خۆپیشاندانەكان
هەڵقوڵاوی شاردنەوەی كێشەكانە
بە دروستكردنی كێشەی دیكە


خۆپیشاندانەكانی چەند رۆژی رابردووی شاری بەسڕە كە لە ماوەیەكی كەمدا بەشی زۆری شارە شیعەنشینەكانی باشووری گرتەوە و دوای ئەویش گەیشتە بەغدا، بە شێوەیەك لە شێوەكان خۆپیشاندانەكانی ئەیلوولی 2011ی شاری نیویۆرك-مان بیردەهێنێتەوە، كە تیایدا خۆپیشاندەران وۆڵ ستریت-یان داگیركردو بۆرسەكانیان سووتاند، هەر بۆیە ئەگەر سووتاندنی بۆرسەكانی وۆڵ ستریت لە نیویۆرك ئەو پەیامەی بە جیهان راگەیاندبێت كە دەرهاویشتە خراپەكانی شۆڕشی پیشەسازی چوارەم و گلۆبالیزم كۆتایی بە مانای سیستمی دیموكراتی هێناوە و چیدی ئەمریكا بەو سیستمە بەڕێوەناچێت، ئەوا پەیامی خۆپیشاندانەكانی بەسڕەش ئەو پەیامەی بە هەموو عێراق راگەیاند كە چیدیكە بەم سیستمی حوكمڕانییەی ئێستا هەیە، عێراق بەڕێوەناچێت و دەبێت كۆتایی بێت.
دیارە پێگەی بەسڕە بۆ عێراق، هاوشێوەی پێگەی نیویۆركە بۆ ئەمریكا، چۆن نیویۆرك بە پایتەختی ئابووریی ئەمریكا پێناسە دەكرێت، بێگومان بەسڕەش بە پایتەختی ئابووریی عێراق دادەنرێت و پەرلەمانی عێراقیش هەوڵێكی لەوجۆرەی هەبوو كە بە فەرمی وەك پایتەختی ئابووریی عێراق بیناسێنێت، هەربۆیە ئەو ناڕەزایی و خۆپیشاندانانەی لە پایتەختی ئابووریی وڵاتانی جیهانەوە دەست پێدەكات، دامركاندنەوەی ئاسان نابێت و بە كۆتاییهاتنی ئەو سیستمە سیاسییە چەقبەستبووە نەبێت كۆتایی نایەت.
دیارە پێش ئەوەی خۆپیشاندەران لە نیویۆرك لە ساڵی 2011 بورسەكانی وۆڵ ستریت بسووتێنن، پێشتریش لە 2009وە لەلایەن هەوادارانی بزووتنەوەی ئاهەنگی چافڕێدانە ناو ئاوەوە (Tea Party Movement) خۆپیشاندانی دیكە رێكخرابوون. دیارە بزووتنەوەی ئاهەنگی چافڕێدانە ناو ئاوەوە، بزووتنەوەیەكی سیاسی، یان حزبێكی سیاسی نین، بەڵكو ئامانجی ئەوان ئەوە بوو مانای شۆڕشی ئەمریكا بۆ ئازادی و سەربەخۆیی دووبارە بەبیر ئیدارەی ئەو كاتی ئەمریكا بهێننەوە و پێیان بڵێن: كاتێك بەریتانیا باجی زیادەی خستەسەر (چا)،
ئەمریكییەكان دەستیان بەسەر سێ كەشتیی چای بەریتانیادا گرت و هەموو سندوقە چاكانیان فڕێدایە ناو ئاوەوە، بەمەش ئاڵۆزی دروست بوو، بڵێسەی شۆڕشی ئەمریكا دژی بەریتانیا دەستی پێكردو سەرەنجامیش بە ئازادی و سەربەخۆیی ئەمریكا كۆتایی هات..
دیارە ئیدارەی ئۆباما لە ساڵی 2009 پەیامی بزووتنەوەی ئاهەنگی چافڕێدانە ناو ئاوەوەی بە هەند وەرنەگرت، بۆیە لە 2011 هەمان شێوازی ساڵی 1773ی بەندەری بۆستنیان دووبارە كردەوە، بەڵام ئەمجارەیان ئەو شوێنانەیان سووتاند كە قورسایی زیاتر دەخاتە سەرشانی ئەمریكییەكان و باری بژێوییان زەحمەتتر دەكات، كە ئەویش سووتاندنی بۆرسەكان و داگیركردنی وۆڵ ستریت بوو، سەرەنجامیش وەك بینیمان ئەو خۆپیشاندانەی نێویورك دروشمی (ئەمریكا پێش هەموو شتێك و دووبارە ئەمریكایەكی گەورە دروست دەكەینەوە)ی بەرهەمهێناوە و وەك ئێستاش لە ماوەی نزیكەی ئەم ساڵ و نیوەی ترەمپ بۆتە سەرۆكی ئەمریكا، شتێك نەماوە بەناوی ئەو سیستمەی كە پێشتر ئەمریكای بەڕێوە دەبرد.


ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە خوێندنەوەیەك بۆ خۆپیشاندانەكانی چەند رۆژی رابردووی بەسڕە بكەین، دەبینین هاووڵاتیانی بەسڕەش بە هەمان شێوەی هاووڵاتیانی نیویۆرك و هەوادارانی بزووتنەوەی ئاهەنگی چافڕێدانە ناو ئاوەوە، هەڵدەكوتنە سەر ئەو شوێنانەی كە بوونە هۆكاری نەهامەتییەكانی خەڵكی بەسڕە بەتایبەتی و خەڵكی عێراق بە شێوەیەكی گشتی، هەر بۆ نموونە لەچەند رۆژی رابردوو و پێش هەر شوێنێك دەروازەی شەلەمچەیان داگیركرد، كە دەروازەی سەرەكیی بەسڕەیە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێراندا، سەبارەت بە هۆكاری داگیركردنی ئەم دەروازەیە د.وائل عەبدوللەتیف پارێزگاری پێشووی بەسڕە دەڵێت: «ئەو دەروازەیە بۆتە هۆكاری ئەوەی كە جووتیارانی بەسڕە نەتوانن هیچ بەرهەمێكی كشتوكاڵی بەرهەم بهێنن، لەبەر ئەوەی پێشتر بەسڕە بەروبوومی كشتوكاڵی بەرهەم دەهێنا، ئێستا زۆر بە هەرزانتر لە رێگەی دەروازەی شەلەمچەوە بازاڕەكانی بەسڕە بە بەروبوومی كشتوكاڵیی ئێران پڕدەكرێن، بەمەش جووتیارانی بەسڕە ناتوانن لە بەرهەمهێنان بەردەوام بن، ئەمەش هۆكارێكی سەرەكییە بۆ دروستبوونی بێكاری لە شارەكەدا، هەروەها هەڵیان كوتاوەتە سەر كۆمپانیاكانی نەوتی شارەكە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەو كۆنتراكتانەی لەلایەن حوسێن شەهرستانی وەزیری پێشووی نەوتی عێراق لەگەڵ كۆمپانیاكان گرێدراون، رەچاوی ئەو خاڵەی نەكردووە كە بوونی ئەو كۆمپانیایانە ببنە سەرچاوەیەك بۆ دروستبوونی هەلی كار بۆ هاووڵاتیانی بەسڕە، بەڵكو بەپێچەوانەوە كۆمپانیاكان پەنایان بردووە بۆ هێنانی دەستی كار لە دەرەوە بە نرخێكی هەرزانتر لە نرخی دەستی كاری عێراقی، بۆیە ئەمەش هۆكارێكی دیكەیە كە خەڵكی بەسڕە بە سەرچاوەی نەهامەتی و بێكاریی خۆیانی دەزانن، هەروەها شوێنێكی دیكە كە خۆپیشاندەرانی بەسڕە هەوڵیانداوە داگیری بكەن، ئەو بەندەرانەی بەسڕەن كە نەوتی بەسڕەی لێ هەناردەی دەرەوە دەكرێت و بە رێژەی (90%) كۆی بەرهەمی نەوتی هەناردەكراوی عێراق بۆ دەرەوە مەزندە دەكرێت، ئەم هەوڵەشیان ئەو پەیامەی هەڵگرتووە، ئەگەر نەوتی خۆمان ببێتە هۆكاری ئەوەی بەو جۆرەی ئێستا ژیان بەسەر بەرین و هیچ خزمەتگوزارییەك لە شارەكەدا بوونی نەبێت، ئەوا باشترە ئەو نەوتە هەناردە نەكرێت، دوایین شوێن كە خۆپیشاندەران هەوڵیانداوە داگیری بكەن و بیسووتێنن، بارەگای حزبە سیاسییەكان بووە، بەڵام ئایا بارەگای كام لایەنی سیاسییان سووتاندووە، بێگومان بارەگای ئەو لایەنە سیاسییانەی كە لە دوای ساڵی 2005ەوە پۆستی پارێزگاری بەسڕەیان لابووە و سەرۆكی حكومەتی خۆجێیی ئەو پارێزگایە بوون، وەك لایەنەكانی (دەعوا، فەزیلە، حیكمە، مەجلیسی ئەعلا)، ئەمەش بەو مانایەی سزای هەموو ئەو لایەنە سیاسییانە دەدەن كە بە فاكتەری نەهامەتییەكانی خەڵكی بەسڕەی دەزانن، ئەگەر سەرنج بدەین، دەبینین ئەمە تەواو تەواو پێچەوانەی ئەو حاڵەتەیە كە خۆپیشاندانەكانی دەڤەری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە بە هاندانی بزووتنەوەی گۆڕان ئەنجامدەدران و، بارەگای ئەو حزبانەی بەرپرس بوون لە نەهامەتییەكانی خەڵكی ئەو دەڤەرە سەلامەت دەبوون، لەبەرامبەریشدا بارەگاكانی پارتی دیموكراتی كوردستان دەسووتێنران كە هیچ دەسەڵاتێكی لەو دەڤەرەدا نەبووە.
دیارە ئەوەی هەتا ئێستا لە مەترسیی ئەم خۆپیشاندانەی بەسڕە تێگەیشتووە و هەر زوو مەزندەی ئەوەی كردبوو كە خۆپیشاندانەكان لە سنووری بەسڕە نامێنێتەوە و پەرەدەسەنێت و شارەكانی دیكەی عێراقیش دەگرێتەوە، بێگومان حەرەكەی عەسائیبی ئەهلی هەقە كە یەكێكە لە میلیشیاكانی حەشدی شەعبی كە بڕوای بە سنووری عێراق نییە و هەروەها هێندەی گوێڕایەڵی مەرجەعیەتی باڵای قومە، هێندە گوێڕایەڵی مەرجەعیەتی نەجەف نییە، هەر بۆیە عەسائیبی ئەهلی هەق سەبارەت بە خۆپیشاندانەكانی بەسڕە بەیانێكیان بڵاوكردۆتەوە، لە بەیانەكەیدا بەو جۆرە قسە لەگەڵ خەڵكی بەسڕە دەكات، كە خۆی لە عێراقدا وەك دەوڵەت و حكومەت دەزانێت و هەڕەشە لە خۆپیشاندەران دەكات، دیارە ئەم هەڵوێستەی حەرەكەی عەسائیبی ئەهلی هەق لەو ترسەوە سەرچاوەی گرتووە كە خۆپیشاندانەكانی بەسڕە سەرەتایەكە بۆ كۆتاییهاتنی ئەم سیستمە حوكمڕانییەی ئێستا و لەسەر ئەویشەوە كۆتاییهاتنی هەموو ئەو لایانانەیە كە بەشێكن لە میلیشیاكانی حەشدی شەعبی.


حكومەتی عێراق ویستی بە ئەقڵیەتی شیعەگەرایی غەدر لە كورد و سوننە بكات، بەڵام شیعەشی پێ رازی نەكرا


حكومەتی ئێستای عێراق، حكومەتی تێكڕای لایەنە سیاسییەكانی شیعەیە لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نیشتمانیدا، تەنانەت تەیاری سەدریش بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر بەردەوام بەشێك بووە لە هەموو حكومەتەكان، هەتا بەم دواییە وەزیرەكانی لە حكومەت كشاندەوە و خۆی وەك ئۆپۆزسیۆن ناساند، لەسەر ئەم بنەمایە راستە پۆستی سەرۆك وەزیران لە 2005ەوە هەتا ئێستا لای حزبی (دەعوە) بووە، بەڵام پرۆسەی بڕیار دروستكردن و بڕیاردان لای هەموو لایەنە سیاسییەكانی شیعە بووەو ئەوان زۆرینەی ناو ئەنجومەنی وەزیران بوون و كورد و عەرەبی سوننە كاریگەرییەكی ئەوتۆیان نەبووە، هەربۆیە ئەو سیاسەتی حوكمڕانییەی لەلایەن هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعەوە لە 2005ەوە هەتا ئێستا هەبووە و مامەڵەی لەگەڵ پێكهاتەكانی عێراق پێكراوە، بە بەرهەمی ئەقڵییەتی حوكمڕانیی كۆی لایەنە سیاسییەكانی شیعە دادەنرێت و تەنیا ئەو لایەنە لێی بەرپرسیار نییە كە پۆستی سەرۆك وەزیرانی لا بووە.
ئەوەی پاڵپشتی ئەم بۆچوونە دەكات، ئەوەیە كە حكومەتی عێراق لە سەردەمی نوری مالیكی بە زەبری ئاگر و ئاسن و لە ژێر پەردەی دژایەتیكردنی تیرۆر، خۆپیشاندانەكانی حەویجە و ئەنباری دامركاندەوە و عەرەبی سوننەی سەركوتكرد، بەڵام یەكلایەنی ناو هاوپەیمانی نیشتمانی شیعە، بەیاننامەیەكی لە دژی رەفتارەكانی نوری مالیكی دەرنەكرد، بەپێچەوانەوە پشتیوانی رەفتار و سیاسەتەكانی نوری مالیكییان كرد و هەوڵیاندەدا بە ئەقڵییەتی شیعەگەرایی پشتیوانی جەماوەریی شیعە بۆ سیاسەتەكانیان پەیدا بكەن.

لەپرسی بڕینی بودجە و مووچەی كوردستان لە سەرەتای ساڵی 2014 لەلایەن حكومەتی نوری مالیكی و پاشانیش درێژەپێدانی لە حكومەتەكەی حەیدەر عەبادی تا ئێستا، دیسان یەك لایەنی ناو هاوپەیمانی نیشتمانی شیعە ناڕەزایی بەرامبەر هەردوو حكومەتی مالیكی و عەبادی دەرنەبڕی كە سەرچاوەی بژێوی خەڵكی كوردستانیان بڕیوە. لەدوای ئەمەش و پاش ئەوەی كوردستان ناچار بوو پەنا بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی ریفراندۆم بەرێت و خۆی لەو كێشەی لەگەڵ عێراق رزگار بكات، بەڵام وەك بینیمان ئەمجارەیان بە بیانووی پاراستنی یەكپارچەیی عێراق، هەموو لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراق مەسەلەكەیان كرد بە كێشەی نێوان كورد و عەرەب و بە رێگەی پەرلەمان زیاتر لە 13 سزای قورسی ئابوورییان لە دژی كوردستان پەسەند كرد و دەسەڵاتیشیان دایە سەرۆك وەزیران بە هەر رێگەیەك بە باشی دەزانێت بە بەكارهێنانی هێزی سەربازییش مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكات، سەرەنجامیش هەر وایان كرد و حكومەتی عەبادی نەك هەر هێزی سەربازی، بەڵكو میلیشیاكانی حەشدی شەعبی بەكارهێنا بۆ ئەوەی كوردستان داگیربكاتەوە و ئەوەشی بۆ كرا و 51%ی خاكی كوردستانی داگیركردەوە، سەبارەت بەم پرسە ئەمجارەیان ناڵێین: ئایا چ لایەنێكی سیاسیی شیعە هەڵوێستی بەرامبەر كوردستان هەبووە؟ بەڵكو دەڵێین: ئایا كام سەركردەی ئەو لایەنە سیاسییە شیعیانە راستەوخۆ بەشدار نەبوون لەو هێرشە سەربازییە كە بە رێگەی سوپا و حەشدی شەعبی كرایە سەر كوردستان؟ بێگومان ئاشكرایە هەموو لایەنە سیاسییەكانی شیعە راستەوخۆ لە داگیركردنەوەی كوردستان بەشداربوون و سەركردەكانیشیان بە عەممار حەكیمیشەوە كە باپیری هێرشی بۆ سەر كوردستان حەرام كردبوو، هەر هەموویان شانازییان بە داگیركردنەوەی كوردستانەوە دەكرد.
دیارە مێژووی نزیكەی 14 ساڵی حوكمڕانیی شیعە، راشكاوانە ئەوەمان پێدەڵێت، كە ئەقڵییەتی حوكمڕانیی شیعە لە شێوازی مامەڵەكردنی بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ كورد و عەرەبی سونیە، نەك هەر سەركەوتوو نەبووە، بەڵكو كێشەكانیان زیاتر قووڵتر و ئاڵۆزتر كردووە و لەوانەیە كردنەوەو چارەسەركردنیان لەگەڵ ئەم ئەقڵییەتەی ئێستای دەسەڵاتدارانی شیعەدا كارێكی مەحاڵیش بێت، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانەش نەیانتوانیوە پیكهاتەی عەرەبی شیعەی عێراقیش رازی بكەن.
ئاشكرایە ئەقڵییەتی حوكمڕانی هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعە، بۆ دروستكردنی كێشە لەگەڵ عەرەبی سوننە بیانووی سیاسەتی (دژە تیرۆر)ی هەبوو و دەیویست هەموو عەرەبی سوننە لەژێر پەردەی تیرۆردا سەركوت بكات، بۆ دروستكردنی كێشەش لەگەڵ كورد و هەرێمی كوردستانیش بیانووی ئەوەی هەبوو كە كوردستان هەموو هەنگاوەكانی بەرەو دروستكردنی دەوڵەت دەچێت، ئەوجا بۆ ئەوەی یەكپارچەیی عێراق بپارێزێت، جارێك بە بیانووی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان و جارێكی دیكە بە بیانووی هەناردەكردنی نەوت بۆ دەرەوە و سەرەنجامیش بە بیانووی ئەوەی كوردستان ریفراندۆمی ئەنجام داوە، هەموو كارەكانی بۆ چووەسەر و تێكڕای لایەنە سیاسییەكانی شیعەش پشتگیرییان لێ كرد.
بەڵام ئەوەی جێگەی خۆشحاڵییە، ئەوەیە كە هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعە ئەمجارەیان بۆ سەركوتكردنی خۆپیشاندەرانی شیعە كە ئێستا لە بەسڕەوە هەتا بەغدا بەردەوامی هەیە، هیچ بیانوویەكی بەدەستەوە نییە، بۆیە پەنای بردووەتە بەر ئەوەی كە دەڵێن: ئەم خۆپیشاندانە دەستی دەرەكی تێدایە، یان وەك نوری مالیكی دەڵێت: ئەمانە كۆنە بەعسییەكان هانیان دەدات، یان وەك بەیانەكەی عەسائیبی ئەهلی هەق ئاماژەی پێكردووە، كە تێیدا دەڵێن: بەهیچ شێوەیەك رێگە نادەین، كارێك بكرێت كە زیان لە بەرژەوەندییەكانی خەڵكی بەسڕە بكەوێت، ئەمە بە دیوەكەی دیكەیدا واتە هەر كەسێك هەوڵبدات، دەروازەی شەلەمچە و سەفوان و فاو بگرێت، یان بارەگای حزبەكان بسووتێنن.
ئێستا خۆپیشاندەرانی شیعە لەگەڵ مەرجەعییەتی شیعە لەبەرەیەكن و لایەنەكانی ناو هاوپەیمانیی شیعەش (واتە هەموو لایەنە سیاسییەكان) لەبەرەیەكی دیكەن، جیاوازی نێوان ئەم دووبەرەیە ئاشكرایە، پێشتر لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا، مەرجەعییەتی شیعە پەیامی بۆ دەنگدەران ئەوە بوو: (دەنگ مەدەنەوە بەو كەسانەی كە پێشتر تاقیتان كردوونەتەوە)، ئەمەش مانای ئەوەیە دەنگ مەدەن، ئەوجا لەبەر ئەوەی ئەم پەیامەی مەرجەعییەتی شیعە تەواوی لایەنەكانی ناو هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعەی دەگرتەوە، بێجگە لە (تەیاری سەدر كە لەناو حكومەت كشابووەوە)، بینیمان عەرەبی شیعەی عێراق بە رێژەی 65-80% بایكۆتی پرۆسەی هەڵبژاردنیان كرد، لە شارێكی وەك بەغدا كە زیاتر لە 12 ملیۆن دانیشتووانەكەیەتی و 6 ملێۆن كەس مافی دەنگدانی هەبووە، ریژەی بەشداری لە نێوان 19-20% بووە، هەروەها لەناو لایەنەكانی هاوپەیمانیی شیعە لیستەكەی سەدر پلەی یەكەمی بەدەست هێناوە و ئەمەش بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ فەتواكەی مەرجەعییەت و عەرەبی شیعە، كە ئەمجارە زیاتر دەنگیان بە لیستەكەی سەدر داوە.
ئەگەر فەتواكەی مەرجەعییەت بكەینە بنەمایەك و هاوسەنگیی نێوان هەردوو بەرەی (خەڵك و مەرجەعییەت) لەبەرامبەر (هەموو لایەنە سیاسییەكانی شیعە)ی پێ بخوێنینەوە، ئەوا ئەو بنەمایە پێمان دەڵێت، 80%ی خەڵكی شیعەی عێراق لەگەڵ مەرجەعییەت یەك دەگرنەوە، تەنیا 20%ی شیعەی عێراق لەگەڵ هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعە یەك دەگرێتەوە، بۆیە ئەمجارەیان هەموو لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراق كە هەموویان لەو سیاسەتە حوكمڕانییەی ئێستا بەشدارن، لە هەڵوێستێكی هێجگار سەخت و ئاڵۆزدان و لەوانەیە بەرەكەیان لەژێر پێ بێننە دەرەوە و كۆتاییان بێت.

هەروەها ئەگەر بەراوردێك بكەین لە نێوان بەیانەكەی مەرجەعییەت بۆ پشتیوانیی خۆپیشاندان و پەیامی (هەموو لایەنە سیاسییەكانی شیعە) كە لە ژێر پەردەی پشتیوانیكردن لە خۆپیشاندانی ئاشتییانە هەڕەشەی گەورە لە خۆپیشاندەران دەكەن، ئەوا وەك لەدوای نوێژی هەینی رابردووە بینیمان، شیعەی عێراق لە شارەكانی نەجەف و میسان و زیقار و بەغدا ڕژانە سەر جادەكان و پشتیوانیی خۆیان بۆ خۆپیشاندانەكانی بەسڕە دەربڕی، لەبەرامبەردا نەك هەر گوێیان بۆ پەیامەكانی لایەنە سیاسییەكانی شیعە نەگرت، بەڵكو ئەمجارەیان هەڵیانكوتایە سەر بینایەی حكومەتە خۆجێیەكان لە بەشێك لە پارێزگاكانی باشووری عێراق.

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا بۆچی مەرجەعییەتی شیعەی نەجەف، دژی شێوازی حوكمڕانیی ئەو لایەنە سیاسییانەی ئێستای شیعەی عێراقە و لە هەڵبژاردندا خەڵكی هان دەدا كە دەنگیان پێ نەدەنەوە، ئەمجارەشیان لە خۆپیشاندانەكەدا پشتگیریی خۆپیشاندانەكانی كرد؟ وەڵامی ئەم پرسیارە دوو لایەنی هەیە، لایەنی یەكەمیان ئەوەیە كە مەرجەعییەتی شیعەی نەجەف وەك مەرجەعییەتی شیعەی قوم، بڕوای بەوە نییە كە راستەوخۆ مەرجەعییەت خۆی تێكەڵی سیاسەت و حوكمڕانی بكات، بەڵام ئەوەی ئێستا كۆی لایەنە سیاسییەكانی هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعە دەیكەن، كۆپیكراوی هەمان حوكمڕانیی ویلایەتی فیقهی كۆماری ئیسلامی پیادە دەكەن، بەڵام تەنیا جیاوازی ئەوەیە لە عێراق بە چاكەت و پەنتۆڵەوە حوكمڕانی دەكەن، نەك بە عەمامە و مێزەرەوە. لای مەرجەعییەتی شیعەی نەجەف ئەم تێكەڵكردنی ئایین و سیاسەت و حوكمڕانییە، بە زیان بۆ ئایینەكە دەشكێتەوە، بۆیە مەرجەعییەت دەیەوێت ئەمانە لە حوكمڕانی نەمێنن و حوكمڕانییەكی مەدەنی و دوور لە كاریگەریی ئایینی بێتەئاراوە، لایەنی دووەم كە وایكردووە مەرجەعییەت دژی حوكمڕانیی ئێستای لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراق بێت، ئەوەیە كە مەرجەعییەت چاوەڕێی ئەوە بوو لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراق بەو جۆرە حوكمڕانی بكەن، كە پێش هەر شتێك ئەو زوڵمە مێژووییەی لەسەر شیعەی عێراق هەبووە، هەڵبگیرێت و نەمێنێت، پاشانیش شیعەی عێراق وەك لایەنی زۆرینە و غەدرلێكراو پەیوەندییەكی هاوسەنگ و ئاشتییانە لەگەڵ عەرەبی سوننە و كورد دروست بكاتەوە، بەڵام ئەم لایەنە سیاسییانەی شیعە، نەك هەر ئەمەیان پێ نەكرا، بەڵكو پێش هەمووان ئەو زوڵمە مێژووییەی لەسەر شیعەی عێراق هەبوو، ئەم لایەنە شیعەیانەی ئێستا زۆر لە سەردەمی پێشتر زیاتریان كردووە، سیاسەتێكیان پیادە كردووە كە داعشی لێ بەرهەمهاتووە و بە سەدان هەزار لاوی شیعەی عێراقیان كردووەتە خۆراكی ئەو شەڕە، بەتەنیان شاری بەسڕە لە شەڕی دژی داعش 1700 قوربانی داوە كە پێدەچێت 10 هیندەش بریندار بووبن. لێردا پرسیار ئەوەیە: ئایا لایەنە سیاسییەكانی شیعە كە حوكمڕانیی عێراق دەكەن، بۆ ئەوەیە شیعە كۆمەڵكوژ بێت، یان حوكمڕانی دەكەن بۆ ئەوەی شیعە غەدری مێژوویی لەسەر لابچێت؟ هەروەها ئەم لایەنە سیاسییانەی شیعە لەژێر پەردەی شیعەگەرایی كارێكیان كردووە كە هەموو عەرەبی سوننە دژی هەموو عەرەبی شیعە بێت، هەروەها وایان كردووە كە دوژمنایەتی لە نێوان كوردو شیعەی عەرەب بێتەئاراوە كە بە درێژایی سەد ساڵی رابردوو كوردو شیعەی عەرەب لە یەك سەنگەردا دژی دیكتاتۆری هاوخەبات و هاوسەنگەر بوون و تەنانەت بەشێك لەوانەی ئێستا وەك فەرماندەی میلیشیاكان بەشداریی هێرشەكانیان بۆ سەر كوردستان دەكرد، لە هەشتاكانی سەدەی رابردوو میوانی سەنگەرەكانی پێشمەرگە بوون لە كوردستان و پێشوازییان لێكرابوو. كەواتە خەڵكی شیعەی عێراق و مەرجەعییەتی نەجەفیش گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی ئەم تاقمە سیاسییەی ئێستا دەیانەوێت خۆیان وەك نوێنەری عەرەبی شیعەی عێراق پیشان بدەن، عەرەبی شیعەی عێراق لەسەر ئەو بنەمایە دەنگی پێیان نەداوە كە ناوی عەرەبی شیعە ناشیرین بكەن، یان بیانكاتە دوژمنی كورد و عەرەبی سوننە كە چارەنووسیان وایە دەبێت لەیەك دەوڵەتدا پێكەوە بژین، بۆیە پەیامی خۆپیشاندەران و پشتگیریی مەرجەعییەتی نەجەف، بە راشكاوی ئەوەیە دەبێت كۆتایی بەو سیستمی حوكمڕانییە بێت كە هەتا ئێستا لایەنە سیاسییەكانی شیعە بەم شێوەیە عێراقیان پێ بەڕێوە بردووە.
حكومەتی عێراق خۆی سەرچاوەی كێشەكانە چۆن دەتوانێت چارەسەریان بكات؟


لەو كاتەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق كشانەوە و بەپێی رێككەوتنی سۆفا دەسەڵاتی رەهای حوكمڕانی عێراق تەسلیمی هاوپەیمانیی نیشتمانیی شیعە كراوە، حكومەتی عێراق بە پشتیوانیی كۆی لایەنە سیاسییەكانی شیعە بریتی بووە لە (حكومەتی بەرهەمهێنانی كێشە) نەك چارەسەركردنی كێشەكان، هەربۆیە لە كابینەی دووەمی نوری مالیكییەوە هەتا ئێستا، حكومەتی عێراق لە بری ئەوەی هەوڵیدابێت كێشەیەك چارەسەر بكات، كێشەیەكی دیكەی دروستكردووە بۆ ئەوەی كێشەكەی پێشتری پێ بشارێتەوە.
ئەگەر لەو میتۆدەوە هەوڵبدەین بەناو ئەو كێشانەدا رۆچین كە ئێستا خەڵكی بەسڕەی هێناوەتە سەر شەقام و پارێزگا شیعەكانی دیكە بۆ هەمان كێشە و بۆ پشتیوانیی خەڵكی بەسڕە ئەوانیش رژاونەتە سەر شەقام، دەبینین هەموو ئەو كێشانەی هەن، هیچیان دەرهاویشتەی خراپیی كەمیی باری دارایی، یان هەژاری عێراق نین، بەڵكو دەرهاویشتەی سیاسەتی بەئەنقەستی ئەو لایەنە سیاسییانەی شیعەن كە لەژێر چەتری هاوپەیمانیی نیشتمانی كۆبوونەتەوە.
هەر بۆ نموونە ئەگەر پرسیاری ئەوە بكەین، بۆچی جووتیارانی بەسڕە ئێستا كشتوكاڵ بەرهەم ناهێنن، ئایا خەڵكەكە حەزی لە كشتوكاڵ نییە، یان سیاسەتی حوكمڕانی لایەنە شیعەكان وایكردووە كە خەڵك نەتوانێت كشتوكاڵ بكات؟ بێگومان هەموو خەڵكی عێراق دەزانن، پێشتر تەنیا بەرهەمی كشتوكاڵیی ناوچەی زوبیر دەیتوانی پێداویستی چەندین بەرهەمی وەك (تەماتە و خەیار و باینجان و.. هتد) لە سەرتاسەری عێراق بۆ ماوەی 4-5 مانگ پڕبكاتەوە، هەروەها خورمای بەسڕە بێجگە لە پێداویستیی ناوخۆ، رەوانەی دەرەوەش دەكرا، بەڵام ئێستا لە سایەی حوكمڕانیی فەشەلی لایەنە شیعیەكاندا، لە ئێرانەوە تەماتە و خەیار و باینجان و شووتی و خورما و.. هتد بۆ بەسڕە دەهێنرێت، خەڵكی بەسڕە دەڵێن، لەبەر جیاوازی بەهای دراوی تمەن بەرامبەر دراوی دینار، نرخی بەرهەمە كشتوكاڵییە هاوردەكانی ئێران زۆر لە نرخی بەرهەمی خۆماڵی هەرزانترە، بۆیە جووتیارانی عێراق ئەگەر كاری كشتوكاڵی بكەن، لە بری قازانج، زەرەر دەكەن، بەڵام ئەگەر پرسیارێكی دیكە بكەین، ئایا بۆچی حكومەتی عێراق یاسایەك بۆ پاراستنی بەرهەمی خۆماڵی دەرناكات؟ بێگومان وەڵامەكەی ئەوەیە: ئەوەی ئەو شمەكانە لە ئێرانەوە بۆ عێراق هاوردە دەكات، خودی دەسەڵاتدارانی لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراقن. یان ئەگەر بپرسین: ئایا بۆچی ئاوی خواردنەوەی پاك بۆ شارێكی وەك بەسڕە دابین نەكراوە؟ ئەمەشیان وەك خەڵكی تەكنیكی بەسڕە ئاماژەی پێ دەكەن، چەندین جار بەناو پارە بۆ پڕۆژەی ئاوی بەسڕە دیاریكراوە و هەر جارێك لایەنێكی شیعە كە دەسەڵاتدار بووە لەو شارە پرۆژەكەی دواخستووە و پارەكەشی بێ سەروشوێنە.

حكومەتی عێراق بۆ وەڵامدانەوەی خواستەكانی خۆپیشاندەران، لیژنەیەكی پێكهێناوە بۆ ئەوەی كێشە بەپەلەكان چارەسەر بكرێت و ئەوانی دیكەش بەسەر بەرنامەیەكی مامناوەندی و دوورمەودا دابەش بكرێت، سەبارەت بە كێشە بەپەلەكان بە پلەی یەكەم دابینكردنی (ئاوی خواردنەوەی پاك و وزەی كارەبایە)، بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە چارەسەرەكەیان ئەوەیە بە تانكەر ئاو دابەش بكەن و بۆ كارەباش وەزیری كارەبایان رەوانەی كۆماری ئیسلامی كردووە، بۆ ئەوەی وزەی كارەبا لە ئێران بكڕێت، لێرەوە ئەگەر سەرنج لەم دوو چارەسەر بدەین كە حكومەتی عێراق بۆ ئەم دوو كێشە گرنگە دۆزیویەتەوە، دەبینین هەردووكیان دوو كێشەی دیكە دروست دەكەن، بۆ شاردنەوەی ئەم دوو كێشەی كە ئێستا هەن، سەبارەت بە یەكەمیان كە دابەشكردنی ئاوە بە تەنكەر، دیارە دەستپێكردنی پڕۆژەیەكی لەمجۆرە بۆ دابینكردنی ئاوی پاك تەنیا بۆ شارێكی وەك بەسڕە كە ژمارەی دانیشتووانی زیاتر لە چوار ملیۆنە، دەبێت پارەیەكی ئەوتۆی بۆ تەرخان بكرێت كە زۆر لە پارەی ئەو پرۆژە ئاوە زیاتر دەبێت كە بۆ 25 ساڵی داهاتوو كێشەی ئاوی خواردنەوە بۆ بەسڕە چارەسەر دەكات، بۆیە كاتێك ئەم پارەیە بۆ تەنكەری ئاو دابین دەكرێت، پڕۆژەی ستراتیژی ئاوی بەسڕەو شارەكانی دیكە پەك دەخرێت، سەبارەت بە چارەسەری دووهەمیشیان بۆ دابینكردنی كارەبا كە بە حیساب لە ئێرانی دەكڕن، ئەمیش كێشەیەكی گەورەتر دروست دەكات، باشە ئێران چۆن تەنیا كارەبا بە عێراق دەفرۆشێت، لە كاتێكدا خۆپیشاندەران داوادەكەن هیچ بەرهەمێكی دیكەی ئێرانی بۆ عێراق هاوردە نەكرێت، بۆیە ئەگەر دابینكردنی كارەبا بەو مەرجە بێت، بە هەمان شێوەی جاران هەموو بەرهەمێكی ئێران بێتە عێراقەوە، ئەمەشیان مانای ئەوەیە بەشێكی دیكەی خواستی هاووڵاتیان پشتگوێ خرا و حكومەتیش ناتوانێت هەلی كار بۆ خەڵك دابین بكات.

كێشەیەكی دیكەی خەڵكی بەسڕەو باشووری عێراق، كێشەی بێكارییە، حكومەتی عێراق بۆ چارەسەری ئەم كێشەیەش بڕیاری داوە 10 هەزار كەس بە شێوەی گرێبەست لەسەر وەزارەتە جیاوازەكانی حكومەت دابمەزرێنێت، ئەگەر سەیری ئەم چارەسەرەش بكەین، كە تەنیا بۆ بێكاریی خەڵكی بەسڕە پێشنیار كراوە، دەبینین ئەمەش كێشەیەكی دیكە بۆ هەڵاوسانی حكومەت دروست دەكات، ئەمە لەكاتیكدا چەندین كارگەی گەورە لە بەسڕە هەن كە دەتوانرێت بە مووچەی ساڵێكی ئەو 10 هەزار فەرمانبەرەی كە بەنیازن دایبمەزرێنن، دووبارە چاكی بكەنەوە و زۆر لەو 10 هەزارەش زیاتر هەلی كار دروست بكەن، بەڵام بۆچی هەنگاو بۆ چارەسەری هەڵدەگرن و خۆیان لە چارەسەری راستەقینە نزیك ناكانەوە؟ بێگومان وەڵامی ئەم پرسیارەش وەك چاودێرانی سیاسی لە نزیكەوە دەیدەنەوە، ئەگەر بیر لە چارەسەری راستەقینە بكەنەوە، ئەوا دەوڵەتی عێراق بەرەو دامەزراوەییكردن دەچێت و دامەزراوەكان بەهێز دەبن، كاتێكیش دامەزراوە بەهێز بێت، ئەوا گومانی تێدا نییە كە هێزی میلیشیایی و مەزهەبگەرایی دەپووكێتەوە و ئەو لایەنە سیاسیانەشی كە سیاسەتی میلیشیایی مەزهەبگەراییان كردووە بە خۆراكی سیاسەتی بەردەوامیان، ئەوا ئەوانیش دەپووكێنەوە و لە پرۆسەی حوكمڕانیدا نامێنن، بۆیە ئەم تاقمەی ئێستا بەناوی نوێنەرانی شیعەی عێراقەوە مۆنۆپۆلی سیاسەتی حوكمڕانی عێراقیان كردووە، قازانجەكەیان لەوەدایە بۆ شاردنەوەی هەر كێشەیەك، كێشەیەكی دیكە دروست بكەن، بەڵام پرسیاری گرنگ و كۆتایی ئەوەیە، ئایا تاكەی ئەم سیاسەتەیان بۆ دەچێتەسەر؟ بێگومان وەڵامی خۆپیشاندەران و پشتگیریی مەرجەعییەتی نەجەف ئەوەیە كە ئەمجارە دەبێت كۆتایی بێت و نابێت كێشەكان بە دروستكردنی كێشەی دیكە بشاردرێنەوە، ئەمەش عێراق دەخاتە ناو تونێلێكەوە كە زەحمەتە بە ئاسانی رووناكیی ئەو سەری تونێلەكەی لێ دەربكەوێتەوە.