دوومانگ دوای ئەنجامدانی خیانەتی ئۆكتۆبەری 2017، گۆڤاری فۆڕین ئەفێرز دۆسیەیەكی فراوانی بە ناونیشانی (هەڵە و تاوانی رابردوو نامرێت - The Undead Past)، لەم ژمارەیەدا چەند باسێكی جۆراوجۆری لەسەر هەڵەو خیانەتی مێژوویی نەتەوەكان تێدا بوو، وەك هەڵە و كەموكوڕییەكانی دەستووری ئەمریكا و راستكردنەوەی لەلایەن ئەبراهام لینكۆڵنەوە، هەڵە و تاوانەكانی هیتلەر لە ئەڵمانیا و خۆبەخاوەنكردن و راستكردنەوەی ئەو هەڵە و تاوانانە لەلایەن ئەڵمانیای رۆژئاواوە (ئەڵمانیا بە درێژایی شەڕی سارد لە 1945- تا رووخانی دیواری بەرلین، دوو دەوڵەت بووە)، ئەو توێژەر و ئەكادیمییانەی بەشداریی ئەو دۆسیە گرنگەیان كردبوو، هەموویان لەیەك خاڵدا كۆك بوون و جەختیان لەسەر ئەوە كردبۆوە، ئەگەر نەتەوە خۆی نەكات بە خاوەنی هەڵە و تاوانەكانی مێژوویی خۆی و هەوڵ نەدات ئەو هەڵە و تاوانانە راست بكاتەوە و چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە، ئەوا ماكی ئەو هەڵە و تاوانانە نامرن و كارەساتی گەورە بەسەر نەتەوە دووبارە و سێ بارە دەكەنەوە.
ئەمە بۆ ئێمە بووە دەروازەیەك بۆ ئەوەی پرسیارێكی راشكاوانە رووبەڕووی مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لەماوەی شەش دەیەی رابردوو بكەینەوە و لە خۆمان بپرسین، بۆچی لەماوەی ئەم شەش دەیەیەی رابردوودا، بەردەوام لە ناو مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستاندا هەڵە و تاوانەكانی رابردوو كارەساتی گەورەتر بەسەر نەتەوەكەماندا دێنێتەوە؟
لە ئاكامی لێكۆڵینەوە و ئەنجامدانی چەند دیمانەیەك لەگەڵ پسپۆڕان و تایبەتمەندانی نێودەوڵەتی، گەیشتنە ئەو ئاكامەی ئەگەر ئێمەش وەك گەلی كوردستان خۆمان نەكەین بە خاوەنی هەڵە و تاوانەكانی ناو مێژووی بزوتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان و رێگەیەكی راست نەدۆزینەوە بۆ ئەوەی ئەو هەڵە و تاوانانە لە مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان ریشەكێش بكەین، ئەوا دەبێت لە دوای خیانەتی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 چاوەڕێی خیانەت و كارەساتێكی گەورەتر بین، ئەوكات گەیشتینە ئەو قەناعەتەی ئەگەر ئەمڕۆ بەشێك لە سەركردایەتیی یەكێتی نیشتمانی كوردستان خۆیان لە ئاستی گەمەكردن بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانییان تووڕە بن و خۆیانی لێ بێبەری بكەن و هەر بێدەنگ بن، ئەوا لە ئایندەیەكی نزیكدا گەمەكردن بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانی دەبێتە جۆرێك لە سیاسەتی ئەو لایەنە و وەك سیاسەتێكی نەتەوەیی و نیشتمانی بازرگانی پێوە دەكەن، هەروەك چۆن لە هەفتەی رابردوو لە پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا بینیمان و گەیشتە ئەو ئاستەی شۆڤینیزمی عەرەبی بە ئاشكرا و لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكانیان بڵێن: ئێمە بۆیە دەنگ دەدەین بە كاندیدەكەی یەكێتی نیشتمانی، لەبەر ئەوەی دژی ریفراندۆمی كوردستان بووەو پارێزگاری لە یەكێتی عێراق دەكات و، دەنگ نادەین بە كاندیدەكەی پارتی دیموكراتی كوردستان لەبەر ئەوەی پارتی رێبەرایەتی پرۆسەی ریفراندۆمی كردووە، هەموو سەركردایەتیی یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش شانازییان بە قسەی ئەو عەرەبە شۆڤێنییانە دەكرد و باشتر زەمینەی قسەكردنی دیكەشیان بۆ عەرەبەكان دروست دەكرد، تەنانەت خۆفرۆشێكی كۆنە بەعسی وەك (وەفیق سامەرایی)، ئەو رۆژەی پارتی دیموكراتی كوردستان، د.فوئاد حوسێنی كاندید كرد، لە تویتێكدا نووسیبووی: «نابێت رێگە بدرێت كاندیدی مسعود بارزانی ببێتە سەرۆك كۆماری عێراق، لەبەر ئەوەی مسعود بارزانی هەڕەشەیە بۆ سەر یەكپارچەیی خاكی عێراق و ئەو سێ لێوایەی پاسەوانی كۆمار كە ئێستا لای یەكێتی نیشتمانی كوردستانە، لەدەستێكی ئەمیندایە، ئەگەر كاندیدەكەی مسعود بارزانی ببێتە سەرۆك كۆمار، ئەو سێ لێوایەی پاسەوانی كۆمار دەكەوێتە دەستی مسعود بارزانی و دەبێتە مەترسییەكی گەورە بەسەر عێراقەوە». لەبەرامبەر ئەم قسانەی دوژمنانی كورد و كوردستاندا، كاندیدەكەی یەكێتی لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنە عەرەبیەكانی عێراق، گەمەی بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانی گەلی كوردستان دەكردو وەك كەسێكی دژی ریفراندۆم و داكۆكیكار لە یەكپارچەیی گەل و خاكی عێراق خۆی بۆ شۆڤێنییە عەرەبەكان نمایش دەكرد، ئەمە لەكاتێكدا لە تێڕوانینی سەرۆك مسعود بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستاندا، كێشەیەك نەبووە بەناوی ململانێ لە نێوان كاندیدی پارتی و یەكێتیدا، بەڵكو كێشەكە بریتی بووە لەوەی، كە ئەم ئیستیحقاقەی گەلی كوردستان لەلایەن فراكسیۆنە كوردستانییەكان یەكلایی بكرێتەوە و نەخرێتە ناو پەرلەمانی عێراق و گەمە بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانیی خەڵكی كوردستان بكرێت.
داكۆكیكردن لە پۆستی سەرۆك كۆمار وەك پشكی گەلی كوردستان و بوونی كوردێك بە سەرۆك كۆماری عێراق لە چوارچێوەی بڕیار و ئیرادەی فراكسیۆنە كوردستانییەكاندا، هەر لە 2005 ەوە تا رۆژی 2ی ئۆكتۆبەری 2018 بڕیار و ستراتیژیەتی بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستان بووە و، لە ساڵی 2010 و لە دیمانەیەكی رۆژنامەنووسیشدا ئەم پرسیارەمان لە بارزانی كرد: بۆچی هێندە پێداگری لە پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ كورد دەكەن؟ ئایا گرنگیی ئەم پۆستە بۆ كوردستان چییە؟ لەوەڵامدا بارزانی پێی گوتین: «بۆ ئێمە وەكو كورد وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار لەم قۆناخە شتێكی مەعنەوییە زیاتر، ئەمە جوبرانێكە بۆ ئەو هەموو غەدرەی لە ساڵانی رابردوو لە كورد كراوە، ئەو لێدوانانەشی لەم دواییە هەندێك لایەن دایان بەو مانایەی كورد موستەهەقی ئەوە نییە، پۆستی سەرۆك كۆمار وەربگرێتەوە، بە شێوەیەكی زۆر نادۆستانە ئەو مەسەلەیەیان خستەڕوو، بۆیە ئێمە بە مافی كوردی دەزانین و بۆ عێراقیش باشترە بۆ ئەوەی دڵنیاییەك بدەن بە كورد، ئێمە مانعمان نییە ئەم پۆستەمان بۆ بگۆڕنەوە بە پۆستی سەرۆك وەزیران، بێگومان ئەمە ناكرێت، بۆیە ئێمە پێمان باشە لەم قۆناخە سەرۆك كۆمار بۆ كورد بێت، بۆ عێراقیش باشترە، ئێمە سوورین لەسەر ئەو مەسەلەیە، بێگومان كە ئێمە داوای ئەو پۆستە بكەین، مام جەلال كاندیدی ئێمەیە لەبەر ئەوەی ئەو گونجاوە بۆ ئەو ئیشە.»

لەبەرامبەر ئەم قسانەی سەرۆك بارزانی و لە دیمانەیەكی دیكە و سەبارەت بە هەڵبژاردنەوەی بۆ خولی دووەمی سەرۆك كۆمار، ئەم پرسیارەمان لە خۆالێخۆشبوو مام جەلالیش كرد، ئەویش بەمجۆرە وەڵامی داینەوە: «باوەڕ بكەن من ئاگام لێ نەبووە كە كاك مسعود منی كاندید كردووە بۆ سەرۆكایەتی كۆمار، هەتا ئیلحاحی كرد، لێرەدا دەمەوێت نهێنییەكتان بۆ ئاشكرا بكەم، گیروگرفتێك هەبوو لەنێوانی پارتی و یەكێتیدا، كاك مسعود وتی: من هەقم بەسەر ئەو گیروگرفتەوە نییە و هەر مام جەلال كاندید دەكەم بۆ سەرۆكایەتی كۆماری عێراق و من هەر پشتیوانی ئەو دەكەم.»
لە ساڵی 2014ش، دیارە یەكێتی نیشتمانی كوردستان نەیتوانی كاندیدێك بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار یەكلایی بكاتەوە، دیسان سەرۆك بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستان جەختیان لەسەر ئەوە كردەوە كە دەبێت ئەم پرسە لەناو ماڵی فراكسیۆنە كوردستانییەكان یەكلایی بكرێتەوە و ململانێكە نەچێتە ناو پەرلەمانی عێراقەوە و بەمەش توانرا رێز لە كەرامەتی نیشتمانی و نەتەوەیی خەڵكی كوردستان بگیرێت و ئەم مافە وەك ئیستحقاقی خەڵكی كوردستان لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا بچەسپێنرێت، دیارە لەناو پەرلەمانی عێراقدا بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار لە ساڵی 2014 شدا، حەنان فەتلاوی ویستی خۆی بكاتە ركابەری د.فوئاد مەعسوم، بەڵام لەبەر ئەوەی د.فوئاد مەعسوم بە ئیرادە و بڕیاری فراكسیۆنە كوردستانییەكان كاندید كرابوو، هاوپەیمانیی شیعە ناچار بوو داوا لە فەتلاوی بكات، بكشێتەوە.

لە پرۆسەی ئەمجارەشدا بۆ بەشداریی لایەنە كوردستانییەكان لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، پارتی دیموكراتی كوردستان هەر لە سەرەتاوە لەگەڵ یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەسەر ئەو پرانسیپە رێككەتبوو كە كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆمار بە هاوبەشی هەڵبژێرن، هەتا ئەگەر ئەو كەسەی بۆ ئەو پۆستە شایستە بێت، دەكرێت لەدەرەوەی پارتی و یەكێتیش بێت، بەڵام یەكێتی نیشتمانی بە حیسابی خۆیان بۆ ئەوەی خۆیان لە شكستی هەڵبژاردنی 30ی ئەیلوول بپارێزن و دەنگەكانی حزبی هاوپەیمانی بۆ دادپەروەری بەرنەوە بۆ یەكێتی، د.بەرهەم ساڵحیان بە تەماعی كاندیدكردنی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار گەڕاندەوە ناو یەكێتی و مەكتەبی سیاسی یەكێتی ئامادە نەبوون لەسەر ئەم پرسە لەگەڵ مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان كۆببنەوە، بەمەش پارتی دیموكراتی كوردستان تێگەیشت كە مەسەلەكە ئەوە نییە كە فڵان بۆ ئەو پۆستە كاندید بێت و فڵان كاندید نەبێت، بەڵكو ئەم پرسە پەیوەندی بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانی خەڵكی كوردستانەوە هەیە و ناكرێت لایەنێكی سیاسی گەمە بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانی خەڵكی كوردستان بكات.

پێداگریی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەسەر كاندیدێك بە تاكڕەوانە و پشتبەستن بە هەستی شۆڤێنیەتی عەرەبی دژی كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانی گەلی كوردستان، گەمەیەكی ترسناكە بۆ ئایندەی كوردستان لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا. هەروەك بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی شاندی پارتی لە بەغدا ئاماژەی پێكرد، بەچەند خولەكێك پێش كۆبوونەوەكەی پەرلەمان، پارتی و یەكێتی لەسەر ئەو پرسە رێككەوتبوون كە بە یەك كاندید وەك نوێنەری هەموو فراكسیۆنە كوردستانییەكان بچنە ناو پەرلەمانەوە، هەر ئەم رێككەوتنەش بووە هۆكاری ئەوەی كە زیاتر لە 300 پەرلەمانتار لەو كۆبوونەوەیە بەشداری بكەن و ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ رۆژی پێشتر كە پارتی و یەكێتی نەگەیشتبوونە رێككەوتن، ئەوا بەهیچ جۆرێك نیسابی یاسایی دروست نەدەبوو كە پەرلەمان بتوانێت كۆبوونەوەی خۆی گرێبدات، هەربۆیەش كاتێك سەرۆك بارزانی زانی رێككەوتنەكە لەلایەن یەكێتییەوە پێشێل كراوە، پێش ئەوەی دەنگدانی خولی یەكەم ئاشكرا بكرێت، پەیامێكی بڵاوكردەوە و رایگەیاند، ئێمە لەگەڵ ئەم ئالیەتە نین بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار و دەستبەجێ داوای كرد، د.فوئاد حوسێن بكشێتەوە و لەو پرۆسەیە بەشداری نەكات، بەڵام هەتا پەیامەكەی بارزانی گەیشتە بەغدا و فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان، سەرۆكایەتی پەرلەمانی لێ ئاگادار كردەوە، دەستكرابوو بە جیاكردنەوەی دەنگەكانی خولی یەكەم، بەڵام هێشتا دیار نەبوو كام كاندید لە پێش ئەوی دیكەوەیە، بەڵام سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بە بیانووی ئەوەی دەبێت خودی كاندیدەكە داواكاری پێشكەش بكات، ئەوە بوو دەنگەكانی خولی یەكەم ئاشكرا كران، هەموو ئەمانەش لە ماوەیەكی كورتی كەمتر لە 10 خولەك روویاندا و لەبەر ئەوەی پرسەكە یەكگرتنەوەی خواستی یەكێتی نیشتمانی و كۆی بیركردنەوەی شۆڤێنی عەرەبی عێراقی بووە، ئەوە بوو پرسەكە بەو جۆرە رێچكەی گرت كە خۆیان ئامانجیان بوو، لە یەكەم كاردانەوەی شۆڤێنیزمی عەرەبیش بۆ ئەم گەمەكردنە بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانی گەلی كوردستان، ئەو پەیامەی وەفیق سامەرایی كۆنە بەعسی بوو كە نووسیبووی: «پاڵەوانەكانی یەكێتی و لاوانی 16ی ئۆكتۆبەر، لە ئۆكتۆبەری ئەمساڵیشدا وەك ئۆكتۆبەری ساڵی پار توانییان یەكپارچەیی عێراق بپارێزن و سەركەوتوو بن.»
لێرەوە ئەگەر پرسەكە لە پۆستی سەرۆك كۆمار بهێنینە دەرەوە و ئەو پرسیارە بكەین، دوای ئەوەی یەكێتی نیشتمانی پەنای بۆ ئەم ئالیەتە برد، بۆ ئەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار وەربگرێت، ئایا رۆڵ و پێگەی كوردستان لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقیدا بەرەو كوێ دەچێت؟ دیارە وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە هەڵوەستەی جددی دەوێت و مەزندەی ئەوە دەكرێت لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا پرسی داكۆكیكردن لەمافە دەستوورییەكانی خەڵكی كوردستان بگۆڕێت بۆ ململانێیەكی توند لە نێوان گوتارێكی عێراقییانە بەدڵی عەرەبە شۆڤێنییەكان كە یەكێتی نیشتمانی ئێستا بانگەشەی بۆ دەكات، هەروەها گوتارێكی كوردستانییانە بۆ بەرگری لە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانی، كە ئێستا پارتی دیموكراتی كوردستان بانگەشەی بۆ دەكات و رێبەرایەتیشی دەكات. ئەگەر خوانەخواستە ئەمە رووبدات، ئەوا گەمەكردن بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانیمان دەبێتە ئەركێكی زۆر ئاسان و بەرگریكردن لە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانیمان بەتایبەتی لە پەرلەمانی عێراقدا دەبێتە ئەركێكی زۆر قورس، ئەگەر نەڵێین دەگاتە ئاستی نیمچە مەحاڵ، لەبەر ئەم هۆكارانە:

1. تێڕوانینی شۆڤێنییانەی عەرەبی عێراق بەرامبەر ماف و كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانی گەلی كوردستان، زۆر پێویستیان بە لایەنێكی سەرەكیی كوردستانی وەك یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەیە، بۆ ئەوەی خۆیان دەیڵێن و بایەخی نییە، ببێتە گوتاری سیاسیی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و ئەوانیش لەژێر گوتاری سیاسیی یەكێتیدا بێڕێزی بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانیی گەلی كوردستان بكەن.
2. پرسی چارەسەركردنی كێشەی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان كە دەبێت لە چوارچێوەی ماددەی 140ی دەستووری عێراقدا هەر سێ قۆناخی (ئاساییكردنەوە و ئامار و راپرسی) بگرێتەوە، بەناوی یەكپارچەیی عێراقەوە بگۆڕێت بۆ مەدەنیكردنەوەی ئەو ناوچانە كە یەكێتی نیشتمانی ئێستا بە ئاشكرا بانگەشەی بۆ دەكات، بۆیە لەم حاڵەتەدا مەترسی دەكەوێتە سەر چارەنووس و ئایندەی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دیكەی دەرەوەی هەرێمی كوردستان و نەك هەر ناگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان، بەڵكو ئەگەر ئەم گوتارە سیاسییەی یەكێتی بەم ئاراستەیە بەردەوام بێت، ئەوا دوور نییە هەر لایەك باسی گەڕانەوەی ئەو ناوچانە بكات، بە دژایەتی یەكپارچەیی عێراق تۆمەتباری بكەن.
3. ئاشكرایە شۆڤێنیزمی عەرەبی چەند رق و كینەی بەرامبەر هێزی پێشمەرگەی كوردستان هەیە و چەند هەوڵ دراوە لەماوەی 15 ساڵی رابردوودا بۆ ئەوەی هێزی پێشمەرگە وەك هێزێكی میلیشیا پێناسە بكەن و هەڵیبوەشێننەوە، هەربۆیە ئەگەر ئەم گوتارە سیاسییەی ئێستای یەكێتی بەردەوام بێت لەسەر گەمەكردن بە كەرامەتی نەتەوەیی و نیشتمانی گەلی كوردستان، ئەوا زەمینەیەكی لەبار دروست دەبێت بۆ لە ژێر ئەم گوتارە سیاسییەی یەكێتیدا پەڵپ و بیانووی تازە بە هێزی پێشمەرگە بگرن، یان لانیكەم هێزەكەی خۆیان بخەنەوە بەردەستی حكومەتی عێراق.
4. ئەگەر ئەم گوتارە سیاسییە عێراقییەی یەكێتی بەردەوام بێت، رق و كینەی یەكێتی بەرامبەر هەرێمی كوردستان لە ژێر پەردەی دژایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان زیاتر هەڵدەكشێت و، بیركردنەوەی شۆڤێنیزمی عەرەبی عێراقیش دەمێكە چاوی بەو دەستكەوتانەی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەڵنایەت، كە بوونە فاكتەری ئەوەی هەرێمی كوردستان لە سزاكانی حكومەتی عێراق تا رادەیەكی زۆر پشت بەخۆبەستوو بێت. بۆیە لەوانەیە بەسوودوەرگرتن لە گوتاری سیاسیی عێراقییانەی یەكێتی و دژایەتیی یەكێتی بۆ گوتاری كوردستانییانەی پارتی، زەمینە دەرەخسێت بۆ ئەوەی گوشاری گەورە لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان دروست بكەن.
5. ئەم گوتارە سیاسییەی ئێستای یەكێتی كە داكۆكی لە عێراقیبوونی گەلی كوردستان دەكات و بەئاشكرا دژایەتی مافی چارەنووس دەكات، مەترسیی ئەوەی لێدەكرێت كە زەمینەیەكی سیاسیی ئەوتۆ لە ناو پەرلەمانی عێراق دروست بكات، كە تێڕوانینی شۆڤێنیزمی عەرەبی زەمینەیەكی لەباری ئەوتۆی بۆ دروست بێت كە داوای دووبارە هەمواركردنەوەی دەستووری عێراق بكات و مافە دەستوورییەكانی گەلی كوردستان لەناو دەستووردا بە ئاستێك سنووردار بكەن، كە هیچ بایەخیان بۆ نەمێنێتەوە، دروست وەك جیاوازیی ناوەڕۆكی رێككەوتنی 11ی ئاداری 1970 و یاسای ئۆتۆنومی كە ساڵی 1974 رژێمی بەعس تاكلایەنە دەریكرد.
ئەمانە تەنیا بەشێك لەو مەزندە خراپانەن كە لە وەرچەرخانی گوتاری سیاسیی یەكێتی پێشبینی دەكرێت، بۆیە گرنگە هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان، كێشە و ململانێی لاوەكیی خۆیان وەلانێن و لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستاندا بەرنامەیەك بۆ رێگرتن لەم دەرهاویشتە خراپە مەزندەبۆكراوانە دابنێن.