لە ئێستای پرۆسەی حوكمڕانی لە جیهاندا، پێوەری حوكمڕانیی سەركەوتوو، بریتییە لە چۆنیەتی دابینكردن هاوسەنگی لە نێوان دەسەڵاتەكان و هەماهەنگی و هاوكاری لە نێوانیان و فەرزكردنی سەقامگیری سیاسی بە یاسا، ئەوجا ئەو شێوازی حوكمڕانییە دیموكراتی بێت، یان دەسەڵاتخوازی ) Authoritarianism)، لە ئێستاشدا كە سیستمی دیموكراتی ئەو توانایەی لە دەست داوە (هاوسەنگی و سەقامگیریی سیاسی) لە پرۆسەی حوكمڕانیدا دابین بكات، ئەوا شێوازی حوكمڕانیی دەسەڵاتخوازی بە سەركەوتووتر لە دیموكراتی لە قەڵەم دەدرێت.
ئەلیكسی تۆكۆڤیل بیرمەندی فەرەنسی، سەبارەت بە پێشوازیی نەتەوەكان لە دیموكراتی دەڵێت: خەڵك زیاتر لەبەر دادپەروەری نەك ئازادی پێشوازی لە دیموكراتیەت كردووە، بەڵام لە ئێستادا كە سیستمی دیموكراتی توانای دابینكردنی دادپەروەری لە دەست داوەو نادادپەروەری جێگەی گرتۆتەوە، ئەم لەدەستدانی توانایە هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە هاوسەنگیی نێوان دەسەڵاتەكان و سەقامگیری سیاسی لە پرۆسەی حوكمڕانیدا كەموكورتی تێكەوتووە، لە هەر وڵاتێكیشدا هاوسەنگیی نێوان دەسەڵاتەكان و سەقامگیری سیاسی كەموكورتی تێكەوت، ئەوا پرۆسەی حوكمڕانی دوچاری شەلەل دەبێت و دەگاتە حاڵەتی چەقبەستن.
حكومەت لەناو پرۆسەی حوكمڕانیی دەوڵەتە و بەشێكی گرنگی پرۆسەی حوكمڕانییە، بەڵام هەموو پرۆسەكە نییە، هەر بۆیە ئەگەر حكومەت پەرلەمانێكی كارا و دەسەڵاتێكی دادوەری سەربەخۆ لە گەڵیدا هاوكار و هەماهەنگ نەبن، ئەوا ئەو حكومەتە هەر كەسێك سەرۆكایەتی بكات، حكومەتێكی سەركەوتوو نابێت، لەمەش خراپتر چەند بەرنامەی ریكوپێك دابنێت، نە بەرنامەكەی بۆ جێبەجێ دەكرێت، نە دەشتوانێت بڕیاری دروست بدات.
فرانسیس فۆكۆیاما لە كتێبی (بنچینەی سیستمی سیاسی و لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی) راشكاوانە ئاماژە بەوە دەكات كە دەوڵەتی هەژار و دەوڵەمەند بوونی نییە، بەڵكو شێوازی هەڵسووڕانی دامەزراوەكان و سەقامگیری سیاسی دەبێتە بنەمای دەوڵەتی دەوڵەمەند و هەژار، لەسەر ئەم بنەمایە بەراوردێكی نێوان سۆماڵ و دانیمارك دەكات و دەپرسێت: ئایا سەرچاوەی داهاتی سرووشتیی دانیمارك زیاترە، یان هی سۆماڵ؟ ئایا هەڵكەوتەی جوگرافیی دانیمارك باشترە، یان سۆماڵ؟ بێگومان لە وەڵامدا راشكاوانە دەڵێت: هەم سەرچاوەی داهاتی سرووشی و هەمیش هەڵكەوتەی جوگرافیی سۆماڵ لە داهاتی سرووشتی و هەڵكەوتەی جوگرافیی دانیمارك باشترە، بەڵام بۆچی گەلی سۆماڵ خەریكە لە برسیدا دەمرێت و گەلی دانیماریكیش داهاتی ساڵانەی لەسەر ئاستی جیهان بێ وێنەیە؟
ئەم بەراوردەی فۆكۆیاما راشكاوانە ئەوەمان پێدەڵێت: سەركەوتنەكانی دانیمارك بەرهەمی هاوسەنگیی نێوان دەسەڵاتەكان و هەبوونی سەقامگیری سیاسییە، بەڵام شكستی سۆماڵ نەبوونی دەسەڵاتەكان و فەوزای سیاسییە، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا تێكچوونی هاوسەنگی و سەقامگیریی سیاسی لە پرۆسەی حوكمڕانیدا، تەنیا پەتایەكە و لە ناوچەوانی نەتەوە هەژارەكان نووسراوە؟ سەبارەت بەم لایەنەش دیسان فۆكۆیاما لە هەمان كتێبدا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، چۆن هەژاری و دەوڵەمەندی پەیوەندی بە سرووشتی دەوڵەتەوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بە هاوسەنگی و سەقامگیریی سیاسی پرۆسەی حوكمڕانی ئەو دەوڵەتەوە هەیە، بە هەمان شێوەش ئەم پەتای (تێكچوونی هاوسەنگیی نێوان دەسەڵاتەكان و تێكچوونی سەقامگیریی سیاسی) لە پرۆسەی حوكمڕانیی هەر دەوڵەتێكدا دروست بێت، ئەو دەوڵەتە هەتا ئەگەر ئەمریكاش بێت، نە دەتوانێت بڕیار بدات، نە دەشتوانێت گەلەكەی خۆی رازی بكات، هەر بۆ نموونە، ئەمریكا كە بانگەشەی ئەوە دەكات ئابوورییەكەی 20%ی ئابووریی هەموو جیهان پێكدەهێنێت، وەك بینیمان لە 2008 خۆپیشاندەران وۆڵ ستریتیان لە نیویۆرك سووتاند، ئەمریكا كە بانگەشەی بۆ سەركردایەتیكردنی هەموو جیهان دەكرد و خاوەنی گەورەترین سوپا و تەكنەلۆژیای سەربازییە، بەڵام وەك بینیمان دوو شەڕی گەورەی لە عێراق و ئەفغانستان دۆڕاند و نەك هەر نەیتوانی تیرۆر بنبڕ بكات، بەڵكو لەناو ماڵی رۆژئاوادا شێوازێكی تازەی تیرۆر دروست بوو، كە ئەویش تیرۆریستانی (گورگە تەنیاكان)ـن، لەمەش ترسناكتر زۆر لە بیرمەندانی سیاسیی ئەمریكا و جیهان لە ساڵانی 2014-2016 گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە ئەمریكاش وەك ئیمپراتۆریەتی رۆما دەڕووخێت، هۆكاری رووخانەكەشی ئەوەیە كە ناتوانێت هاوسەنگی لە نێوان دەسەڵاتەكان و سەقامگیریی سیاسی لە پرۆسەی حوكمڕانیدا دابین بكات، ئەمەش بۆتە هۆكاری دروستبوونی نادادپەروەری و ئیمپراتۆریەتی رۆماش هەر بەو هۆكارە رووخا.
لایەنیكی دیكەی خراپی ناسەقامگیریی سیاسی و ناهاوسەنگی نێوان دەسەڵاتەكان، ئەوەیە كە دەبێتە هۆكاری ئەوەی حكومەت نەتوانێت خزمەتگوزارییە سەرەكییەكان بۆ هاووڵاتیان دابین بكات، لەم حاڵەتەشدا هاووڵاتی هەست دەكات كە حكومەتەكەی ناتوانێت كەرامەت و مافی ژیانی بپارێزێت، بۆیە زەمینەی ئەوە خۆش دەبێت كە دەستی دەرەكی و دوژمنانی ئەو وڵاتە دەستێوەردان بكەن و هاووڵاتیان هان بدەن كە حكومەتەكەی خۆیان بڕووخێنن و بەو لایەنە رازی بن كە دەوڵەتانی دەرودراوسێ بۆ بەرژەوەندیی خۆیان پشتگیری لێدەكەن. سەبارەت لەم لایەنە بیرمەندی ئەمریكی (ماكس بوت) لە كتێبی (سوپا نەبینراوەكان- Invisible Armies )دا دەپرسێت: بۆچی كاسترۆ و گیفارا بە ئاسانی توانییان رژێمی باتیستا لە كوبا بڕووخێنن، بەڵام گیڤارا نەیتوانی لە پۆلیفیا سەركەوتوو بێت؟ لای بوت وەڵامی ئەم پرسیارە ئەوەیە: رژێمی باتیستا نەیدەتوانی وەڵامی خواستەكانی گەلی كوبا بداتەوە، هەر بۆیە ئەوان چەند سەد كەسێك بوون و توانیان ئەو رژێمە بڕووخێنن، بەڵام حكومەتی پۆلیڤیا توانیبووی تا رادەیەك خواستی گەلەكەی دابین بكات، بۆیە گیڤارا سەرنەكەوت و پاشان دەستگیركرا و كوژرا.
ئەزموونی حوكمڕانیی نەتەوە جیاوازەكانی جیهان لەگەڵ ئەوەی هەر یەكەیان لەوی دیكە جیاوازە، بەڵام خاڵی هاوبەشی هەموویان بۆ شكست و سەركەوتن، هەبوون و نەبوونی هاوسەنگیی نێوان دەسەڵاتەكان و سەقامگیری سیاسییە، هەربۆیە گرنگە كاتێك هەڵوەستە لەسەر پرسی حوكمڕانی دەكەین، ناكرێت پرسەكە تەنیا لەسەر حكومەت چڕبكرێتەوە، یان ئۆباڵی هەموو كەموكورتییەكان بخرێتە ئەستۆی حكومەت، بەڵكو گرنگە سەقامگیریی سیاسی بۆ هاوسەنگی و هەماهەنگی نێوان دەسەڵاتەكان فەراهەم بكرێت، ئەگەر لێرەدا بە نموونە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەیر بكەین، هەتا ئەو كاتەی پەرلەمان نەبووە بەشێك لە كێشە لە پرۆسەی حوكمڕانیی كوردستاندا، ئەوا حكومەتی هەرێمی كوردستان وێڕای ئەو قەیرانە ئابوورییە سەختەی بە هۆی دابەزینی نرخی نەوت و بڕینی بودجە و مووچە لەلایەن عێراقەوە، ئەوجا شەڕێكی سەختی وەك شەڕی داعش یەخەی گرتبوو، بەڵام لەبەر ئەوەی تا رادەیەكی رێژەیی هاوسەنگی و هەماهەنگی لە نێوان حكومەت و پەرلەمان هەبوو، حكومەتی كوردستان توانی تا رادەیەكی باش ئەو قەیرانە تێپەڕێنێت و لەشەڕی دژی داعشیشدا گەورەترین سەركەوتن بەدەست بهێنێت، بەڵام كە پەرلەمانی كوردستان خۆی بووە بەشێك لە كێشەی ناو پرۆسەی سیاسی، جیا لەوەی ماوەی نزیكەی دوو ساڵ نەیتوانی كۆبوونەوە ئاساییەكانی خۆی بەڕێوە بەرێت، لە دواییشدا كە هەر چۆنێك بوو كارا كرایەوە، ماوەی ساڵێك خەریك بوو، نەیتوانی پڕۆژە یاسای چاكسازیی كارگێڕی وەك یاسا پەسەند بكات و لە پرۆسەی چاكسازیدا هاوكاری حكومەت بكات، بۆیە لەحاڵەتی لەمجۆرە كە هاوسەنگی و هەماهەنگی نێوان دەسەڵاتەكان و سەقامگیری سیاسی تێكدەچێت، حكومەت هیچ كارێكی پێناكرێت و ناتوانێت هیچ بڕیارێكی پێویست دەربكات.
پارتی دیموكراتی كوردستان كە ئەزموونێكی تاڵی لەگەڵ نەبوونی هاوسەنگی و هەماهەنگیی نێوان دەسەڵاتەكان و نەبوونی سەقامگیری سیاسی بەسەر بردووە، زۆر بە جددی پێداگری لەسەر بە هێزی و كارایی كۆی دەسەڵاتەكان و پێكەوە كاركردنیان دەكاتەوە، ئەمەش بەو مانایەی گرنگ نییە كێ سەرۆكی پەرلەمانە، یان كێ سەرۆكی حكومەتە، یان كێ سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەرییە، بەڵكو ئەوەی لای پارتی گرنگە ئەوەیە، پەرلەمان پێش حكومەت كارا و بەهێز بێت و دەسەڵاتی دادوەرییش سەربەخۆ و بەهێز بێت، ئەوجا دەتوانێت بیر لە ئەدای حكومەتێكی بەهێز بكرێتەوە.