسی ئارام كە ئەو خەڵكانە بێجگە لەو دارستان و ئاوەی تێدا دەژین، هیچ شوێنێكی دیكەی ئەم جیهانەیان نەبینیوە و هیچ جۆرێك خوێندەواری تێدا نییە، هەوڵیداوە بە ئەزموونی ئەوان سیستمی سیاسیی گەورەترین و بەهێزترین دەوڵەتی ئەم جیهانە بخوێنێتەوە، ئەم بەراوردكارییەش یەك وانەمان فێردەكات، ئەویش ئەوەیە دەوڵەت چەند دەوڵەمەند و بەهێز بێت، یان گەلەكەی چەند بلیمەت و لێهاتوو بێت، كە سیستمی سیاسی كەوتە حاڵەتی لێكتێنەگەیشتنی نێوان لایەنەكان و دروستبوونی ناسەقامگیریی سیاسی، ئەوا چۆن ئەو بەریتانیایەی خۆری لێ ئاوا نەبوو، ناچار بوو هەردوو دورگەی سلێمان و بابۆ گینیا بەجێ بهێڵێت، ئەمریكاش دەبێت ئەو سیستمە بەجێ بهێڵێت و لێی نائومید بێت و گەلەكەشی وەك ئەو خەڵكانەی ناو دورگەكانی ئۆقیانووسی ئارام سەرگەردان دەبن و هیچ خزمەتگوزارییەكیان بۆ دابین ناكرێت، لەمەش خراپتر گەلەكانیان دەبنە دژی ئەو بەها باڵایانەی كە زیاتر لە 200 ساڵە شانازی پێوە دەكەن، ئەمەش دروست وەك خەڵكانی ناو دورگەكانی سلێمان و بابۆ گینیا كە دژی هەموو شتێكن، تەنیا ئەوە نەبێت كە خۆیان لەسەرگەردانیدا باوەڕیان پێی هەیە.
ئەگەر هەر بەم میتۆدە سەركەوتن و شكستی نەتەوەكانی وڵاتانی تازەپێگەیشتوو بخوێنینەوە، ئەوا راشكاوانە هەر لە بەڕازیل تا دەگاتە ژاپۆن، هەروەها هەر لە باشووری ئەفریقا تادەگاتە دەوڵەتانی ئەسكەندەنافی، راستییەكمان بۆ دەردەكەوێت كە جیاوازیی نەتەوەی سەركەوتوو و دەوڵەمەند و نەتەوەی هەژار و شكستخواردوو، بوون و نەبوونی هەماهەنگی و سەقامگیریی سیاسی ناو پرۆسەی حوكمڕانییە، هەروەها شێوازی حوكمڕانی ئەو نەتەوەیەیە لە چوارچێوەی بەها باڵاكانی نەتەوەیی خۆیدا، نەك پێوەری دیموكراتی و نادیموكراتی.

لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر بپرسین: جیاوازیی نێوان تایوان و هیندستان چییە؟ یان بۆچی تایوان بە چیرۆكی نەتەوەیەكی سەركەوتوو لە قەڵەم دەدرێت، بەڵام هیندستان بە ئەزموونی نەتەوەیەكی شكستخواردوو؟ وەڵامی ئەم دوو پرسیارە ئەوەیە: لە تایوان سەقامگیریی سیاسی هەیە، بەڵام لەناو پرۆسەی سیاسیی هێندستاندا سەقامگیریی سیاسی نییە و لە ناو حزبەكاندا لێكتێگەیشتنی سیاسی بوونی نییە، هەتا حكومەت بتوانێت بڕیارەكانی خۆی جێبەجێ بكات. یان ئەگەر بەراوردی كۆریای باشوور و كۆماری نەیجیریا بكەین، بۆچی كۆریای باشوور لە نەیجیریا سەركەوتووترە؟ ئەمە لە كاتێكدا نەیجیریا خاوەنی سامانێكی سروشتیی نەوت و گازە، بەڵام كۆریا هیچ سەرچاوەیەكی سروشتیی نییە، لە هەمانكاتیشدا سیستمی سیاسی هەر دوو دەوڵەتەكەش لە شەست و حەفتاكانی سەدەی رابردوو، رژێمێكی عەسكەرتاری دیكتاتۆری بووە، بەڵام دیكتاتۆریەتی عەسكەرتاریی كۆریای باشوور سەركەوتوو بوو، كۆریای باشووری گەیاندۆتە ریزی 11هەمین وڵات لە جیهاندا، بەڵام نەیجیریا لە ئاستی دەوڵەتانی دواكەتوو و هەژاردا هەژمار دەكرێت.
ئەم نموونانە بۆ ئەوەیە بڵێین: جیاوازیی نێوان نەتەوەی سەركەوتوو و دەوڵەمەند لەگەڵ نەتەوەی شكستخواردوو و هەژار، جیاوازیی نێوان سیستمی دیموكراتی و نادیموكراتی نییە، بەڵكو پەیوەستە بەو سەقامگیرییە سیاسییەی پرۆسەی حوكمڕانی لە وڵاتدا پێویستیەتی، ئەم سەقامگیرییە بۆ حوكمڕانی هەر دەوڵەتێك بە ئاستێك پێویستە كە بیرمەندانی هاوشێوەی فەرید زەكەریا و هنتنگتن و فرانسیس فۆكۆیاما، دەڵێن رژێمیكی دیكتاتۆری عەسكەرتاری، یان كۆمۆنیستی لە سیستمێكی دیموكراتیی ناسەقامگیر و پاشاگەردانی باشترە، هەر بۆ نموونە هنتنگتن لە كتێبی (سیستمی سیاسی لە كۆمەڵگە گۆڕاوەكاندا) سیستمی سیاسیی سۆڤیەت و بەشێك لە دەوڵەتانی سۆشیالیستی وەك سیستمی سیاسی بە سەركەوتوو و پێشكەوتوو داناوە، هەروەها فۆكۆیاما سیستمی دیكتاتۆریی كۆمۆنیستیی ئێستای چینی لە سیستمی دیموكراتیی هیندستان بە سەركەوتووتر داناوە، فەرید زەكەریاش كودەتا عەسكەرییەكەی پەرویز موشەڕەفی نەوەدەكانی سەدەی رابردووی لە دیموكراتییەكەی نەواز شەریف بە باشتر زانیوە.

ئەوانەی لەسەر سیاسەت و ئەزموونی حوكمڕانی لە سەر ئاستی جیهان كاری جددی و وورد دەكەن، بەردەوام جەخت لەسەر سەقامگیری سیاسیی لەناو پرۆسەی حوكمڕانی دەكەنەوە و بەمەرجی سەرەكی سەركەوتنی هەر پرۆسەیەكی حوكمڕانی دادەنێن، هەر دەوڵەتێكیش نەتوانێت ئەو سەقامگیریە سیاسییە دروست بكات، ئەوا هەر لە ریزی دەوڵەتە هەژارەكان ماوەتەوە و گەلەكەشی لە خزمەتگوزاری سەرەكی و پێویست مەحرووم بووە و زانكۆكانی نەیانتوانیوە داهێنان بكەن و سەرچاوەی مرۆیی پەرە پێ بدەن.

لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر سەیری وڵاتانی دەوروبەری خۆمان بكەین، هەر ئەو توركیایەی كە تا ساڵی 2002 بەدەست ناسەقامگیریی سیاسی و لێكتێنەگەیشتی حزبە سیاسییەكانەوە دەیناڵاند، كە دەمانبینی توركیا هەر رۆژەی هەڕەشەی لە دەوڵەتێك دەكرد و هەموو ساڵێك بودجەی سەربازی زیاد دەكرد و سەرەنجامیش باری ئابوورییەكەی زۆر خراپ بوو، بەڵام لە ماوەی ساڵانی 2002-2012 واتە لە ماوەی ئەو 10ساڵەدا ئاك پارتی توانی سەقامگیرییەكی سیاسیی زۆر باش دەستەبەر بكات، توركیا بە جۆرێك بووژایەوە كە ئابوورییەكەی گەیشتە ریزی وڵاتانی گرووپی 20، بەڵام هەر ئەو توركیا كە لە 2013 ـەوە جارێكی دیكە بەرەو ناسەقامگیریی سیاسی ملی نایەوە، ئەوە وەك دەبینین هەر ئەو رەجەب تەیب ئەردۆگانەی بە سەرۆك وەزیرانی وڵاتی گەیاندە لوتكە، ئێستا هەمان كەس لە یەك دوو ساڵی رابردوودا بریاری ئەوتۆی داوە كە پاشان بە پەشێمانبوونەوە و دەست ماچكردنیش لە باجەكەی دەرنەچووە، یان ئەگەر سەیری دەوڵەتی عێراقی دوای ساڵی 2003 بكەین، دەبینین هەتا ئەو كاتەی سیاسەتمەدارانی شیعە بە پەراوێزخستنی كورد و سوننە ناسەقامگیرییان لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا دروست نەكرد، دەمانبینی لەگەڵ ئەوەی تیرۆری تیرۆریستانی قاعیدەی عێراق لەوپەڕی توندوتیژیدا بوو، لە هەمانكاتدا عێراق سوپاشی نەبوو، بەڵام عێراق هەنگاوی بەرەو پێشەوە هەڵدەگرت و خەڵك ئومێدێكی هەبوو، بەڵام كە ناسەقامگیرییان دروست كرد، نەك هەر كاریگەری لەسەر كوردستان و ناوەڕاستی عێراق كرد، بەڵكو وەك ئێستا دەبینین دۆخی پارێزگا شیعەنشینەكانی باشوور لە هەموو بەشێكی دیكەی عێراق خراپترە، ئێستا هەوڵێك هەیە كە كەمێك سەقامگیری بۆ پرۆسەی سیاسیی عێراق بگەڕێتەوە، بۆیە دەبینین عێراقی ئەم دوو سێ مانگە، لە عێراقی هاوینی رابردوو جیاوازترە و خەڵك هیوایەكی بۆ دروست بۆتەوە كە ئەو بارە ناخۆش و نالەبارەی پێشان كۆتایی پێ بێت.

لە كوردستانیشدا، كێشەی هەرە سەرەكی لە پرۆسەی حوكمڕانیدا، كێشەی فرەحزبیی نابەرپرسیارە، ئەمەش بە جۆرێك ژینگەی حوكمڕانی ئاڵۆز كردووە كە حكومەت بە هیچ جۆرێك نەتوانێت بڕیار بدات، پەرلەمان نەتوانێت یاسایەكی وەك یاسای چاكسازیی كارگێری دەربكات، ئەم ژینگە سیاسییە ئاڵۆزە وایكردووە كە هەموو وەربەهێنەرێك روونەكاتە كوردستان و بەشداری لە بووژانەوەی ژێرخانی وڵاتەكەمان نەكات، یان تەنانەت نەتوانین بە پەیامێكی كوردستانییانەی یەكگرتووانە لەگەڵ دەوڵەتی عێراق قسە بكەین، بۆ ئەوەی كێشەكانی نێوان هەرێم و عێراق چارەسەری بۆ بدۆزینەوە، ئەمە وایكردووە كە گەلی كوردستان وەك گەلێكی هەژار دەربكەوێت و حكومەت نەتوانێت خزمەتگوزاریی سەرەكی بۆ دابنین بكات. هەر بۆیە لە ئێستادا كە هەوڵەكان بەو ئاراستەیەن كە سەقامگیریی سیاسی بۆ پرۆسەی حوكمڕانی بگێڕێتەوە، گرنگە سازش لەسەر ئەم پرسە نەكرێت، بە هەر نرخێك بێت، باشترین ئەزموونی خۆماڵیی نزیك، ئەزموونی حكومەتی هەرێمی كوردستانە لە دوای كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەری 2017، بەوەی حزبەكان لە حكومەت كشانەوە، ئەو كشانەوەیە لەگەڵ ئەوەی لە كاتی خۆیدا زۆر نیگەران و تووڕەی كردین، بەوەی ئەركەكەیان بە تەنیا بۆ پارتی بەجێهێشت، بەڵام بە دیوێكی دیكەدا ئەو كشانەوەیە، ناسەقامگیریی سیاسی لە ناو حكومەتی كوردستاندا كۆتایی پێهێنا، بۆیە حكومەت توانی بڕیاری زۆر گرنگ بدات و زۆر بوێرانە جێبەجێشیان بكات، بڕیارەكانی حكومەت، كوردستانی لە هەڵدێر رزگار كرد و پارتی دیموكراتی كوردستانیشی گەیاندەوە لوتكە، ئەمەش وانەیەكی بەسوود بوو.