بەڕێز مسعود بارزانی لە ساڵی 1993 و لە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ گۆڤاری هارڤارد ئینترناشناڵ ریڤیوو لە وەڵامی پرسیارێكدا سەبارەت بەوەی كە كورد ئەو توانایەی هەیە حوكمڕانیی خۆی بكات؟ لە وەڵامدا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئەم ئەركە بۆ گەلی كوردستان تەنیا ئەوندە قورسە هەتا هەندێك دەبووژێتەوە و لەسەر پێی خۆی رادەوەستێت، ئەوكات لە كوردستاندا هێندە سەرمایەی مرۆیی و ماددی هەیە كە كوردستان بتوانێت نموونەیەكی جوانی حوكمڕانی پێشكەش بكات.
بارزانی كە لە ساڵی 1993 بەمجۆرە قسەی كردووە، گەشبین بووە بەوەی لە ساڵی 1994 هەڵبژاردنێكی دیكە ئەنجام دەدرێت و دوای ئەو هەڵبژاردنەش پرۆسەی خراپی ئەزموونی (پەنجا بە پەنجا) راست دەكرێتەوە و حوكمڕانییەكی تەندروست كە ببێتە بناخەی بونیادنانەوەی نەتەوە لە كوردستاندا دەستپێدەكات، بەڵام بەداخەوە لە بری ئەنجامدانی هەڵبژاردن و راستكردنەوەی ئەزموونی هەڵەی (پەنجا بە پەنجا) شەڕی ناوخۆ دروست بوو، بۆ ئەوەی بە رێگەی سندوقەكانی دەنگدان كێشەی دەسەڵات لە كوردستاندا چارەسەر نەكرێت.

ئەم شەڕە نەگریسەی ناوخۆ، راستە بۆ ماوەیەك پرۆسەی حوكمڕانیی لە كوردستاندا تووشی ئیفلیجبوون و كەرتبوون كرد، لێ پرۆسەكە هەر بەردەوام بوو، بەڵام پرۆسەی بونیادنانی نەتەوەی لە كوردستاندا پەكخست و نەیهێشت ئیرادەی گەلی كوردستان بەو شێوەیە بەرجەستە بێت كە شێوازێكی تازەی سیستمی حوكمڕانیی كوردستانییانە پێشكەشی جیهان بكات، لەمەش زیاتر دەرهاویشتەی خراپی شەڕی ناوخۆ و حوكمڕانی خراپی (پەنجا بە پەنجا) بووە هۆكاری ئەوەی ئاستەنگی گەورە بۆ پرۆسەی حوكمڕانی دروست بێت و دامەزراوەكانی ناو پرۆسەكە بكرێنە ئامێرێك بۆ سیاسەتی حزبایەتیی نابەرپرسیارانە.
لەدوای راگەیاندنی ئاكامەكانی هەڵبژاردنی 30ی ئەیلوولی رابردوو، قسەو لێدوانەكانی سەركردایەتی و فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە پارتی بە شێوازێكی جیاواز هەنگاو بۆ راستكردنەوەی كۆی پرۆسەی حوكمڕانی بە هەر سێ دەسەڵاتی (یاسادانان، جێبەجێكردن، دادوەری) هەڵدەگرێت، لە یەكەم دانیشتنی خولی پێنجەمی پەرلەمانیشەوە ئەو سەرەتایە دەركەوتووە كە خواستی پارتی كەشێكی ئارام و سەقامگیرە لەناو پەرلەماندا و ئامانجیەتی فەوزای سیاسیی پێشوو لە پەرلەماندا نەهێڵێت.

سەبارەت بە پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش، وەك بەڕێز فازڵ میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسیی پارتی رایگەیاندووە، كاندیدی پارتی بۆ سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەڕێز نێچیرڤان بارزانی دەبێت، بێگومان نێچیرڤان بارزانی لە ماوەی تەمەنی حوكمڕانیدا وەك ئەو دەوڵەتمەدارە سەركەوتووە ناسراوە كە لە ناو گێژاوی تەنگژە و رۆژە سەختەكاندا توانای كردنەوەی پەنجەرەی ئومێدی هەیەو میكانیزمی چارەسەركردنی كێشەكان دەدۆزێتەوە. هەر بۆ نموونە نێچیرڤان بارزانی توانی لە كابینەی پێنجەمدا زۆر بە سەركەوتوویی هەردوو ئیدارەی هەولێر و سلێمانی لە چوارچێوەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا یەك بخاتەوە، هەر لەو كابینەیەشدا توانی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان بنێرێت بۆ پەرلەمان و پەسەند بكرێت، بەمەش بەردی بناغەی ئابوورییەكی سەربەخۆی دەوڵەتی بۆ كوردستان دانا. ئەو شێوازەی نێچیرڤان بارزانی لە حوكمڕانیی كابینەی پێنجەم پێشكەشی كرد، تەنیا سەرنجی خەڵكانی لۆكاڵی رانەكێشا، بەڵكو لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، زانكۆی واشنتۆن-جیفرسۆن دكتۆرای فەخری بە سەرۆك وەزیرانی كوردستان بەخشی، بەخشینی دكتۆرای فەخری لەم زانكۆ بەناوبانگە، تەنیا دەدرێتە ئەو كەسانەی كە لەشێوازی چارەسەركردنی كێشەكاندا، لە بواری ئابووریی بازاڕ و بانكدا، لە بواری چارەسەركردنی كێشە ئیتنییە مەحاڵەكاندا، شێوازێكی تازە بۆ حوكمڕانی دادەهێنن. لەمەش زیاتر لە مێژووی زانكۆی واشنتۆن – جیفرسۆندا، نێچیرڤان بارزانی تەنیا كەسایەتییە كە هاووڵاتی ئەمریكا نەبێت و ئەم خەڵاتە وەربگرێت، وەك زانكۆكەش خۆیان رایانگەیاند، ئەم خەڵاتە دەدرێتە سەرۆك وەزیرانی كوردستان لەبەر ئەوەی توانی بە شێوازێكی زۆر سەركەوتووانە حوكمڕانییەكی ئەوتۆ پیادە بكات كە بتوانێت پارتی و یەكێتی پێكەوە لە یەك حكومەتدا كاربكەن، هەروەها ئەو شێوازە تازەیەی حوكمڕانی وایكرد كە گەشەپێدان لە كوردستان دەستپێبكات و رەنگدانەوەی لەسەر عێراقیش هەبێت.

لە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەریمی كوردستاندا جیا لەوەی هەر لە سەرەتاوە حكومەتی عێراق بەشە بودجە و مووچەی خەڵكی كوردستانی بڕی، لە هەمانكاتدا و هەر دوای متمانەپێدان بە كابینەی هەشتەم لەلایەن پەرلەمانەوە، كوردستان لەلایەن دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامییەوە پەلامار درا و نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارە و پەنابەر روویان لە كوردستان كرد، بەڵام شێوازی ئاقڵمەندانەو دەوڵەتمەداریی نێچیرڤان بارزانی نەك هەر وایكرد ئەم هەموو شەڕ و قەیرانە ئابوورییە سەختانە چۆك بە كوردستان دانەدەن، بەڵكو هەموو ئەم قەیران و شەڕانە بوونە دەرفەتێك كە هەموو جیهان شانازی بە قارەمانیەتی پێشمەرگە و ئاستی لێبووردەیی و پێكەوەژیان و میواندۆستیی خەڵكی كوردستانەوە بكەن..
جێگەی خۆیەتی لێرەدا باس لە قۆناخی دوای 16ی ئۆكتۆبەری 2017 بكەین، كە قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستان لە رووی سەربازی و دیپلۆماتی كەوتە لێواری هەڵدێر و لەمەش خراپتر هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان لە بەرپرسیاریەتی هەڵاتن و ئەو بەرپەرسیاریەتییە گەورەیە كەوتە سەر شانی پارتی دیموكراتی كوردستان كە نێچیرڤان بارزانی وەك جێگری سەرۆكی پارتی، سەرۆكایەتی حكومەتی كوردستانی دەكرد، بەڵام دیسان شێوازی لۆژیكانەی ئەم دەوڵەمەتدارە وایكرد هەموو ئەو سزایانەی بە سەر كوردستاندا سەپێندرابوون، هەموو ئەو پەیوەندییە نێودەوڵەتییانەی لەگەڵ كوردستان پەكیان كەوتبوو، ئەو گەمارۆ ئاسمانییەی خرا بووە سەر ئاسمانی كوردستان، هەر هەموو ئەو سەختییانە تێپەڕێنێت و هەرێمی كوردستان لەو هەڵدێرە گەورەیە رزگار بكات و دووبارە شكۆ بۆ هەرێمی كوردستان بگێڕێتەوە و بۆ جیهانی سەلماند كە هەرێمی كوردستان بەهێزە و ئامانجیان ئەوەیە بەهێزتری بكەن.
كەواتە مێژووی حوكمڕانیی نێچیرڤان بارزانی ئەوەمان پێدەڵێت، ئەو توانای داهێنانی شێوازی تازەی كاركردنی بۆ قۆناخە جیاوازەكان هەیە و دەتوانێت لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانیش لەسەر ئەو شێوازە رێكبكەوێت و بناغەیەكی بەهێز بۆ حوكمڕانییەكی سەركەوتوو دابڕێژێت و لاپەڕەیەكی تازە لەگەڵ هەموو لایەك هەڵبداتەوە. بەڵام هەڵدانەوەی تازە لەسەر بنەمای ئەوە نا (ئەوەی رۆی، رۆیشت) یان «عفا الله عما سلف»، نەخێر، هەڵدانەوەی لاپەڕەی تازە بەو مانایەی بە بیركردنەوەیەكی نوێ هەوڵبدەین لە یەكتری تێبگەین و بە بیركردنەوەیەكی نوێ نەخشەیەكی تازە بۆ كوردستانێكی بەهێز دابڕێژین، ئەم نەخشە تازەیەش دەبێت رەنگدانەوەی ئەو واقیعە بێت كە خەڵكی كوردستان لە ئاكامی هەڵبژاردنەكاندا دروستی كردووە.


پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ داڕشتنەوەی هەیكەلی حكومەتی داهاتووی كوردستان، بە هاوكاریی چەند لیژنەیەكی پسپۆڕ و تایبەتمەند كاری زۆری بۆ ئەنجامدانی چاكسازیی ریشەیی و بچووككردنەوەی هەیكەلی حكومەت كردووە و لیژنە تایبەتمەندەكانیش هێڵە گشتییەكانی ئەو چاكسازییانەیان بۆ میدیاكان باس كردووە، كە هەر ئەم بەرنامەی چاكسازییە بنەڕەتییەش دەبێتە رەهەندی سەرەكیی دانوستاندنەكانی پارتی لەگەڵ سەرجەم لایەنە سیاسییەكانی كوردستان و پێكهاتەكان بۆ رێككەوتن و هاوپەیمانی بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان.
خاڵی كاریگەر و ئومێدبەخش لەو رەهەندانەی چاكسازی كە لیژنەكان ئاماژەیان پێ كردووە، ئەوەیە ئەم بەرنامەیەی بۆ چاكسازی بنەڕەتی ئامادە كراوە، بەرنامەیەكی لۆكاڵ و بیركردنەوەیەكی تازەی لۆكاڵی خەڵكی كوردستانە و هەوڵدانە بۆ راستكردنەوەی ئەو هەڵانەی لە ماوەی ساڵانی رابردوو لە پرۆسەی حوكمڕانیی كوردستان روویانداوە، یان كراون، بۆیە ئەم بەرنامەیە فەرزی دەكات كە هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان و پێكهاتەكان بە بیركردنەوەی تازە وتووێژ لەسەر پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەن و بە بیركردنەوەیەكی نوێ بەشداری لە حكومەت بكەن، یان ئەگەر بەشداری حكومەتیشیان نەكرد، بە بیركردنەوەیەكی نوێ كاری ئۆپۆزسیۆنی خۆیان بكەن.
پارتی بۆ جێبەجێكردنی ئەم بەرنامەیە، پشتئەستورە بە ئیرادەی خەڵكی كوردستان و ئەم ئیرادەیەش لەسەرووی هەموو شتێكی دیكەوە سەیر دەكات، بۆیە ئەوەی لای پارتی گرنگە بۆ ئەمجارە لە پێكهێنانی كابینەی نۆیەمدا، ئەوەیە هەموو لایەنەكان چ ئەوانەی بەشداری حكومەت دەكەن و چ ئەوانەشی دەبنە ئۆپۆزسیۆن هەر لەسەرەتاوە پشتگیری خۆیان بۆ ئەم چاكسازییە بنەڕەتییە دەرببڕن و دەوڵەمەندتری بكەن، هەر بۆیە هەر لایەنێكی سیاسی ئامانجی ئەوە بێت، هاوبەش و بەشدار بێت لەو پرۆژە گرنگەی چاكسازیی بنەڕەتی، ئەوا هاوبەش و بەشداری راستەقینەی پارتی دەبێت لە حكومەتدا و ئەوەشی نەیەوێت فاكتەرێك بێت بۆ ئەم بەرنامەیە و بە هەمان بیركردنەوەی كۆن تەنیا ئامانجی ئەوە بێت، حكومەت و پەرلەمان و یاسا، بكاتە ئامرازێك بۆ مەرامی حزبایەتی خۆی، ئەوا پێناچێت ئەمجارە ئەو بوارەی بە ئاسانی بۆ بڕەخسێت و یاری بە چارەنووس و خۆشگوزەرانی خەڵكی كوردستان بكات. هۆكاری سەرەكییش بۆ دەركەوتنی ئەم ئیرادەیە ئەوەیە كە چیتر گەلی كوردستان بە جیاوازی نەتەوە و ئایینەوە «حوكمڕانییەكی شكستخواردوو» لەهیچ لایەك قبووڵ ناكات، كەپرۆسەی بونیادنانی نەتەوە لە كوردستاندا رابگرێت.