بۆچی ئەم بزووتنەوەیە هاوشانی تاكی ئازادیخواز، كۆیلە و جاشیشی بەرهەم هێناوە؟





ئەگەر وەك بیرمەندی گەورەی تورك ئیسماعیل بێشكچی، پێناسەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانی كردووە، كە دەڵێت: «لەگەڵ تەقاندنی یەكەمین فیشەك لە شۆڕشی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان، نەتەوەیەكی كۆیلە و مردوو و نەتەوەیەكی ئازادیخواز لەدایك بوو»، ئەوا ئەمە مانای ئەوەیە دەستپێكی شۆڕشی رزگاریخوازیی كوردستان، دابڕانێكە لە نێوان دوو سەردەمی جیاواز و پێناسەیە بۆ دوو ناسنامەی (كۆیلە و ئازادیخواز)ی نەتەوەیەك لە دوو سەردەمی جیاوازدا، هەروەها بێشكچی بە جۆرێك لێكدانەوەی بۆ ئەو دابڕانە كردووە كە جارێكی دیكە رەوڕەوەی مێژوو ناگەڕێتەوە بۆ دواوە و تاكەكانی نەتەوە لە خەبات بۆ گەیشتن بە ئازادی بەردەوام دەبن و بۆ هەتا هەتایە قۆناخی كۆیلایەتییان كۆتایی پێهێناوە، بەڵام وێڕای ئەوەی لەگەڵ دەستپێكی شۆڕشی رزگاریخوازیی كوردستانەوە، نەتەوەی كورد قوربانییەكی هێجگار زۆری لە پێناوی گەیشتن بە ئازادی داوە، بەڵام لەناو ژینگەی سیاسیی ئەم بزووتنەوەیەدا لە هەموو قۆناخەكانیدا، واتە لە راگەیاندنی كۆماری كوردستانەوە تا دەگاتە ئێستا و بە بەردەوامی هاوشانی تاكی ئازادیخواز و پێشمەرگەی جوامێر، خەڵكانی كۆیلە و جاشیشی بەرهەم هێناوە، هەڵوەستەكردن لەسەر ئەم پرسە گرنگە بە تەنیا گرێ نادەینەوە بە سایكۆلۆژیەتی ئەو تاكانەی كە ئامادەن لە پێناوی گەیشتن بە ئازادی گیانی خۆیان بكەنە قوربانی، یان سایكۆلۆژیەتی ئەو كەسانەی كە شانازی بە كۆیلایەتی و جاشایەتی دەكەن، بەڵكو هەڵوەستە كردن لەسەر ئەم پرسە گرنگە، پێویستیی بەوە هەیە كۆی ژینگەی سیاسی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لێپرسینەوەی لەگەڵ بكرێت و رووبەڕووی ئەو پرسیارانە بكرێتەوە كە بۆتە هۆكاری ئەوەی بەشێك لە تاكەكانی نەتەوە لە ناو كۆیلایەتی و جاشایەتیدا ئاسوودە بن، یان تەنزیر بۆ كۆیلایەتی و جاشایەتی بكەن و بە چەندین ئایدیۆلۆژیەتی جیاواز پاكانەی بۆ بكەن! ئایا بۆ دەبێت ژینگەی سیاسیی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان ئەم وەرچەرخانە گەورەی تێدا دروست بووبێت؟ بۆچی لەناو ئامانجە گەورەكەیدا كە قوربانیدانە بۆ گەیشتن بە ئازادی، لادانێك دروست بووە كە بەرەو كۆیلایەتی و جاشایەتی هەنگاو هەڵدەگرێت؟

بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لە راگەیاندنی كۆماری كوردستانەوە هەتا رۆژگاری ئەمڕۆمان





وەك مێژوو، بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان زۆر لە پێش كۆماری كوردستانەوە دەستی پێكردووە و ئامانجەكەشی هەر گەیشتن بە ئازادی و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بووە، بەڵام لەگەڵ راگەیاندنی كۆماری كوردستان و بڕیاری مستەفا بارزانی بە چوونی خۆی و پێشمەرگەكانی بۆ پاراستنی ئەو كۆمارە، وەرچەرخانێكی هێندە گەورەی لە مانا و پێناسەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان دروستكرد، كە دەشێت بڵێین: بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بە شێوەیەكی كردەیی لەگەڵ راگەیاندنی كۆماری كوردستان، پێناسەی كوردستانی وەك یەك نیشتمان كردۆتەوە و تاكەكانی نەتەوەش سنوورە دەستكردەكانیان سڕیوەتەوە و ئامادەبوون لەسەر هەر بستە خاكێكی ئەم نیشتمانە چوار پارچەیەدا گیانی خۆیان بكەن بە قوربانی كوردستان و وەك یەك نیشتمان سەیری بكەن.

كەواتە بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بەو مانایەی كە هەر چوار پارچەی كوردستان وەك یەك نیشتمان پێناسە دەكاتەوە و بە كردەییش وەك یەك نیشتمان مامەڵەی لەگەڵ دەكات، ئەوا ئەم بزووتنەوەیە بەم مانا تازەیەی، لەگەڵ ئەو بڕیارە مێژووییەی مستەفا بارزانی كە بڕیاری دا چۆن ئامادەیە لە پێناوی گەیشتن بە ئازادی لە باشووری كوردستان شۆڕش بەرپا بكات و قوربانی بكات، ئەوا بە هەمان شێوە ئامادەیە ببێتە بەشێك لە شۆڕشی رۆژهەڵات و ئامادەیە ببنە سەربازی پاراستنی كۆماری كوردستان لە پارچەیەكی دیكەی كوردستاندا. لەمەش زیاتر چەمكی كوردستان وەك یەك (نیشتمان) دوای رووخانی كۆماری كوردستان لە فیكری (مستەفا بارزانی)دا بە ئاستێكی هێندە بەرز گەشە دەكات كە لە كۆنگرەی (باكۆ) و بۆ دووبارە رێكخستنەوەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان چوارچێوەیەكی ستراتیژی وەردەگرێت و خەباتی هەردوو بەشەكەی (باشوور و رۆژهەڵات) وەك یەك نیشتمان پێناسە دەكات و ئەم دوو پارچەیە دەكاتە سەرەتایەك بۆ ئیعلانی جمهووریی كوردستانی گەورە.

كەواتە لێرەوە دەكرێت بڵێین: چۆن هیگل مودێرنە وەك (سەردەمێكی نوێ) پێناسە دەكات و جەخت لەوە دەكاتەوە لەگەڵ دەستپێكی مودێرنە سەردەمی سەدە تاریكەكان و پاشكۆبوونی كەنیسە كۆتایی هات و ئیدی ئەو سەردەمە دەست پێدەكات كە مرۆڤ ئازادانە بیردەكاتەوە و لەناو ئەو بیركردنەوە ئازادانەیەیدا دووبارە مانای (بوونی خۆی) پێناسە دەكاتەوە و ئازادی مانای (بوونی مرۆڤ) دیاری دەكات، ئەوا دەستپێكی شۆڕشی رزگاریخوازی كوردستانیش بە هەمان شێوە دەستپێكی (سەردەمێكی نوێی)ە لە كوردستاندا، لەم سەردەمە نوێیە تاكەكانی كوردستان ئازادانە بیردەكەنەوە و لە ناو بیركردنەوەیەكی تازە و ئازادانەدا مانای (بوونی خۆی) پێناسە دەكاتەوە و ئازادی دەكاتە بنەما بۆ ئەوەی مانای (بوون)ی نەتەوەی كوردستان دیاری بكات. ئەمەش مانای ئەوەیە بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان چوارچێوەیەك بۆ پێناسەی (بوونی نەتەوە) دادەڕێژێتەوە، راستە پێش دەستپێكی شۆڕشی رزگاریخوازیی كوردستانیش، نەتەوە (بوون)ی هەبووە، بەڵام (بوون)ی نەتەوە پێش شۆڕشی رزگاریخوازیی كوردستان مانایەكی هەیە و لە دوای دەستپێكی شۆڕشی رزگاریخوازیی كوردستان (بوون) مانایەكی دیكەی هەیە، راشكاوانەتر دەقاودەق كۆجیتۆی دیكارتی لەسەر جێبەجێ دەكرێت كە دەڵێت: «من بیر دەكەمەوە، واتە من هەم.» مەبستی دیكارت لەم رستە بەرز و پڕمانایە ئەوەیە (مرۆڤ هەتا بە ئازادانە بیر نەكاتەوە، بوونی هیچ مانایەكی نییە، راستە وەك (بوون)، بوونی هەیە، مانای (بوون)ی پێش بیركردنەوەی ئازاد، پێناسەی مرۆڤێكی كۆیلەیە لە سەردەمی تاریكیدا، بەڵام مانای (بوون) دوای بیركردنەوەی ئازاد، پێناسەی مرۆڤێكی ئازادە لەسەردەمی رۆشنگەریدا، دیارە رۆشنگەریش نەك بە مانای (تەسقیف)، بەڵكو بەمانای بەرچاو رۆشنكردنەوە (تەنویر)، ئەمەش واتە هەڵگرتنی كۆت و بەندی (تەسقیف)ی كەنیسە لەسەر ئەقڵی مرۆڤەكان و دەست پێكردنی بیركردنەوەی ئازادانە، یان وەك (بەڵێ و نەخێر)ەكەی هیگل، كە مرۆڤی ئازاد دەگاتە ئەو ئاستەی بە دەنگی بەرز دەڵێت: (نەخێر بۆ كۆیلایەتی) و (بەڵێ بۆ ئازادی).





بێگومان لە هەموو شۆڕشەكانی كوردستاندا، شۆڕش ئەو مانایەی هەبووە كە نەتەوەی كورد بە دەنگی بەرز بڵێت: (نەخێر بۆ كۆیلایەتی و بەڵێ بۆ ئازادی)، بەڵام هەتا راگەیاندنی كۆماری كوردستان و بڕیارە مێژووییەكەی مستەفا بارزانی بە چوونی بۆ پاراستنی ئەو كۆمارە، ئەم (بەڵێ و نەخێر)ـە ناوچەیی بووەو بە شێوەیەكی پچڕپچر لە ناوچە جیاوازەكانی كوردستان راگەیەندراوە و شۆڕشەكانیش ماوەیان كورت بووە و بوونەتە قوربانیی پیلانی داگیركارانی كوردستان و هاوكاریی ئەو كۆیلە و جاشانەی لە ژینگەی سیاسیی شۆڕشەكانی كوردستاندا دروست بوون، بەڵام لەگەڵ راگەیاندنی كۆماری كوردستان، (بەڵێ و نەخێر)ی شۆڕشی كوردستان سیمایەكی سەرتاسەریی تەواوی تاكەكانی كوردستان وەردەگرێت و لە هەر چوارپارچەی كوردستان (نەخێر بۆ كۆیلایەتی و بەڵێ بۆ ئازادی)، پێش ئەوەی ببێتە دروشمی شۆڕش لە هەر چوارپارچەی كوردستان، دەبێتە ویژدانی هەر تاكێكی كوردستان لەناو پێناسەی ئازادیخوازیدا، ئەوجا ئەگەر لێرەوە و لەناو ئەو ژینگە ئازادەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بۆ بیركردنەوەی تاكەكانی دروستی كردووە، سەرنج لەو چەمكانە بدەین كە خۆڕسكانە لەناو ئەم بیركردنەوە ئازادانەیە دروست بووە، دەبینین چەمكەكان راستە لەوانەیە (وشەیەك یان یەك دوو وشە بن) بەڵام دەقاودەقا ئەو وشانە پێناسەی ئەوە دەكەن كە بوونی نەتەوەی كورد بێ ئازادی هیچ مانایەكی نییە. هەر بۆ نموونە وشەی (پێشمەرگە) كە ئەم وشەیە خۆڕسكانە هەڵقوڵاوی ژینگەی ئازادی سەردەمی راگەیاندنی كۆماری كوردستانە و وەك باس دەكەن ئەم وشەیە لە زاری كەسێكی سادەوە هاتۆتە دەرەوە، بەڵام كە لەسەر مانا بەرزەكەی هەڵوەستە دەكەین، دەبینین وشەی (پێشمەرگە) هەموو ماناكانی ئازادی و تەواوی (بوون)ی نەتەوەی كورد لەناو ژینگەی ئازادیدا پێناسە دەكاتەوە، و لە هەمانكاتدا ئەوەشمان پێدەڵێت: (مردن لە پێناوی ئازادیدا هەزار جار لە ژیانی كۆیلایەتی باشترە) بۆیە وشەی (پێشمەرگە)، بەمانای وشە واتە (خۆت پێش مەرگ بكەوێت بۆ ئەوەی كۆیلایەتی كۆتایی پێ بێت)، لەدوای لەدایكبوونی خۆڕسكانەی چەمكی (پێشمەرگە)، چەمكێكی دیكە دیسان خۆڕسكانە لە دایك دەبێت و دەبێتە دروشمی شۆڕشی ئەیلوول كە ئەویش چەمكی (كوردستان یان نەمانە)، سەبارەت بە دروشمی شۆڕش مستەفا عەقاد لە كتێبی فەلسەفەی شۆڕشدا دەڵێت: (دروشمی هەر شۆڕشێك پێناسەیە بۆ خواستی نەتەوەیەك)، بۆیە ئەگەر سەیری دروشمی (كوردستان یان نەمان) بكەین، ئەوا نەتەوەی كورد تێكڕا بە یەكەوە دەڵێن: (بەبێ كوردستانێكی ئازاد هەموو مردن هەڵدەبژێرین)، بەڵام ئەگەر ئەم دروشمە لەگەڵ دروشمی شۆڕشی فەرەنسا بەراورد بكەین، كە بریتی بووە لە (یەكسانی و برایەتی و ئازادی)، ئەم سێ وشەیە وەك عەقاد لە كتێبەكەی ئاماژەی پێكردووە، لە زمانی فەرەنسیدا زۆر هاوئاوازی یەكترین و كەسێك لەسەرەتادا كە سەرنجی دەدات، وا هەست دەكات لەبەر ئەوەی ئەم سێ وشەیە هاوئاوازن، بۆیە بوونەتە دروشمی شۆڕشی فەرەنسا، بەڵام ئەم سێ وشەیە پێناسەی هەموو وردەكارییەكانی ناو شۆڕشی فەرەنسا دەكات، كەواتە لەم سۆنگەیەوە دروشمی (كوردستان یان نەمان) یان چەمكی (پێشمەرگە) كە بوونە دووانەی مانادانەوە بە شۆڕشی كوردستان و مانادانەوە بە (بوون)ی نەتەوەی كورد، تەواوی وردەكارییەكانی مانای شۆڕشی رزگاریخوازیی كوردستان پێناسە دەكاتەوە.

بەڵام ئەگەر لێرەدا و بە دیدێكی رەخنەگرانە هەڵسەنگاندێكی واقیعییانە بۆ ئەو ژینگە سیاسییە ئازادە بكەین كە بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لەگەڵ دەستپێكی شۆڕشەكانی هێناویەتەئاراوە و ئەو پرسیارە بكەین، ئایا دووبارە بەرهەمهێنانەوەی مرۆڤی كۆیلە و دیاردەی جاشایەتیش، بەرهەمێكی خراپی ئەو ژینگە سیاسییە ئازادە نییە؟ ئایا دووبارە بەرهەمهێنانەوەی كۆیلایەتی و جاشێتی، كۆتایی مانای ئازادی، یان كۆتایی مانای بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان نییە؟ یان بۆچی ئەو مەعریفەیەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بۆ مانادانەوە بە ئازادی و مانادانەوە بە (بوونی نەتەوە) لەناو ئەو ژینگە ئازادە لە راستەڕێی خۆی لایدا و بووە مەعریفەیەكی بەرژەوەندخوازی بەشێك لە حزبە سیاسییەكان و بەشێك لە هۆزەكانی كوردستان و دژی بزووتنەوەی كوردستان راوەستانەوە و دووبارە و بەدەنگی بەرز ( بەڵێ بۆ كۆیلایەتیان) بۆ داگیركەران گوتەوە؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە پێویستی بە لێپرسینەوە (موسائەلەی) كۆی مێژووی رزگاریخوازیی كوردستان هەیە و پێویستە تەنیا دیكۆمێنتەكانی ناو ئەو مێژووە وەڵامی نەوەكانی ئێستا و داهاتوو بداتەوە.





لێپرسینەوەی مێژووی بزاڤی رزگاریخوازیی كوردستان

بۆچی مەعریفەی ئازادیخوازی گۆڕا بۆ مەعریفەی بەرژەوەندخوازی؟



لێپرسینەوە، یان (موسائەلە)ی مێژوو، تاوانباركردن و دادگاییكردنی مێژوو نییە، هەتا مێژوو پاكانە بۆ ئەو هەڵانە بكات كە لەناو ئەو مێژووە روویانداوە، بەڵكو لێپرسینەوە واتە دووبارە پرسیاركردن لەو مێژووە بۆ ئەوەی راستگۆیانە وەڵامی ئەو پرسیارانەی تاكەكانی نەتەوە بداتەوە كە رووبەڕووی كۆی ئەو مێژووەی دەكاتەوە.

ئەوجا لێرەوە و تەنیا بۆ شرۆڤەیەكی بەراوردكاری، ئاراستەی لێپرسینەوە لە مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانەوە بگۆڕێن و ئەم لێپرسینەوەیە ئاراستەی مێژووی مودێرنە بكەین و هەمان پرسیاری ئاراستە بكەینەوە: (بۆچی مەعریفەی ئازادیخوازانەی مودێرنە گۆڕا بۆ مەعریفەی بەرژەوەندخوازی سەرمایەداری؟). ئەوا مێژووی مودێرنە راشكاوانە و راستگۆیانە بە پرسیارێكی دیكە وەڵاممان دەداتەوە و لێمان دەپرسێت: ئایا گەورەترین بەرهەمی مودێرنە و ژینگەی ئازادیی بیركردنەوەی ئازادیی تاكەكانی رۆژئاوا لە سەردەمی مودێرنە چی بوون؟ بێگومان ئەو مێژووە پێمان دەڵێت: گەورەترین دەستكەوتی بیركردنەوەی ئازادیی تاكەكانی رۆژئاوا لە سەردەمی مودێرنە بریتی بووە لە دۆزینەوەی یاساكانی سرووشت، ئەم دۆزینەوانە بوونە هۆكاری ئەوەی تەواوی توانای ئەقڵی تاكی رۆژئاوا بكەوێتە كار و هەم پێشكەوتنێكی گەورە لە بواری زانست بێتەئاراوە، هەمیش پێشكەوتنێكی گەورە لە بواری فیكر و فەلسەفە بێتەئاراوە، ئەمەش زەمینەی بۆ شۆڕشی پیشەسازی دروست كرد. كەواتە مێژووی مودێرنە راستگۆیانە پێمان دەڵێت: لادان لە راستەڕێی ئامانجەكانی مودێرنە لە شۆڕشی پیشەسازییەوە دەست پێدەكات، بەڵام پرسیاری گرنگتر لێرەدا ئەوەیە: بۆچی شۆڕشی پیشەسازی وایكرد، لادان لە ئامانجە گەورەكەی مودێرنە كە (ئازادیی مرۆڤە) دروست بێت؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەشدا دیسان ئەو مێژووە پێمان دەڵێت: ئەو پێشكەوتنە زانستییەی لەو سەردەمە هاتەئاراوە، بەو ئامانجە بوو كە ئاستی بەرهەمهێنان زیاد بكات و خۆشگوزەرانی بۆ تاكەكانی نەتەوە فەراهەم بێت، بەڵام ئەم مەعریفە ئازادیخوازییە لەلایەن سەرمایەداران و خاوەن كارگەكان پێچەوانە كرایەوە و ئەو پێشكەوتنە زانستییەی كە ئاستی بەرهەمهێنانی سەدان جار زیاد كرد، خرایە بەرژەوەندیی كۆكردنەوەی سەرمایەداران و خاوەن كارگەكان و دووبارە مرۆڤەكان كرانەوە بە كۆیلەی ئامێرەكان.





دیارە كارل ماركس پێش هەر كەسێكی دیكە، وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر ئەو واقیعە تازەیەی كۆیلایەتیی مرۆڤ، لێپرسینەوەی لەگەڵ مێژووی مودێرنە و دەستكەوتە گەورەكەی (شۆڕشی پیشەسازی) كردووە، هەر لەسەر بنەمای ئەم لێپرسینەوەیەش بیركردنەوەیەكی تازەی بەناوی (فەلسەفەی ماركسیزم) هێنایەئاراوە، بەڵام ماركس بۆ نەیتوانی ئاراستەی مەعریفەی ئازادیخوازانە راست بكاتەوە و مەعریفەی بەرژەوەندخوازی لێ داماڵێت؟ بێگومان مێژووی (ماركسیەت) وەك بیركردنەوەی تازە بۆ جێبەجێكردن لە كۆتایی سەدەی نۆزەدەهەمەوە تا رووخانی دیواری بەرلین، ئەو راستییەمان بۆ ئاشكرا دەكات، كە ماركس و ماركسیستەكانیش، لە بری ئەوەی مەعریفەی ئازادیخوازانە بگێڕنەوە جێگەی خۆی، واتە چۆن مەعریفەی ئازادیخوازی بەرهەمی بیركردنەوەی ئازادانەی مرۆڤەكانە، ئەوان هاتن چوارچێوەیەكیان لەسەر ئەقڵی مرۆڤەكان دروستكرد، بۆ ئەوەی لەناو ئەو چوارچێوەیەدا پێناسەیەكی تازە بۆ مەعریفەی ئازادیخوازانە بە سەر ئەقڵی مرۆڤەكاندا بسەپێنن، بەمەش هەم مۆدێرنە بەرەو لادانی تەواو لە ئامانجە رەسەنەكەی چوو، هەمیش ماركسیەت لە بەردەم سیستمی سەرمایەداریدا چۆكی دادا.

ئەوجا ئەگەر لە روانگەی لێپرسینەوە لە مێژووی مودێرنەوە، بگەڕێینەوە و لێپرسینەوە لە مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بكەین و لەو مێژووە بپرسین: ئایا گەورەترین دەستكەوتی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لە دوای كۆماری كوردستانەوە چی بووە؟ بێگومان ئەو مێژووە پێمان دەڵێت: گەورەترین دەستكەوت، دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستان بووە. بەڵام دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستان نەك وەك دامەزراندنی (حزبێكی سیاسی بۆ سەپاندنی ئایدۆلۆژیەتێكی دیاریكراو) بەڵكو وەك بەرەیەكی نیشتمانی بۆ ئاشتكردنەوەی كۆی بیروبۆچوونە سیاسییە جیاوازەكان و كۆكردنەوەی كۆی (چینەكانی كۆمەڵگەی كوردەواری) بۆ پێناسەكردنەوەی كوردایەتی و رێكخستن و هاندانی تواناكان بۆ خەباتكردن لەناو چوارچێوەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان و هەروەها بەرهەمهێنانی مەعریفەیەكی ئازادیخوازانە بۆ ئەوەی مانای (بوون)ی نەتەوەی كورد و نیشتمانی كوردستان بۆ تاكەكان بكاتەوە.





كەواتە، چۆن لادان لە ئامانجە گەورەكەی مودێرنە لە دەستكەوتە گەورەكەوە كە (شۆڕشی پیشەسازییە) سەرچاوە دەگرێت، ئەوا لادان لە ئامانجە گەورەكەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانیش دیسان لە دەستكەوتە گەورەكەوە كە (پارتی دیموكراتی كوردستانە) سەرچاوە دەگرێت.

ئەگەر لێرەوە بە وردی خاڵ بخەینە سەر پیتەكان و بپرسین: بۆچی لەناو پارتی دیموكراتی كوردستاندا ئەم حاڵەتە هاتەئاراوە؟ ئەوا مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان راستگۆیانە پێمان دەڵێت: پێناسەی (پارتی) لە فیكری مستەفا بارزانی، پێناسەی (حزبێكی سیاسی) رۆژهەڵاتی نییە، ئەمەش بەو مانایەی (پارتی) لە فیكری بارزانی-دا، بەرەیەكی نیشتمانییە بۆ ئاشتكردنەوەی هەموو بیروبۆچوونە جیاواز و دژەكان و كۆكردنەوەی كۆی توانای چینە جیاوازەكانی كۆمەڵگەی كوردەواری، هەر بۆیە دوای رووخانی كۆماری كوردستان و رێڕەوە مێژووییەكەی بارزانی بە پەڕینەوەی لە رووباری ئاراس، دیسان (پارتی) وەك چەمك نەك (پارتی دیموكراتی كوردستان) لە فیكری بارزانی-دا دەبێتە بازنەیەكی فراوانتر بۆ بەرەیەكی گەورەتری نیشتمانی كە هەردوو بەشی (رۆژهەڵات و باشوور) پێكەوە كۆبكاتەوە و بازنەیەكی فراوانتر بۆ بەرهەمهێنانی مەعریفەی ئازادیخوازی بێتەئاراوە، بەڵام بە دووركەوتنەوەی مستەفا بارزانی لە كوردستان و مانەوەی بۆ ماوەی 12 ساڵ لە یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو، (پارتی دیموكراتی كوردستان) بە هەمان چەمكی (پارتی) لە فیكری مستەفا بارزانی مامەڵەی لەگەڵ نەكرا، بۆیە ئەو مەعریفە ئازادیخوازییەی مستەفا بارزانی ئومێدی بوو لەناو ژینگەی پارتیدا بەرهەم بێت، لەلایەن سەركردایەتیی ئەو كاتی پارتی دیموكراتی كوردستان، گۆڕا بۆ بەرهەمهێنانی مەعریفەیەكی بەرژەوەندخواز لە لایەن سەركردەكانی ئەو سەردەمەی پارتی، ئەمەش واتە لە بری ئەوەی پارتی ئەو بازنەیە بێت بۆ مەعریفەیەكی ئازادیخوازانە و ئەم مەعریفە ئازادیخوازانەیە بەرهەمی كۆی بیركردنەوە و ئەقڵی تاكەكانی كوردستان بێت، گۆڕا بۆ مەعریفەیەكی بەرژەوەندخوازی، بیركردنەوەی هەلپەرستانەی سەركردەكانی ئەو كاتی پارتی بەكارهێنرا، بۆ ئەوەی كامیان دەبنە سكرتێری حزب و كامیان دەبنە ئەندامی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسیی ئەو حزبە، بۆیە ئەگەر لە ناو مێژووی بزاڤی رزگاریخوازیی كوردستاندا، لێپرسینەوە لە مێژووی پارتی بكەین، ئەوا ئەو مێژووە پێمان دەڵێت: پارتی دیموكراتی كوردستان لەماوەی ساڵانی 1946- 1958 كە بارزانی لێی دوور بووە، ئەو (پارتی)یە نەبووە كە بارزانی بۆ ئامانجە گەورەكەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان دایمەزراند.





مستەفا بارزانی دوای گەڕانەوەی لە ساڵی 1958، هەوڵیدا لەمیانەی گرێدانی كۆنگرەیەكی نوێ بۆ (پارتی) جارێكی دیكە هەمان مانای دامەزراندن بداتەوە بە چەمكی (پارتی)، كەچی ئەو مەكتەبی سیاسییەی بە حیساب (هاوكار و یاریدەدەری) بارزانی بوون، بۆ ئەوەی پارتی دووبارە ببێتەوە ئەو بازنەیەی مەعریفەی ئازادیخوازانە بەرهەم بهێنێتەوە و شۆڕشی كوردستان بۆ ئازادی بەرەو سەركەوتن بەرن، دیسان ژینگەی سیاسی (پارتی)یان كردبووە هەمان ژینگەی بەرهەمهێنانەوەی مەعریفەی بەرژەوەندخوازی و بەكاریان دەهێنا بۆ ئەوەی مستەفا بارزانی لە رێبەرایەتی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان دووربخەنەوە، بەحیسابی ئەقڵی خۆیان مستەفا بارزانی لەبەر ئەوەی سەرۆكی (پارتی)یە، بۆیە بۆتە رێبەری بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان، ئەوەیان لەبیر خۆیان بردبووەوە كە مستەفا بارزانی خۆی رێبەری بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بووە كە بیری لە دامەزراندنی (پارتی) كردووەتەوە. هەر بۆیە باڵی مەكتەبی سیاسیی پارتی هەمووكات بۆ دەرفەتێك دەگەڕان كە گورزێك لە مستەفا بارزانی بوەشێنن، ئەمەیان هەتا ساڵی 1964 بۆ نەڕەخسا، بەڵام دوای راوێژكردنی راستەوخۆی مستەفا بارزانی لەگەڵ نوێنەرانی چین و توێژە جیاوازەكانی كوردستان، كە بڕیاری دا، ئاگربەستێك لەگەڵ حكومەتی ئەوكاتی عێراق بكات، باڵی مەكتەبی سیاسی ئەمەی كردە بیانوو و رایانگەیاند «مستەفا بارزانی تەسلیمی رژێمی عێراق بووە و كۆتایی بە شۆڕش دەهێنێنت و هێزی پێشمەرگەی كوردستانیش هەڵدەوەشێنێتەوە..»، بۆ ئەمەش لە مەكتەبی سیاسی بەیانێكیان دەركرد، بە حیساب مستەفا بارزانی لە رێبەرایەتیی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان دەخەن و خۆیان لە چیاكان دەمێننەوە و درێژە بە شۆڕشی رزگاریخوازیی كوردستان دەدەن، ئەمەش دروست وەك بیركردنەوەی ماركس و ماركسییەكان، باڵی مەكتەبی سیاسی لە بری ئەوەی هەوڵبدەن لە بیركردنەوەی بارزانی تێبگەن و پارتی بكەنەوە بە ژینگەی بەرهەمهێنانی مەعریفەی ئازادیخوازنە، هاتن چوارچێوەیەكیان بۆ مەعریفەی ئازادیخوازانە دروستكرد و دەیانویست ئەم چوارچێوەیە بەسەر بیركردنەوەی مستەفا بارزانی و تەواوی ئەقڵی تاكەكانی كوردستاندا بسەپێنن، سەرەنجامیش چۆن ماركس و ماركسییەكان بوونە فاكتەرێكی دیكە بۆ دوورخستنەوەی مودێرنە لە ئامانجە گەورەكەی كە (ئازادیی مرۆڤ) بوو، بەهەمان شێوە باڵی مەكتەبی سیاسیی پارتیش بوونە ئاستەنگێك بۆ ئامانجە گەورەكەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان، هەروەها مانای چەمكی (پارتی)یشیان لەباڵی مەكتەبی سیاسی لەو مەعریفە ئازادیخوازانەیە داماڵی كە بارزانی مستەفا لەو پێناوەدا پارتی دامەزراندبوو، بەمەش مانای (حزبی) سیاسییان بە تەواوەتی گۆڕی بۆ مانای ئەو (كارگانە)ی كە لەدوای سەركەوتنی شۆڕشی پیشەسازی هاتبوونەئاراوە، ئەوجا ئەو كارگانە چۆن مەعریفەی ئازادیخوازیی شۆڕشی پیشەسازییان گۆڕی بۆ مەعریفەی بەرژەوەندخوازیی سیاسی و تەنیا ئامانجیان كەڵەكەكردنی سەرمایە بوو، نەك ئازادیی مرۆڤ، بە هەمان شێوەش لە دوای جیابوونەوەی باڵی مەكتەبی سیاسی لە (پارتی)، ئامانجی حزبی سیاسی لە كوردستان بووە گۆڕینی مەعریفەی ئازادیخوازنەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بۆ مەعریفەی بەرژەوەندخوازیی حزبایەتیی تەسك و تەنیا ئامانجیان ئەوە بووە كە مانا و بەهاكانی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بشكێنن، بۆ ئەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان لەناو بەرن، لەگەڵ ئەوەی ئەمەیان بۆ نەچووەسەر و لە بەردەم ئیرادەی پێشمەرگە و شۆڕشی ئەیلوول چۆكیان دادا، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو هەڵەیە بەتەواوەتی راست نەكرایەوە و نەتوانرا ژینگەی سیاسیی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لە مەعریفەی بەرژەوەندخوازی پاك بكرێتەوە، ئەوا ئێستا حزبی سیاسی لە كوردستاندا لە بنەڕەتدا لە پێناوی بەرهەمهێنانی مەعریفەی بەرژەوەندخوازیی حزبی دروست دەبێت و ئامانجیشی تەنیا ئەوەیە ئاستەنگ دروست بكات بۆ ئەوەی لەناو بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستاندا مەعریفەی ئازادیخوازی بەرهەم نەیەت، ئەمە وایكردووە كە پارتی دیموكراتی كوردستان بە دیاریەوە سەری سوڕماوە، هەر بۆ نموونە كاتێك خیانەتێكی گەورەی وەك 16ی ئۆكتۆبەری 2017 روودەدات، پارتی هەقیەتی بڵێت: مەزندەمان نەدەكرد ژینگەی سیاسیی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بەو ئاستە گەیشتبێت كە خەڵكانێك بەرهەم بهێنێت كە شانازی بە جاشایەتی و كۆیلەبوونی خۆیەوە بكات، لێ چۆن لە ئاكامی پشتگوێخستنی راستكردنەوەی هەڵەكانی مودێرنە، راستە كۆمۆنیست رووخا، بەڵام بەڵایەكی خراپتری لە كۆمۆنیست بۆ دیموكراتی دروست كرد، كە ئەویش سەرهەڵدانی پۆپۆلیزمی (چەپ و راست و ئیسلامی و كریستیان و .. هتد) بوو، بە هەمان شێوە بۆ بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانیش، راستە لە دوای 16ی ئۆكتۆبەر نەیهێشت جاش و كۆیلەكان سەربكەون، بەڵام ئەگەر هەڵەكانی ناو مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان چارەسەر نەكرێت، ئەوا ئەمجارەیان خەڵكانی وا دروست دەبن كە بەڵای خراپتر بە سەر بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بهێنن.





راستنەكردنەوەی هەڵەكانی مێژوو

تاوانەكان دووبارە ناكاتەوە، بەڵكو خراپتر بەرهەم دێنێتەوە





هەروەك بیركردنەوەی ئازادانەی مرۆڤ بە بەردەوامی دەبێتە هۆكاری ئەوەی كۆی تواناكانی ئەقڵی مرۆڤ بكەوێتە كار و مەعریفەیەكی ئازادیخوازانەی ئەوتۆ بەرهەم بهێنێت كە خۆی لە شۆڕشی پیشەسازیدا بەرجەستە بكات و ئەم بیركردنەوە كۆتایی نەیەت و لە بەرگێكی تازە و جیاوازدا چەندین شۆڕشی دیكەی پیشەسازی بەرهەم بهێنێتەوە كە ئێستا لە قۆناخی شۆڕشی پیشەسازی چوارەمداین، بەهەمان شێوە بیركردنەوەی مەبەستداریش لە زانست بە بەردەوامی دیسان دەبێتە هۆكاری ئەوەی كۆی تواناكانی ئەقڵی مرۆڤ بكەوێتە كار و مەعریفەیەكی بەرژەوەندخوازی ئەوتۆ بەرهەم دەهێنێت كە دیسان ئەویش هەر خۆی لە شۆڕشەكانی پیشەسازیدا بەرجەستە دەكاتەوە، بەڵام هیچ مانا و بەهایەك بۆ مرۆڤایەتی و ئازادی ناهێڵێتەوە.

ئەگەر سەرنج لە مێژووی مودێرنە بدەین، دەبینین دەستكەوتەكان و بەرهەمی هەڵەكانی ناو ئەو مێژووە، بە هاوشانی یەكتری بەرهەمەكانیان هەڵدەكشێن و چەند ئاستی بیركردنەوەی ئازایخوازانە گەشە بكات، بە هەمان ئاستیش بیركردنەوەی بەرژەوەندخوازییانە گەشە دەكات، هەر بۆیە ئەگەر لە سەردەمی شۆڕشی پیشەسازیی یەكەمدا، ئامانجی بەرژەوەندخوازیی سەرمایەداری ئەوە بووبێت كە پیشەگەری دەستی بكاتە كرێكار لە كارگەی خۆیدا و رەنجی شانی بۆ بەرژەوەندیی خۆی هەراج بكات، ئەوا لە ئێستای شۆڕشی پیشەسازی چوارەمدا، ئامانجی سەرمایەداری بووەتە ئەوەی كە زانست بۆ ئەو مەبەستە بەكار بهێنێت كە سەرجەم كرێكاران لەكارگەكان بكاتە دەرەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە چەند بەرهەمی مۆدێرنە بە ئاراستە ئازادیخوازییەكەی بووەتە هۆكاری بەختەوەریی مرۆڤ، بەڵام بە دیوە بەرژەوەندیخوازییەكەی بووەتە هۆكاری ئەوەی بەختەوەریی مرۆڤ بخاتە دووڕیان و مەترسییەوە و ئازادی بێ مانا و بێ بەها بكات.

ئەوجا ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە، بێینەوە ناو مێژووی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان، ئەوا بەهەمان شێوە دەبینین چۆن هۆشیاریی سیاسی بۆ بەرهەمهێنانی مەعریفەی ئازادیخوازی و بەرزڕاگرتنی مانای ئازادی رۆژ لە دوای رۆژ لە هەڵكشاندایە، هەروەها دروشمی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان لە لامەركەزییەوە گەیشتووەتە ئەو ئاستەی سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بڕیاری ریفراندۆمی سەربەخۆیی بدات و بڕیارەكەشی جێبەجێ بكات، ئەوا بەهەمان شێوەش بیركردنەوەی بەرژەوەندیخوازی حزبییانەش كە بووەتە بنەمای هەڵسووڕانی كاری حزبایەتی لە كوردستاندا، بە ئاستێك هەڵكشاوە كە ئامادەیە لە پێناوی بەرژەوەندیی حزبدا، هیچ مانا و بەهایەك بۆ كوردایەتی و ئازادی نەهیڵێتەوە.

ئەگەر لێرە قۆناخبەندییەك بۆ بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان بكەین، بەتایبەتی لەدوای راگەیاندنی كۆماری كوردستان و دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە هەتا ئێستا، ئەوا دەكرێت بەسەر چوار قۆناخدا دابەشیان بكەین، بەمجۆرە:

1- قۆناخی یەكەم 1946-1958 شێوازی هەڵسووڕانی پارتی دیموكراتی كوردستان لە غیابی مستەفا بارزانی-دا.

2- قۆناخی دووەم 1958 قۆناخی گەڕانەوەی مستەفا بارزانی و دەستپێكی شۆڕشی ئەیلوول هەتا نسكۆی 1975.

3- قۆناخی سێیەم 1975 – 1991، قۆناخی فرەحزبی و شەڕی براكوژی و یەكتری سڕینەوە.

4- قۆناخی چوارەم لە راپەڕین و دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان هەتا ئێستا.

ئەگەر لەسەر ئەم چوار قۆناخە هەڵوەستە بكەین، دەبینین لەهەر چوار قۆناخەكەدا بیركردنەوەی بەرژەوەندخوازیی حزبی بوونی هەبووە، بەڵام لەهەر قۆناخیكدا ئەو هەڵە و تاوانانەی ئەو جۆرە بیركردنەوەیە لەناو ئەو مێژووەدا دروستی كردوون، دەبینین دووبارەبوونەوەی هەمان هەڵە و تاوان نییە، بەڵكو بەرهەمهێنانەوەی هەڵە و تاوانی ئەوتۆیە كە كۆی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان دەخاتە دووڕیانی لەناوچوون و نەمانەوە. هەر بۆ نموونە ئەگەر بیركردنەوەی بەرژەوەندیخوازیی حزبییانە لە ماوەی ساڵانی 1946-1958 و لە غیابی مستەفا بارزانی-دا، تەنیا بە ئامانجی ئەوە بووبێت كە ملی هەڤاڵێكی خۆی لەناو سەركردایەتی، یان مەكتەبی سیاسیی پارتی بشكێنێت و بەو مەبەستە بووبێت خۆی ببێتە سكرتێر، یان ئەندامی مەكتەبی سیاسی، ئەوا لە قۆناخی دووەمدا كە ماوەی ساڵانی 1958- 1975 دەگرێتەوە، دەبینین هەمان بیركردنەوەی بەرژەوەندیخوازیی حزبیانە كۆی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان كەرت دەكات، لەمەش خراپتر ئەم بیركردنەوەیە خۆی دەبێتە وتەبێژی داگیركەرانی كوردستان و لەسەر بنەمای ئایدیۆلۆژیەتێك كە خۆیان ناویان لێنابوو (پێشكەوتنخواز) هەرچی ناشیرینە بە بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانی دەكەن، بەڵام دیسان لە قۆناخی سێیەمدا ئەوەی قۆناخی دووەم دووبارە نابێتەوە، بەڵكو هەڵە و تاوانی خراپتر لەناو بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان دروست دەكاتەوە و، بە حیساب لە دوای ساڵی 1975-1991 قۆناخی فرەحزبی و خەباتی بەرەیی حزبەكانی كوردستانە، بەڵام بە كردەیی دەبێتە قۆناخی شەڕی براكوژی و یەكتری سڕینەوە، لەمەش زیاتر پاوانكردنی ناوچەكانی كوردستان و دووبارە زیندووكردنەوەی ناوچەگەری، لە قۆناخی چوارەمیشدا كە قۆناخی دوای راپەڕین و دامەزراندنی حكومەت و پەرلەمانی كوردستانە، دەبینین بیركردنەوەی بەرژەوەندخوازیی حزبی ئەمجارەیان دەگاتە ئەوەی هەڵە و تاوانێكی ئەوتۆ بكات، كە نەوەكانی ئێستا و داهاتووش بەدەستیەوە بناڵێنن، لە ساڵی 1992 خەڵكی كوردستان بەو هێوایەوە رووی كردە سندوقەكانی دەنگدان، بۆ ئەوەی قۆناخێكی نوێ لە ئامانجە گەورەكەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستان نزیك ببێتەوە، بەڵام بیركردنەوەی بەرژەوەندخوازیی حزبییانە، ئاكامی ئەم هەڵبژاردنە پێرۆزەی خستە دووڕیانی ئەوەی یان دەبێت (كەس دۆراو نەبێت و كەس براوە نەبێت) یان ئەوەتە (دووبارە شەڕی ناوخۆ دەست پێدەكاتەوە)، لەوانەیە لە ترسی روونەدانی شەڕی ناوخۆ ئەزموونی (پەنجا بە پەنجا) بە باشتر زانرابێت، بەڵام (پەنجا بە پەنجا) شەڕێكی ناوخۆی خوێناویتری دروستكرد و سەرەنجامیش كوردستانی بۆ هەر دوو ئیدارەی (هەولێر و سلێمانی) دابەشكرد. هەر لەم قۆناخەدا لەبەر ئەوەی بیركردنەوەی بەرژەوەندخوازیی حزبی لە گەشەی بەردەوامدا بوو، لەگەڵ ئەوەی پارتی و یەكێتی رێككەوتنی ستراتیژییان لە نێوان خۆیان ئیمزا كردبوو، بۆیە دەبینین باڵێك لە ناو یەكێتی جیا دەبێتەوە و كۆمپانیای وشە دادەمەزرێنێت و پاشان ئەم كۆمپانیا خۆی دەكاتە بزووتنەوەیەكی سیاسی بە ناوی (بزوتنەوەی گۆڕان)، ئەم بزووتنەوەیە لە ماوەی ساڵانی 2005-2017 تەنیا یەك ئامانجی هەبووە، ئەویش ئەوە بووە كە دەسەڵات و سیستمی سیاسیی كوردستان ناشیرین بكات و تێكی بشكێنێت، ئەمەشی نەك نەشاردۆتەوە، بەڵكو ئەندام و هەڵسووڕاوەكانیان شانازیشی پێوە دەكەن، هەر بۆیە گەشەی بیركردنەوەی بەرژەوەندیی حزبی، بە جیاوازیی ئایدیۆلۆژیەتی سیاسی و جیاوازیی ناوی حزبە سیاسییەكانەوە، لەناو ئەم ژینگە سیاسییە ئاڵۆزەدا گەیشتە ئەوەی كە بەهاكانی (نیشتمان، ئازادی، سەربەخۆیی) لەناو بەها بەرزەكانی خۆی بێنێتە دەرێ و لەناو پانتایەكی بێ مانادا پێناسەیان بكاتەوە، ئەمەش وابكات ژینگەی سیاسی ببێتە ئەو ژینگەیەی كە خیانەتكردن لە (نیشتمان و ئازادی و سەربەخۆیی) وەك دەستكەوتێكی حزبی سەیر بكرێت و شانازی پێوە بكەن.





لە مێژووی نەتەوەكانی جیهاندا، گەلێك نەتەوە لە قۆناخی رزگاریی نیشتمانیدا دوچاری ئەوە بوون كە بزاڤە رزگاریخوازییەكەیان هاوكات لەگەڵ بەرهەمهێنانی تاكی ئازادیخواز، كۆیلە و جاشیشی بەرهەم هێناوە، بەڵام ئەو نەتەوانەی بۆ راستكردنەوەی ئامانجە گەورەكەی بزووتنەوە رزگاریخوازییەكەیان بوێرانە لێپرسینەوەیان لەگەڵ مێژووی خۆیان كردووە و لە ریشەوە هەڵەكانی مێژووی خۆیان راست كردووەتەوە، ئەوا توانیویانە مێژووی خۆیان لە مەعریفەی بەرژەوەندخوازیی حزبی پاك بكەنەوە و ئایندەیەكی رۆشن بۆ نەتەوەكەیان دەست پێ بكەنەوە، بەڵام هەر نەتەوەیەك نەیتوانیبێت بە راستگۆیی لێپرسینەوە لەگەڵ مێژووی خۆی بكات و چاپۆشی لە هەڵەكانی ناو مێژووی خۆی كردبێت، ئەوا ئایندەی ئەو نەتەوەیە هەر بەرەو هەڵدێر چووە و تاكەكانیشی شەرمیان لەوە نەكردووە كە شانازی بە كۆیلایەتی و پاشكۆبوونی داگیركەرانیان بكەن، هەروەك چۆن ئێستا لە كوردستان خەڵكانێكی بەرچاو هەن كە زۆر بە شانازییەوە مكیاژی جاشایەتی و پاشكۆبوون بۆ داگیركەرانی كوردستان دەكەن.