سەردانی ئەمجارەی بارزانی بۆ بەغدا . . . دووبارە پێناسەكردنەوەی ئەو عێراقە بوو كە شایستەی پێكەوەژیان بێت
November 26, 2018
راپۆرتەکان
لەگەڵ ئەوەی دوای رووخانی رژێمی بەعس و سەدام، ئەم میتۆدە نوێیەی سیستمی سیاسی لە داڕشتنی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا لە ساڵی 2005 چەسپێندرا و گەلانی عێراقیش بە رێژەی سەرووی 80% دەنگیان پێ دا، بەڵام لە پرۆسەی پراكتیزەكردنی دەستوورەكە و دەركردنی یاسای پێویست بۆ جێبەجێكردنی تەواوی ماددەكانی دەستوور، قەناعەتی عەرەبی شیعە و سوننە گۆڕانكاری بەسەردا هات، هەر بۆیە لەگەڵ ئەوەی دەستوورەكە چوارچێوەیەكی تازە بوو بۆ پێناسەكردنەوەی دەوڵەتی عێراقی نوێ، بەڵام لەبەر ئەوەی شۆڤێنییەتی عەرەبی دژی كوردستان زاڵ بوو بە سەر ململانێی مەزهەبگەرایی نێوان عەرەبی شیعە و سوننە، ئەوا كاتێك باس دەهاتە سەر جێبەجێكردنی ئەو ماددە دەستوورییانەی پەیوەندیان بە ماف و خاك و شایستەییەكانی گەلی كوردستان هەیە، ئەوا لەناو پەرلەمان لایەنی عەرەبی دەبوونە زۆرینە و، فراكسیۆنە كوردستانییەكانیش هیچیان پێ نەدەكرا.
بارزانی هەر لە دوای كۆنگرەی لەندەنەوە لە كۆتایی ساڵی 2002 ئەو قەناعەتەی هەبوو كە لایەنی عەرەبی (شیعە و سوننە) هەتا دەگەنە دەسەڵات و جێ پێی خۆیان قایم دەكەن، بە دەستوورەكە پابەند دەبن و دوای ئەوە دەگەڕێنەوە سەر هەمان شێوازی مامەڵەی كۆنی شۆڤێنیی عەرەبیی خۆیان لەگەڵ كوردستاندا، هەر بۆیە پێشوەختە، هەر لەسەر ئاستی دیراسەت و لێكۆڵینەوە بۆ ئەگەر و بژارەكانی كوردستان، لەكاتی پەشیمانبوونەوەی لایەنی عەرەبی لە جێبەجێكردنی دەستوورەكە، تیمێكی ئەكادیمی و پسپۆڕی نێودەوڵەتی راسپارد كە دیراسەتی ئەم پرسە بكەن و هەموو ئەگەر و بژارەكان بۆ ئایندەی كوردستان لەناو عێراقدا لەبەرچاو بگرن، هەروەها لەسەر ئاستی سەربازییش بۆ بەرگریكردن لە مافی خەڵكی كوردستان، پێداگری لەسەر مانەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان كرد، بۆ ئەوەی لەكاتی پێویستدا بەرگری لە خاكی كوردستان بكات. لەسەر ئاستی پرۆسەی بەشداریی سیاسیی عێراقیش جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە پێویستە لایەنی كوردستانی بەشدارییەكی كارای هەبێت، بۆ ئەوەی بتوانێت لایەنی عەرەبیی عێراق بگەیەنێتە قەناعەت بۆ ئەوەی دەستوورەكە وەك خۆی جێبەجێ بكرێت.
بەداخەوە لە دوای ساڵی 2005 كە بەپێی ئەو دەستوورە یەكەمین كابینەی حكومەت لەلایەن شیعەی عێراقەوە پێكهێنرا، هەر لە سەرەتاوە و لە یەكەمین ئەزمووندا كە د.ئیبراهیم جەعفەری سەرۆك وەزیران بوو، هەنگاوەكان دژی كوردستان دەستیان پێكرد، بۆیە لایەنی كوردستانی پێداگری لە سەر ئەوە كرد، كە دەبێت ناوبراو دەست لەكار بكێشێتەوە، یان لایەنی كوردستانی لە پرۆسەی سیاسیی عێراق دەكشێتەوە و ئەم پرسە رووبەڕووی گەلی كوردستان دەكاتەوە بۆ ئەوەی خۆی بڕیاری خۆی بدات، بۆیە لایەنی شیعە ناچار بوون د.جەعفەری لابەرن و نوری مالیكی جێگەی ئەوی گرتەوە. بەڵام بە هاتنی ئەویش، راستە دەموچاوەكە گۆڕا، بەڵام ئەقڵییەتەكە هەر هەمان ئەقڵییەتی سەرۆك وەزیرانی پێشوو بوو، هەر بۆیە ئەمجارەش سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بڕیاری دا ئەو بەندە دەستوورییانەی مافی كوردستان لە بوارەكانی بارزگانی و وەبەرهێنان زامن دەكات، لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە بكرێنە یاسا و، بۆ ئەوەی ژێرخانێكی ئەوتۆی ئابووری لە كوردستان دروست بكرێت، لە كاتێكدا ئەگەر بەغدا پەنای بۆ سەپاندنی گەمارۆی ئابووری برد، بۆ ئەوەی كوردستان ناچاری ملكەچبوون بكات، كوردستان نەكەوێت و لەسەر پێی خۆی بمێنێتەوە.
لەماوەی كابینەی یەكەمی نوری مالیكی هەر چۆنێك بوو، هەرێمی كوردستان توانی مامەڵەیەكی ناجێگر و ناسەقامگیر لەگەڵ بەغدا بكات، بەڵام كاتێك بۆ كابینەی دووەمی حكومەتی عێراق جارێكی دیكە مالیكی بووەوە بە سەرۆك وەزیران، ئەوا ئیدی بارودۆخی نێوان هەولێر و بەغدا چووە قۆناخێكی ناسەقامگیری ئەوتۆ كە بارزانی ناچار بوو فەرمان بە جووڵاندنی هێزی پێشمەرگە بدات، بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ جووڵەكانی فەرماندەی هێزەكانی دیجلەی سەر بە حكومەتی عێراق دابنرێت، لایەنی شیعە ئەو كات لەوە دڵنیابوون كە ناتوانن بە زەبری هێز رووبەڕووی هێزی پێشمەرگەی كوردستان ببنەوە، بۆیە لە سەرەتای ساڵی 2014 بە بیانووی ئەوەی نەوتی كوردستان گەیشتۆتە قۆناخی بەرهەمهێنان، بودجە و مووچەی هەرێمی كوردستانیان بڕی و دوای چەند مانگێكیش رێكخراوی تیرۆریستیی داعش موسڵی داگیركرد و خەلافەتی ئیسلامی راگەیاند، بۆیە بارودۆخێك هاتە پێشەوە كە ئەو زەمینەیەی تێدا نەما، باس لە چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا بكرێت، بۆیە لەگەڵ لایەنی كوردستانی لەسەر ئەو بنەمایە بەشداری لە حكومەتەكەی د.حەیدەر عەبادی كرد، ئەگەر هەر لایەنێك بەو پرۆژەی یاسای بودجەیەوە پابەند نەبێت كە بۆ ساڵی 2015 پەسەند دەكرێت، ئەوا هەردوولا مافی ئەوەیان هەیە پابەندبوونەكانی خۆیان جێبەجێ نەكەن، لەسەر ئەم بنەمایە لەماوەی سێ ساڵی شەڕی دژی داعشدا، هەرێمی كوردستان مامەڵەی لەگەڵ حكومەتی بەغدا كرد، ئەمەش لەسەر ئەو بنەمایە بوو كە دوای كۆتاییهاتنی شەڕی دژی داعش، تێگەیشتنێكی هاوبەش لە نێوان سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان و دەسەڵاتدارانی شیعە دروست ببێت، بۆ چۆنیەتی پەیوەندییەكانی كوردستان و عێراق لە داهاتوودا. بۆ ئەمەش سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بە رێبەرایەتیی بارزانی دوای تەواوبوونی شەڕی دژی داعش لە كوردستان كۆبوونەوە بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ خەڵكی كوردستان و ئەوان شێوازی ئەو پەیوەندیە دیاری بكەن كە پێویستە لە ئایندەدا لەنێوان كوردستان و عێراق هەبێت، بۆ ئەمەش رۆژی 25ی ئەیلوولی 2017 دیاریكرا، بۆ ئەوەی خەڵكی كوردستان بە ئازادانە رای خۆی بڵێت و سەرەنجامیش وەك هەموو جیهان بینی خەڵكی كوردستان بە رێژەی 92.7% دەنگی بۆ سەربەخۆیی دا، ئەم دەنگدانە بۆ سەربەخۆیی، دوای دەنگدانی هەمان رێژە و زیاتریشە بە دەستووری عێراق، بەو ئامانجەی عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بونیاد بنرێتەوە، هەر بۆیە كاتێك خەڵكی كوردستان لە بونیادنانەوەی عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی نائومید بوو، ئەوا بێجگە لە سەربەخۆیی رێگە چارەی دیكەی نییە، لەم چوارچێوەیەدا ریفراندۆم ئەو پەیامەی بە جیهان دا: ئەگەر دەوڵەتی عێراق نەبێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵیی ئەوتۆ كە شایستەی پێكەوە ژیان بێت، ئەوا رێگە چارەی دیكە تەنیا سەربەخۆییە و ئەم دەنگدانەش بۆ ئەوەی دیالۆگ و دانوستاندن لەنێوان كوردستان و عێراق دەست پێ بكات، بەوەی ئایا دەتوانن جارێكی دیكە هەنگاو هەڵبگرن بۆ ئەوەی عێراق ببێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و پەرلەمانی و فرەیی و دیموكراتی، كە شایستەی پێكەوە ژیان بێت، یان ئەگەر ناتوانن، ئەوا لە بری ئەوەی شەڕ بكەین، باشترە بە دیالۆگ لە یەكتری جیاببینەوە.
بەڵام بەداخەوە دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم، حكومەتی بەغدا لە بری ئەوەی بە دوای میكانیزم و رێگەچارەیەك بگەڕێت بۆ ئەوەی بە زمانی ئاشتی و دیالۆگ تێگەیشتنێكی هاوبەش بۆ قۆناخی دوای ریفراندم لەگەڵ هەرێمی كوردستان دروست بكات، ئەو بارودۆخە نێودەوڵەتییە شڵەژاوەی بە دەرفەت وەرگرت و بە رێگەی پەنابردن بۆ تابووری پێنجەم كە خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەریان دروست كرد، هێرشی كردەوە سەر كوردستان و هەوڵیدا وەك بیانوویەك بەكاری بهێنێت بۆ ئەوەی قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان بسڕێتەوە. لەم واقیعە سەخت و تاڵەدا بارزانی نەك هەر چۆكی دانەدا، بەڵكو بە جیهانی راگەیاند، ئەگەر هەموو جیهانیش دوژمنمان بێت، ئەوا دۆستێكی دێرینەمان هەیە كە قەت خیانەتمان لێ ناكات، ئەویش چیاكانی كوردستانە.
دیارە جیهان زووتر لە پەیامەكەی بارزانی تێگەیشت، وەك لە حكومەتەكەی حەیدەر عەبادی، كە لە پردێ و مەخموورەوە هەوڵیاندا هێرش بكەنە سەر هەولێر و لە تەلسقۆف و سحیلا و مەحموودیەشەوە هێرشیان كردە سەر دهۆك و زاخۆ، بەڵام لەگەڵ یەكەم بەرەنگاربوونەوەی قارەمانانەی هێزی پێشمەرگە لەبەرامبەریان گەیشتنە ئەو قەناعەتەی ئەو كوردستانەی بارزانی رێبەرایەتی دەكات، پارووی ئەوان نییە، هەتا ئەگەر بەشێك لە خەڵكی نەفس نزم و خۆفرۆشیش هاوكارییان بكات. بۆیە دوای ماوەیەكی كەم گەیشتنە ئەو قەناعەتەی دەبێت لەگەڵ كوردستان دەست بە دیالۆگ بكەن و لە میانەی ئەم پرۆسەیەشدا لە ماوەی كەمتر لە پێنج مانگدا توانرا شێوازێك لە پەیوەندی لەنێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا بونیاد بنرێتەوە و پەیوەندیی ئایندەی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغداش ببێتە كارنامەی ئەو حكومەتەی كە لە دوای هەڵبژاردنەكان پەرلەمانی عێراق پێكدەهێنرێتەوە.
لە ماوەی دوای هەڵبژاردنەكانی ئایاری رابردوو هەتا ئۆكتۆبەری 2018 كە پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداریی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی كرد، شاندی پارتی بەردەوام جەختی لەسەر بەرنامەی حكومەتی داهاتووی عێراق كردۆتەوە و سەرەنجامیش دوای ئەوەی بارزانی بەرنامەی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی پەسند كرد، جیا لەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان زۆر ئەكتیفانە بەشداریی حكومەتی كرد، لە هەمانكاتیشدا بارزانی پشتگیریی تەواوی گەلی كوردستانی بۆ حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی پیشان دا، بۆ ئەوەی بە سەركەوتوویی بەرنامەكەی خۆی جێبەجێ بكات.
لەم چوارچێوەیەدا سەردانی ئەمجارەی بارزانی بۆ بەغدا ئەو پەیامەی بە لایەنە سیاسییەكانی عێراق و جیهانیش گەیاند، كە فرسەتێكی نوێ بۆ بونیادنانەوەی عێراق هاتۆتەپێش و گەلی كوردستان ئامادەیە پشتگیری لەم دەرفەتە نوێیە بكات، بۆ ئەوەی دووبارە پێناسەكردنەوەی ئەو عێراقە بكات كە شایستەی پێكەوە ژیان بێت.
دروستبوونی وەرچەرخان لە بیركردنەوەی عەرەبی عێراق كێشەكانی نێوان بەغدا و هەولێر بە ئاسانی چارەسەر دەكرێن
ئەو ناوەندە فیكرییانەی كار لەسەر (بەڕێوەبردنی تەنگژە و وەرچەرخانی تەنگژە و چارەسەركردنیان) دەكەن، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، كێشە دێرین و ئاڵۆزە مێژووییە نەتەوەیی و ئیتنییەكان تەنیا بە رێككەوتنی نێوان لایەنە پێكناكۆكەكان كۆتایی نایەت، بەڵكو پێویستی بە وەرچەرخانێكی فیكری لەسەر ئاستی سیاسی و جەماوەری هەیە، ئەمەش بەو مانایەی، واتە هەم دەبێت سەركردە و لایەنە سیاسییەكانی نەتەوەی سەردەست و هەمیش لەسەر ئاستی جەماوەری نەتەوەی سەردەست، ئەو وەرچەرخانە بەو جۆرە بێت كە چیدیكە شەڕ و كوشتار چارەسەری كێشەكان ناكات و تەنیا چارەسەر ئەوەیە بە زمانی ئاشتی و دیالۆگ و بە رێزگرتنی مافی پێكهاتەكان كێشەكان چارەسەر بكرێت.
لەسەردانی ئەمجارەی بارزانی بۆ بەغدا، بە راشكاوی ئەوە دەخوێندرایەوە كە هەم لەسەر ئاستی سەركردە سیاسییەكانی عەرەبی شیعە و سوننە، هەمیش لەسەر ئاستی جەماوەری شەقامی سیاسیی عەرەبی عێراقی، ئەو وەرچەرخانە هەستی پێدەكرا، بەتایبەتی كە هەموو سەركردەكانی شیعە بە عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانیشەوە، جیا لەو پێشوازییە گەرمەی لە بارزانی و شاندەكەیان كرد، لە هەمانكاتدا ئەم سەردانەیان بە «مێژوویی و پیرۆز» وەسفكرد، لەمەش زیاتر سەرۆك وەزیران عادل عەبدولمەهدی لە میانەی كۆنگرە رۆژنامەوانییەكەی لەگەڵ بارزانی رایگەیاند، وا رێككەوتووین كە بە ناوی (ئەبو هاشم و ئەبو مسرور) لەگەڵ یەكتری قسە بكەین، كە ئاماژەیە بۆ ئەوپەڕی دۆستایەتی و نییەتپاكی. هەروەها مانای ئەوەیە بارزانی تەنیا بۆ ئەوە نەهاتووە بۆ بەغدا كە دوای مافەكانی گەلی كوردستان بكات، بەڵكو ئەم هاتنەی وەك فریادڕەسێكە بۆ ئەوەی بیروبۆچوونەكانی ببنە نەخشەی رێگە بۆ قوتاركردنی عێراق لەو تەنگژەیەی ئێستا تێی كەوتووە .
لەسەر ئاستی شەقامی عەرەبیی عێراقیش كە بە شێوەیەكی خۆڕسكانە و لە رێگەی میدیاكانەوە پرسیار لە خەڵكی ئاسایی دەكرا، سەبارەت بەم سەردانەی بارزانی بۆ بەغدا، هەموویان لە ناخەوە پێشوازییان لەم سەردانە دەكرد و ئومێدیان دەخواست ئەم سەردانە ببێتە بنەمایەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا و، ببێتە بنەمای ئاشتەوایی لەنێوان پێكهاتەكانی عێراقدا، لەمەش زیاتر نە لەسەر ئاستی سەركردە سیاسییەكان و لە نە لەسەر ئاستی شەقامی جەماوەریی عەرەبی ئەو رق و كینە شۆڤینییە هەستی پێ نەدەكرا كە پێشتر سەیری كوردی پێ دەكرا.
ئەم وەرچەرخانەی لە بیركردنەوەی ئەقڵی عەرەبی عێراق لەمجارەدا هەستی پێ دەكرا، بەرەنجامی وەرچەرخانێكی ئارەزوومەندانە نییە، یان شێوازی بیركردنەوەیان بەو جۆرە گۆڕا بێت، كە پێویستە وەك نەتەوەی سەردەست رێز لە مافی پێكهاتە و نەتەوەكانی بەرامبەریان بگرن، بەپێچەوانەوە ئەو شێوازە كۆنەی كە پێشتر بە ئەقڵییەتێكی شۆڤێنی سەیری كورد و كێشەی گەلی كوردستانیان پێ دەكرد، بۆتە هۆكاری ئەوەی زەمینەیەك بێتە ئاراوە كە دەتوانین بەچەند خاڵێك ئاماژەیان پێ بكەین:
1. لەسەر ئاستی سەركردە سیاسییەكانی شیعە كە مەبەستیانە حوكمڕانیی عێراق بكەن، زۆر باش گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە ئەگەر ئەو زۆنگاوەی خۆیان بۆ خۆیانیان دروست كردەوە، دوای هێرشكردنەوەیان بۆ سەر كوردستان، بەشێوازێكی ئاشتییانە چارەسەرێكی بۆ نەدۆزنەوە، ئەوا بەردەوام پاراستنی ئەو ناوچانە لەلایەن هێزەكانی حەشدی شەعبییەوە دەبێتە هۆكارێكی سەرەكی بۆ ئەوەی ئابووریی عێراق تووشی نەزیفێكی بەردەوام بێت، بەڵام ئەگەر لەگەڵ هەرێمی كوردستان كێشەیان نەبێت، ئەو ناوچانە ئەگەر بە هاوبەشیش لەگەڵ هێزی پێشمەرگەی كوردستان بەڕێوە بیرێن، ئەوا سەقامگیرییەكی باش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ناوچانە و ئابووریی عێراقیش بەرەو سەقامگیری هەنگاو هەڵدەگرێت.
2. لەسەر ئاستی بەڕێوەبردنی كارەكانی حكومەتی عێراق و دابینكردنی خزمەتگوزاری بۆ بەشە عەرەبییەكەی عێراق، سیاسەتی هەڵەی حكومەتەكانی عێراق لە 2005 تا 2018 بە جۆرێك خەرجیی سەروەریی زیاد كردووە، كە دەتوانین بڵێین 40%ی كۆی داهاتی عێراق (كە ئەم ریژەیە دەگاتە نزیكەی 35-45 ترلیۆن دۆلار)ی بۆ تەرخان كراوە، هەر بۆیە ئەگەر ئاشتی لەنێوان پێكهاتەكانی عێراق بچەسپێنرێت و لانیكەم خەرجیی سەروەریی كەم بكرێتەوە بۆ 20-25% ئەوا ئەم كەمكردنەوەیە پارەیەكی ئەوتۆ دەگێڕێتەوە كە لە ماوەی كەمتر لە چوارساڵدا تەواوی ژێرخان و رووخانی خزمەتگوزارییەكان لە پارێزگاكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق راست بكرێتەوە.
3. لەسەر ئاستی گوزەرانی خەڵك و هەلی كار، ئەو شێوازەی كە لەدوای 2005ـەوە حكومەتەكانی عێراق پەیڕەویان كردووە، بۆتە هۆكاری ئەوەی ئاشتیی كۆمەڵایەتی لە پارێزگاكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق بوونی نەمێنێت و زەمینەیەك دروست بووە كە نە وەبەرهێنەری بیانی روودەكاتە ئەو ناوچانە بۆ ئەوەی وەبەرهێنان بكات، نە وەبەرهێنەری ناوخۆش دڵنیایی ئەوەندەی هەیە كە پارەی خۆی لەو ناوچانە وەبەرهێنانی پێ بكات، تەنانەت بەشێك لە سەركردەكانی عەرەبی شیعە و سوننە كە خۆیان پارەدارن لە وڵاتانی دراوسێ وەبەرهێنایان كردووە، نەك لەناو عێراقدا، بۆیە ئەم بارودۆخە ناسەقامگیرە لەسەر ئاستی ئاشتیی كۆمەڵایەتی وایكردووە كە زەمینەی دروستبوونی هەلی كار لە شارەكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق بە ئاستێك كەم بۆتەوە كە بەشی هەرە زۆری هاووڵاتیان روویان لە كەرتی حكومەت كردووە، بەمەش بارگرانییەكی هێجگار گەورە لە سەر حكومەت دروست بووەو زەمینەی بۆ گەندەڵییەكی ئەوتۆ خۆش كردووە كە ئێستا گەندەڵكارەكانیش ناتوانن نكۆڵی لێ بكەن.
4. لەسەر ئاستی دڵەڕاوكێ و نادڵنیایی خەڵك، بەتایبەتی لەناو ماڵی شیعەی عەرەبی عێراقدا، بە جۆرێك دڵەڕاوكێ و نادڵنیایی و بێ متمانەیی بە لایەنە سیاسییەكانی شیعە دروست بووە، ئەوا ئەگەر پەنا بۆ هەر شەڕێكی دیكە ببەن و چەند تەرمێك بە كوژاروی بگەڕێتەوە بۆ گۆڕستانی نەجەف، ئەوا تێكڕا شەقامی عەرەبیی شیعە دژی سەركردە سیاسییەكان دەڕژێنە سەر شەقام، هەروەك چۆن دوای ئەوەی شەڕی داعش كۆتایی هات و ژمارەیەك لە هێزەكانی حەشدی شەعبی كەوتنە بۆسەیەكی چەكدارانی داعشەوە و، لەكاتی بە خاكسپاردنی ئەو كوژاروانە بە راشكاوی رایانگەیاند كە رێگە نادەن یەك بەرپرسی سیاسی بەشداری پرسەكەیان بكات.
لەم بارودۆخە ئاڵۆزەی كە حكومەتی عێراق و لایەنە سیاسییە عەرەبەكانی شیعە و سوننەی تێدایە، كاتێك دەبینن سیاسەت و لۆژیكی بارزانی بە جۆرێك لەسەر حوكمڕانی و ژیان و گوزەرانی خەڵكی كوردستان (كە خۆمان تا راددەیەك لێی رازی نین) رەنگدانەوەی هەیە، ئەوانی تووشی سەرسوڕمان كردووە، لە هەمانكاتدا هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەوەی ماوەی چوار ساڵ زیاترە بەشە بودجە و مووچەی بڕاوە، بەڵام هێشتا هەر لەسەر پێی خۆی راوەستاوە و نەكەوتووە و بە جۆرێك ژێرخانی ئابووریی خۆی رێكخستۆتەوە كە توانیویەتی بە شێوەیەك لە شێوەكان كاروبارەكانی خۆی بەڕێوە بەرێت، ئەمەش بە جۆرێك بارسووكی لەسەر حكومەتی ناوەند دروست كردووە، تەنانەت ئەگەر 17% داهاتی عێراقیش وەك پشكی هەرێمی كوردستان بدات، ئەوا ریژەی 50-60 % ئەو داهاتە لە كوردستان دابین دەكرێت و تەنیا 40-50% ئەو داهاتە رەوانەی كوردستان دەكات و ساڵ لەدوای ساڵیش داهاتی كوردستان بە شێوەیەك زیاد دەكات كە لەوانەیە لەچەند ساڵی داهاتوودا كوردستان بتوانێت خۆی داهاتی خۆی دابین بكات و هیچ بارقورسییەك بۆ حكومەتی عێراق دروست نەكات.
لەم چوارچێوەیەدا هەرێمی كوردستان بە ناوچە كوردستانییە دابڕاوەكانیشەوە، كێشەكانیان هاوشێوەی پارێزگا سوننە و شیعەنشینەكانی عێراق نییە كە نەتوانرێت كێشەكانیان پێ چارەسەر بكرێت، بەڵكو كوردستان لە ماوەی 26 ساڵی رابردوو بۆتە خاوەنی ئەزموونێكی ئەوتۆی حوكمڕانی كە دەتوانێت شێوازی بەڕێوەبردن و چارەسەركردنی كێشەكان بە باشی دیاری بكات، پێویستیشی بەوە نییە حكومەتی ناوەندی هاوكاری بكات و چاویشی لەوە نییە كە كێشە بۆ عەرەبی سوننە، یان شیعە دروست بكات.
لەسەر ئەم بنەمایە هەرێمی كوردستان بە رابەرایەتیی بارزانی هەموو كات ئەو لایەنە بووە كە بەشێك بووە لە چارەسەری كێشەكان، لەبەرامبەریشدا حوكمڕانانی عێراق ئەو لایەنە بوون كە بەشێك بوون لە دروستكردنی كێشە و دروستكردنی تەنگژەی دیكە بۆ رێگرتن لە چارەسەركردنی كێشە سەرەكییەكان، بۆیە حوكمڕانانی عێراق ئێستا گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی، ئاراستەی هەرێمی كوردستان بە رێبەرایەتیی بارزانی ئاراستەیەكی راست و دروستە بۆ بەرژەوەندیی خەڵك و وڵات، بۆیە پێویستیان بە بارزانی هەیە بۆ ئەوەی هاوكاریان بێت لە دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو بۆ ئەو بارودۆخە خراپەی كە تێی كەوتوون.
جیاوازیی سەردانی ئەمجارەی بارزانی بۆ رێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، لەگەڵ سەردان و هەوڵەكانی پێشتری بۆ رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی و دەستپێكی حوكمڕانیی باش لە عێراقدا ئەوەیە، جارانی پێشتر لایەنە سیاسییەكانی عەرەبی عێراق بە گومانەوە سەیری نەخشەڕێگە و هەوڵەكانی بارزانی-یان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان دەكرد، بەڵام ئەمجارەیان گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە ناچارن سوود لە هاوكاریی بارزانی وەربگرن، هەر بۆیە هەموو سەركردە دیارەكانی عێراق وەك (هادی عامری، موقتەدا سەدر، نوری مالیكی، عەمار حەكیم و.. هتد)، سەردانی ئەمجارەی بارزانی بە (مێژوویی و پیرۆز) وەسف دەكەن. ئەگەر یادەوەریمان هاوكاریمان بكات لە ماوەی 15 ساڵی رابردوودا هەتا ئێستا، لایەنە شیعەكانی عێراق بۆ سەردانی هیچ سەرۆك دەوڵەت و سەرۆك وەزیرانێكی عەرەبی، یان بیانی دەستەواژەی سەردانی (مێژوویی و پیرۆزیان) بەكار نەهێناوە.
لێرەوە دەكرێت بە ئومێدەوە چاوەڕێی ئاكامی سەردانی ئەمجارەی بارزانی بۆ بەغدا بكەین و لەوە دڵنیا بین كە ئەم سەردانە نەك هەر دەروازەیەكی خێر بە رووی كوردستاندا دەكاتەوە، بەڵكو دەروازەیەكی خێر بە رووی هەموو عێراقدا دەكاتەوە، ئەگەر سەركردە سیاسیەكانی عەرەبی شیعە و سوننە مەبەستیان بێت لەسەر نەخشە رێگەكەی بارزانی بڕۆن و سوودی لێ وەربگرن.
