گەشبینیی هەستیار لەناو گێژاوی ئەو پرۆسە سیاسییەی عێراقی تێكەوتووە، دەربڕینی خۆشحاڵییەكی تۆڵەئامێز نییە بەرامبەر بە حكومەتی بەغدا كە ئەو هەموو غەدرەی بەرامبەر بە كوردستان كردووە، بەڵكو گەشبینی هەستیار بەو مانایەی دەڵێین كە چەندین ساڵ پێش ئێستا سەركردایەتیی سیاسیی هەرێمی كوردستان بە هەموو جیهانی راگەیاند بەم شێوازە و بەم ئەقڵییەتەی ئێستا حوكمڕانی عێراقی پێدەكرێت، داهاتووی وڵاتەكە بەرەو ئایندەیەكی نادیار دەبات، گەشبینیی هەستیار، گەیشتنی شەقامی میللی سیاسیی عەرەبی شیعەیە بەو قەناعەتەی كە دەپرسن: بۆچی هەولێر وێڕای ئەوەی بەغدا داهاتیشی ناداتێ، بەڵام باری گوزەرانی خەڵك و دامەزراوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و دابینكردنی خزمەتگوزارییە سەرەكییەكانی لە هەموو شارەكانی دیكەی عێراق باشترە؟


لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتیش، گەشبینیی هەستیار دەبێتە ئەو مانایەی كە بەم ئەقڵییەتەی ئێستا حوكمڕانی عێراق دەكات، عێراق وەك دەوڵەت بەتایبەتی لەو ناوچانە بوونی نەماوە كە میلیشیاكانی حەشدی شەعبی تێیدا باڵادەستن، بۆیە ئەگەر ئەوان پێ لەسەر یەكپارچەیی عێراق دادەگرن، ئەو دەوڵەتە خۆی لە ناوچەی دەستەبژێری حوكمڕانیی عێراق بوونی نەماوە، هەتا داكۆكی لەسەر یەكپارچەییەكەی بكرێت، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی، ئێستا كاتی ئەوە هاتووە سەرۆك ترەمپ زۆر بوێرانە، چۆن لەگەڵ سەرۆكی كۆریای باكوور كۆبووەوە و لەچەند رۆژی رابردووش لە هلسنكی لەگەڵ فلادیمیر پۆتینی سەرۆكی رووسیا كۆبووەوە، بە هەمان بوێری دان بەوەدا بنێت و بڵێت: نزیكەی 7 ترلیۆن دۆلار و هەزاران قوربانیمان دا بۆ ئەوەی یەكپارچەیی عێراق بپارێزین، بەڵام شكستمان هێنا و نەمانتوانی بیپارێزین. لەمەش زیاتر بوێرانە بە جیهان بڵێت: نە لە عێراق و نە لە هیچ دەوڵەتێكی عەرەبی و ئیسلامی دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و دیموكراتی و پەرلەمانی بونیاد نانرێتەوە.
لایەنێكی دیكەی گەشبینیی هەسیتار بۆ هەرێمی كوردستان ئەوەیە، وێڕای ئەوەی جوگرافیای ئەم هەرێمە وەك دورگەیەك وایە لەناو دەریایەك دوژمندا، هەموو دوژمنەكانیش ئاواتیانە هەموو رێگەیەك بگرنەبەر بۆ ئەوەی ئەم هەرێمە شكست بخوات و نەمێنێت، بەڵام بە شاهیدی دۆست و دوژمن، شێوازی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەو هەموو رەخنەیەی خۆمان لەسەری هەمانە، هێشتا لە كۆی سیستمی هەموو دەوڵەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا باشترە، ئەمە لە كاتێكدا بەپێی ئامارەكانی بانك و دراوی نێودەوڵەتی و رێكخراوی شەفافییەتی نێودەوڵەتی، عێراق لە رووی سیستمی حوكمڕانی و دابینكردنی خزمەتگوزارییەوە بۆ هاووڵاتیانی، لە هەرە خراپترین دەوڵەتەكانی ناوچەكەیە.
گەشبینیی هەستیار بۆ هەرێمی كوردستان بەو مانایەی دەكرێت كۆی لایەنە سیاسییەكانی عەرەبی سوننە و شیعە، هەروەها ئەو دەوڵەتانەشی كە پەیوەندیدارن لەگەڵ پرۆسەی سیاسیی عێراق، لە هەرێمی كوردستانەوە بۆ بەدیل و رێگەچارەی راستكردنەوەی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بگەڕێن، هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2012 گەیشتووەتە ئەو قەناعەتەی ئەم شێوازەی پرۆسەی سیاسیی عێراقی لەسەر بەڕێوەدەچێت، عێراق بەرەو دیكتاتۆریەتێكی سەركوتكار و شەڕێكی ناوخۆیی خوێناوی دەبات، ئەوجا ئەو شەڕە ناوخۆییە لە نێوان كورد و عەرەب بێت لەسەر ئاستی نەتەوەیی، یان لە نێوان شیعە و سوننە بێت لەسەر ئاستی مەزهەبی، یان شەڕی ناوخۆی نێوان پێكهاتەكان و حكومەتی عێراقی بێت، بۆیە هەر زوو هەرێمی كوردستان رایگەیاند نایەوێت بەشێك بێت لەو سیستمە دیكتاتۆرییە سەركوتكارە و ناشیەوێت ببێتە بەشێك لە شەڕی نێوان كورد و عەرەب و ناشبێتە بەشێك لە شەڕی مەزهەبگەرایی شیعە و سوننە.
ئەوجا ئەگەر لێرەوە بگەڕێینەوە بۆ شێوازی مامەڵەكردنی هەرێمی كوردستان لەگەڵ پرۆسەی سیاسیی عێراق، دیارە لە ئێستادا هەموو هەوڵێك بۆ ئەوەیە پرۆسەكە بە تەواوی سڕبكرێت و كۆی لایەنە سیاسییەكانی شیعە هەوڵ بۆ هێوركردنەوەی خۆپیشاندانەكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق بدەن، لەمەش زیاتر باس لەوە دەكرێت، هەوڵێكی هەرێمیش لەلایەن دەوڵەتێكی دراوسێی عێراقەوە خراوەتەگەڕ بۆ ئەوەی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق لانیكەم بۆ ماوەی شەش مانگ دوابخرێت، بۆ ئەوەی لە پێشدا بە تەواوەتی نێوماڵی لایەنە سیاسییەكانی شیعە رێكبخرێتەوە، ئەوجا هەوڵ بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی بخرێتەگەڕ.



ئەگەر بندێڕی ئەم قسەو باسانە بە وردی لێك بدرێتەوە، هەست دەكرێت هەم لەسەر ئاستی ناوخۆیی هێزە سیاسییەكانی شیعەی عێراق و هەمیش لەسەر ئاستی هەرێمی هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی بە ناوی رێكخستنەوەی نێوماڵی هێزە سیاسییەكانی شیعە گۆڕانكاری بەسەر ئەقڵییەتی حوكمڕانیی و دەستەبژێری شیعەی عێراقدا نەیەت و جارێكی دیكەش بە هەمان ئەقڵییەتی (خۆسەپاندن و تۆڵەسەندنەوە) حوكمڕانیی عێراق بكەن. بەڵام ئاستەنگی گەورە كە رووبەڕووی ئەم ئەقڵییەتی (خۆسەپاندن و تۆڵەسەندنەوە)یە دەبێت، ئەوەیە پێشتر ئەم ئەقڵییەتە بە تەنیا كێشەی لەگەڵ یەك پێكهاتە هەبوو، بۆیە دەیتوانی بە ئاسانی بەسەریدا زاڵ بێت، هەر بۆ نموونە كاتێك ئەم ئەقڵییەتە دەیویست لە ژێر پەردەی جۆراوجۆر عەرەبی سوننە سەركوت بكات، تەنیا كێشەی لەگەڵ عەرەبی سوننە هەبوو، هەرێمی كوردستانیش كە هەرگیز نەیویستووە ببێتە بەشێك لە كێشەی مەزهەبیی نێوان شیعە و سوننە، بۆیە بێلایەن بووە، كاتێكیش ئەم ئەقڵییەتە ویستی دژایەتی ریفراندۆم و خواستی سەربەخۆیی كوردستان بكات، دیسان تەنیا كێشەی لەگەڵ كورد هەبووە و عەرەبی سوننە پشتگیری لێ كردووە، بەڵام ئەمجارەیان ئەم ئەقڵییەتی حوكمڕانییە بە یەكجار نەك هەر تەنیا كێشەی لەگەڵ سێ پێكهاتە سەرەكییەكە (شیعە و سوننە و كورد) هەیە، بەڵكو كێشەی لەگەڵ یەكەیەكەی هاووڵاتیانی عێراق هەیە و هەموو پێكەوە داوا دەكەن ئەم ئەقڵییەتە گۆڕانكاری بەسەردا بێت و بگۆڕێت.



پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئەم دەستەبژێرە بە ئاسانی دەچنە ژێر گوشاری هاووڵاتیان و ئامادەن گۆڕانكاری بەسەر ئەو ئەقڵییەتە بهێنن و لەسەر بنەما و شێوازێكی دیكە حوكمڕانی لە عێراقدا رێكبخەنەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە جێگەی ئومێد نییە، لەبەر ئەوەی لە ماوەی 15 ساڵی رابردوو كێ وەزیر بووبێت، یان سەرۆك وەزیران هەر بە هەمان ئەقڵییەت حوكمڕانیی كردووە و بێجگە لە بەرژەوەندی خۆی و حزبەكەی، نەیتوانیوە بیر لە داهاتووی عێراق بكاتەوە، بۆیە لەم خاڵەوە مەزندەكردن بۆ ئەوەی ئەم ئەقڵییەتە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، بێجگە لە چاوەڕوانییەكی بێهوودە هیچی دیكەی لێ چاوەڕێ ناكرێت، بەڵام ئایا لە ناو ئەو هەموو كێشەی رووبەڕووی ئەم ئەقڵییەتی حوكمڕانییە دەبێتەوە، پەیوەندیی ناچاری و دیفاكتۆی نێوان هەولێر و بەغدا چی بەسەر دێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارەش بە شێوە تەقلیدییەكەی بەرەو ئەوەمان دەبات كە باشترین حاڵەت ئەوەیە بەغدا كێشەیەكی تازە لەگەڵ كوردستان دروست دەكات بۆ ئەوەی كێشەكانی دیكەی پێ بشارێتەوە، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، لە ئێستا دەسەڵاتدارانی بەغدا ئەمەیان پێناكرێت و ئەگەر پەنا بۆ كارێكی لەو جۆرە بەرن، بە زیانێكی گەورە بۆیان تەواو دەبێت، بۆیە مەزندەی نوێ لە ئاكامی رۆچوون بەناو كێشەكانی ناو گێژاوی پرۆسەی سیاسیی عێراق ئەوەیە كە بەرژەوەندیی دەستەبژێری شیعەی دەسەڵاتدار ئێستا لەوەدایە كە سەقامگیریی زیاتر بە پەیوەندی ئێستای نێوان هەولێر و بەغدا بدەن، هەروەها خۆیان تێكەڵی شێوازی بەڕێوەبردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان نەكەنەوە، چونكە كێشەكانیان زیاتر دەبێت و پاشان ناتوانن كۆنتڕۆڵی بكەنەوە، خۆ ئەگەر ئەقڵانەتریش بیربكەنەوە، هەوڵدەدەن لەگەڵ هەرێمی كوردستان، بۆ چارەسەری كێشەی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمیش رێگەیەك بدۆزنەوە، خۆ ئەگەر ئەم هەنگاوە هەڵبگرن، ئەوا بازنەی كێشەكانیان بچووكتر دەبێتەوە، لە هەمانكاتدا هیوایەكیش بۆ عەرەبی سوننە و شیعەش دروست دەبێتەوە كە ئەقڵییەتی حوكمڕانی لە عێراقدا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە و لە بری ئەوەی كێشە بە كێشەی تر بشارێتەوە، هەوڵدەدات چارەسەر بۆ كێشەكان بدۆزیتەوە، بەمەش متمانە دەگەڕێتەوە بۆ نێوان هاووڵاتی و حكومەت لە عێراقدا، كە ئێستا ئەو متمانەیە بوونی نەماوە.