لێپرسینەوە، یان (موسائەلە)ی مێژوو، تاوانباركردن و دادگاییكردنی مێژوو نییە، هەتا مێژوو پاكانە بۆ ئەو هەڵانە بكات كە لەناو ئەو مێژووە روویانداوە، بەڵكو لێپرسینەوە واتە دووبارە پرسیاركردن لەو مێژووە بۆ ئەوەی راستگۆیانە وەڵامی ئەو پرسیارانەی تاكەكانی نەتەوە بداتەوە كە رووبەڕووی كۆی ئەو مێژووەی دەكاتەوە.

ئەوجا لێرەوە و تەنیا بۆ شرۆڤەیەكی بەراوردكاری، ئاراستەی لێپرسینەوە لە مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانەوە بگۆڕێن و ئەم لێپرسینەوەیە ئاراستەی مێژووی مودێرنە بكەین و هەمان پرسیاری ئاراستە بكەینەوە: (بۆچی مەعریفەی ئازادیخوازانەی مودێرنە گۆڕا بۆ مەعریفەی بەرژەوەندخوازی سەرمایەداری؟). ئەوا مێژووی مودێرنە راشكاوانە و راستگۆیانە بە پرسیارێكی دیكە وەڵاممان دەداتەوە و لێمان دەپرسێت: ئایا گەورەترین بەرهەمی مودێرنە و ژینگەی ئازادیی بیركردنەوەی ئازادیی تاكەكانی رۆژئاوا لە سەردەمی مودێرنە چی بوون؟ بێگومان ئەو مێژووە پێمان دەڵێت: گەورەترین دەستكەوتی بیركردنەوەی ئازادیی تاكەكانی رۆژئاوا لە سەردەمی مودێرنە بریتی بووە لە دۆزینەوەی یاساكانی سرووشت، ئەم دۆزینەوانە بوونە هۆكاری ئەوەی تەواوی توانای ئەقڵی تاكی رۆژئاوا بكەوێتە كار و هەم پێشكەوتنێكی گەورە لە بواری زانست بێتەئاراوە، هەمیش پێشكەوتنێكی گەورە لە بواری فیكر و فەلسەفە بێتەئاراوە، ئەمەش زەمینەی بۆ شۆڕشی پیشەسازی دروست كرد. كەواتە مێژووی مودێرنە راستگۆیانە پێمان دەڵێت: لادان لە راستەڕێی ئامانجەكانی مودێرنە لە شۆڕشی پیشەسازییەوە دەست پێدەكات، بەڵام پرسیاری گرنگتر لێرەدا ئەوەیە: بۆچی شۆڕشی پیشەسازی وایكرد، لادان لە ئامانجە گەورەكەی مودێرنە كە (ئازادیی مرۆڤە) دروست بێت؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەشدا دیسان ئەو مێژووە پێمان دەڵێت: ئەو پێشكەوتنە زانستییەی لەو سەردەمە هاتەئاراوە، بەو ئامانجە بوو كە ئاستی بەرهەمهێنان زیاد بكات و خۆشگوزەرانی بۆ تاكەكانی نەتەوە فەراهەم بێت، بەڵام ئەم مەعریفە ئازادیخوازییە لەلایەن سەرمایەداران و خاوەن كارگەكان پێچەوانە كرایەوە و ئەو پێشكەوتنە زانستییەی كە ئاستی بەرهەمهێنانی سەدان جار زیاد كرد، خرایە بەرژەوەندیی كۆكردنەوەی سەرمایەداران و خاوەن كارگەكان و دووبارە مرۆڤەكان كرانەوە بە كۆیلەی ئامێرەكان.





دیارە كارل ماركس پێش هەر كەسێكی دیكە، وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر ئەو واقیعە تازەیەی كۆیلایەتیی مرۆڤ، لێپرسینەوەی لەگەڵ مێژووی مودێرنە و دەستكەوتە گەورەكەی (شۆڕشی پیشەسازی) كردووە، هەر لەسەر بنەمای ئەم لێپرسینەوەیەش بیركردنەوەیەكی تازەی بەناوی (فەلسەفەی ماركسیزم) هێنایەئاراوە، بەڵام ماركس بۆ نەیتوانی ئاراستەی مەعریفەی ئازادیخوازانە راست بكاتەوە و مەعریفەی بەرژەوەندخوازی لێ داماڵێت؟ بێگومان مێژووی (ماركسیەت) وەك بیركردنەوەی تازە بۆ جێبەجێكردن لە كۆتایی سەدەی نۆزەدەهەمەوە تا رووخانی دیواری بەرلین، ئەو راستییەمان بۆ ئاشكرا دەكات، كە ماركس و ماركسیستەكانیش، لە بری ئەوەی مەعریفەی ئازادیخوازانە بگێڕنەوە جێگەی خۆی، واتە چۆن مەعریفەی ئازادیخوازی بەرهەمی بیركردنەوەی ئازادانەی مرۆڤەكانە، ئەوان هاتن چوارچێوەیەكیان لەسەر ئەقڵی مرۆڤەكان دروستكرد، بۆ ئەوەی لەناو ئەو چوارچێوەیەدا پێناسەیەكی تازە بۆ مەعریفەی ئازادیخوازانە بە سەر ئەقڵی مرۆڤەكاندا بسەپێنن، بەمەش هەم مۆدێرنە بەرەو لادانی تەواو لە ئامانجە رەسەنەكەی چوو، هەمیش ماركسیەت لە بەردەم سیستمی سەرمایەداریدا چۆكی دادا.

ئەوجا ئەگەر لە روانگەی لێپرسینەوە لە مێژووی مودێرنەوە، بگەڕێینەوە و لێپرسینەوە لە مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بكەین و لەو مێژووە بپرسین: ئایا گەورەترین دەستكەوتی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لە دوای كۆماری كوردستانەوە چی بووە؟ بێگومان ئەو مێژووە پێمان دەڵێت: گەورەترین دەستكەوت، دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستان بووە. بەڵام دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستان نەك وەك دامەزراندنی (حزبێكی سیاسی بۆ سەپاندنی ئایدۆلۆژیەتێكی دیاریكراو) بەڵكو وەك بەرەیەكی نیشتمانی بۆ ئاشتكردنەوەی كۆی بیروبۆچوونە سیاسییە جیاوازەكان و كۆكردنەوەی كۆی (چینەكانی كۆمەڵگەی كوردەواری) بۆ پێناسەكردنەوەی كوردایەتی و رێكخستن و هاندانی تواناكان بۆ خەباتكردن لەناو چوارچێوەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان و هەروەها بەرهەمهێنانی مەعریفەیەكی ئازادیخوازانە بۆ ئەوەی مانای (بوون)ی نەتەوەی كورد و نیشتمانی كوردستان بۆ تاكەكان بكاتەوە.





كەواتە، چۆن لادان لە ئامانجە گەورەكەی مودێرنە لە دەستكەوتە گەورەكەوە كە (شۆڕشی پیشەسازییە) سەرچاوە دەگرێت، ئەوا لادان لە ئامانجە گەورەكەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانیش دیسان لە دەستكەوتە گەورەكەوە كە (پارتی دیموكراتی كوردستانە) سەرچاوە دەگرێت.

ئەگەر لێرەوە بە وردی خاڵ بخەینە سەر پیتەكان و بپرسین: بۆچی لەناو پارتی دیموكراتی كوردستاندا ئەم حاڵەتە هاتەئاراوە؟ ئەوا مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان راستگۆیانە پێمان دەڵێت: پێناسەی (پارتی) لە فیكری مستەفا بارزانی، پێناسەی (حزبێكی سیاسی) رۆژهەڵاتی نییە، ئەمەش بەو مانایەی (پارتی) لە فیكری بارزانی-دا، بەرەیەكی نیشتمانییە بۆ ئاشتكردنەوەی هەموو بیروبۆچوونە جیاواز و دژەكان و كۆكردنەوەی كۆی توانای چینە جیاوازەكانی كۆمەڵگەی كوردەواری، هەر بۆیە دوای رووخانی كۆماری كوردستان و رێڕەوە مێژووییەكەی بارزانی بە پەڕینەوەی لە رووباری ئاراس، دیسان (پارتی) وەك چەمك نەك (پارتی دیموكراتی كوردستان) لە فیكری بارزانی-دا دەبێتە بازنەیەكی فراوانتر بۆ بەرەیەكی گەورەتری نیشتمانی كە هەردوو بەشی (رۆژهەڵات و باشوور) پێكەوە كۆبكاتەوە و بازنەیەكی فراوانتر بۆ بەرهەمهێنانی مەعریفەی ئازادیخوازی بێتەئاراوە، بەڵام بە دووركەوتنەوەی مستەفا بارزانی لە كوردستان و مانەوەی بۆ ماوەی 12 ساڵ لە یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو، (پارتی دیموكراتی كوردستان) بە هەمان چەمكی (پارتی) لە فیكری مستەفا بارزانی مامەڵەی لەگەڵ نەكرا، بۆیە ئەو مەعریفە ئازادیخوازییەی مستەفا بارزانی ئومێدی بوو لەناو ژینگەی پارتیدا بەرهەم بێت، لەلایەن سەركردایەتیی ئەو كاتی پارتی دیموكراتی كوردستان، گۆڕا بۆ بەرهەمهێنانی مەعریفەیەكی بەرژەوەندخواز لە لایەن سەركردەكانی ئەو سەردەمەی پارتی، ئەمەش واتە لە بری ئەوەی پارتی ئەو بازنەیە بێت بۆ مەعریفەیەكی ئازادیخوازانە و ئەم مەعریفە ئازادیخوازانەیە بەرهەمی كۆی بیركردنەوە و ئەقڵی تاكەكانی كوردستان بێت، گۆڕا بۆ مەعریفەیەكی بەرژەوەندخوازی، بیركردنەوەی هەلپەرستانەی سەركردەكانی ئەو كاتی پارتی بەكارهێنرا، بۆ ئەوەی كامیان دەبنە سكرتێری حزب و كامیان دەبنە ئەندامی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسیی ئەو حزبە، بۆیە ئەگەر لە ناو مێژووی بزاڤی رزگاریخوازیی كوردستاندا، لێپرسینەوە لە مێژووی پارتی بكەین، ئەوا ئەو مێژووە پێمان دەڵێت: پارتی دیموكراتی كوردستان لەماوەی ساڵانی 1946- 1958 كە بارزانی لێی دوور بووە، ئەو (پارتی)یە نەبووە كە بارزانی بۆ ئامانجە گەورەكەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان دایمەزراند.





مستەفا بارزانی دوای گەڕانەوەی لە ساڵی 1958، هەوڵیدا لەمیانەی گرێدانی كۆنگرەیەكی نوێ بۆ (پارتی) جارێكی دیكە هەمان مانای دامەزراندن بداتەوە بە چەمكی (پارتی)، كەچی ئەو مەكتەبی سیاسییەی بە حیساب (هاوكار و یاریدەدەری) بارزانی بوون، بۆ ئەوەی پارتی دووبارە ببێتەوە ئەو بازنەیەی مەعریفەی ئازادیخوازانە بەرهەم بهێنێتەوە و شۆڕشی كوردستان بۆ ئازادی بەرەو سەركەوتن بەرن، دیسان ژینگەی سیاسی (پارتی)یان كردبووە هەمان ژینگەی بەرهەمهێنانەوەی مەعریفەی بەرژەوەندخوازی و بەكاریان دەهێنا بۆ ئەوەی مستەفا بارزانی لە رێبەرایەتی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان دووربخەنەوە، بەحیسابی ئەقڵی خۆیان مستەفا بارزانی لەبەر ئەوەی سەرۆكی (پارتی)یە، بۆیە بۆتە رێبەری بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان، ئەوەیان لەبیر خۆیان بردبووەوە كە مستەفا بارزانی خۆی رێبەری بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بووە كە بیری لە دامەزراندنی (پارتی) كردووەتەوە. هەر بۆیە باڵی مەكتەبی سیاسیی پارتی هەمووكات بۆ دەرفەتێك دەگەڕان كە گورزێك لە مستەفا بارزانی بوەشێنن، ئەمەیان هەتا ساڵی 1964 بۆ نەڕەخسا، بەڵام دوای راوێژكردنی راستەوخۆی مستەفا بارزانی لەگەڵ نوێنەرانی چین و توێژە جیاوازەكانی كوردستان، كە بڕیاری دا، ئاگربەستێك لەگەڵ حكومەتی ئەوكاتی عێراق بكات، باڵی مەكتەبی سیاسی ئەمەی كردە بیانوو و رایانگەیاند «مستەفا بارزانی تەسلیمی رژێمی عێراق بووە و كۆتایی بە شۆڕش دەهێنێنت و هێزی پێشمەرگەی كوردستانیش هەڵدەوەشێنێتەوە..»، بۆ ئەمەش لە مەكتەبی سیاسی بەیانێكیان دەركرد، بە حیساب مستەفا بارزانی لە رێبەرایەتیی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان دەخەن و خۆیان لە چیاكان دەمێننەوە و درێژە بە شۆڕشی رزگاریخوازیی كوردستان دەدەن، ئەمەش دروست وەك بیركردنەوەی ماركس و ماركسییەكان، باڵی مەكتەبی سیاسی لە بری ئەوەی هەوڵبدەن لە بیركردنەوەی بارزانی تێبگەن و پارتی بكەنەوە بە ژینگەی بەرهەمهێنانی مەعریفەی ئازادیخوازنە، هاتن چوارچێوەیەكیان بۆ مەعریفەی ئازادیخوازانە دروستكرد و دەیانویست ئەم چوارچێوەیە بەسەر بیركردنەوەی مستەفا بارزانی و تەواوی ئەقڵی تاكەكانی كوردستاندا بسەپێنن، سەرەنجامیش چۆن ماركس و ماركسییەكان بوونە فاكتەرێكی دیكە بۆ دوورخستنەوەی مودێرنە لە ئامانجە گەورەكەی كە (ئازادیی مرۆڤ) بوو، بەهەمان شێوە باڵی مەكتەبی سیاسیی پارتیش بوونە ئاستەنگێك بۆ ئامانجە گەورەكەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان، هەروەها مانای چەمكی (پارتی)یشیان لەباڵی مەكتەبی سیاسی لەو مەعریفە ئازادیخوازانەیە داماڵی كە بارزانی مستەفا لەو پێناوەدا پارتی دامەزراندبوو، بەمەش مانای (حزبی) سیاسییان بە تەواوەتی گۆڕی بۆ مانای ئەو (كارگانە)ی كە لەدوای سەركەوتنی شۆڕشی پیشەسازی هاتبوونەئاراوە، ئەوجا ئەو كارگانە چۆن مەعریفەی ئازادیخوازیی شۆڕشی پیشەسازییان گۆڕی بۆ مەعریفەی بەرژەوەندخوازیی سیاسی و تەنیا ئامانجیان كەڵەكەكردنی سەرمایە بوو، نەك ئازادیی مرۆڤ، بە هەمان شێوەش لە دوای جیابوونەوەی باڵی مەكتەبی سیاسی لە (پارتی)، ئامانجی حزبی سیاسی لە كوردستان بووە گۆڕینی مەعریفەی ئازادیخوازنەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بۆ مەعریفەی بەرژەوەندخوازیی حزبایەتیی تەسك و تەنیا ئامانجیان ئەوە بووە كە مانا و بەهاكانی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بشكێنن، بۆ ئەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان لەناو بەرن، لەگەڵ ئەوەی ئەمەیان بۆ نەچووەسەر و لە بەردەم ئیرادەی پێشمەرگە و شۆڕشی ئەیلوول چۆكیان دادا، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو هەڵەیە بەتەواوەتی راست نەكرایەوە و نەتوانرا ژینگەی سیاسیی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لە مەعریفەی بەرژەوەندخوازی پاك بكرێتەوە، ئەوا ئێستا حزبی سیاسی لە كوردستاندا لە بنەڕەتدا لە پێناوی بەرهەمهێنانی مەعریفەی بەرژەوەندخوازیی حزبی دروست دەبێت و ئامانجیشی تەنیا ئەوەیە ئاستەنگ دروست بكات بۆ ئەوەی لەناو بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستاندا مەعریفەی ئازادیخوازی بەرهەم نەیەت، ئەمە وایكردووە كە پارتی دیموكراتی كوردستان بە دیاریەوە سەری سوڕماوە، هەر بۆ نموونە كاتێك خیانەتێكی گەورەی وەك 16ی ئۆكتۆبەری 2017 روودەدات، پارتی هەقیەتی بڵێت: مەزندەمان نەدەكرد ژینگەی سیاسیی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بەو ئاستە گەیشتبێت كە خەڵكانێك بەرهەم بهێنێت كە شانازی بە جاشایەتی و كۆیلەبوونی خۆیەوە بكات، لێ چۆن لە ئاكامی پشتگوێخستنی راستكردنەوەی هەڵەكانی مودێرنە، راستە كۆمۆنیست رووخا، بەڵام بەڵایەكی خراپتری لە كۆمۆنیست بۆ دیموكراتی دروست كرد، كە ئەویش سەرهەڵدانی پۆپۆلیزمی (چەپ و راست و ئیسلامی و كریستیان و .. هتد) بوو، بە هەمان شێوە بۆ بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانیش، راستە لە دوای 16ی ئۆكتۆبەر نەیهێشت جاش و كۆیلەكان سەربكەون، بەڵام ئەگەر هەڵەكانی ناو مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان چارەسەر نەكرێت، ئەوا ئەمجارەیان خەڵكانی وا دروست دەبن كە بەڵای خراپتر بە سەر بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بهێنن.