كاتێك دۆناڵد ترەمپ رەخنە لە سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما دەگرێت بەرامبەر عێراق و پێی دەڵێت 3 ترلیۆن دۆلاری بەهەدەر داوەو سەرەنجامیش داعشی لێ بەرهەمهات، ئەمە بە راشكاوی رەخنەگرتنە لەو سیاسەتەی ئیدارەی ئۆباما كە ناوی لێنابوو (سیاسەتی یەك عێراق)، ئەگەر تەنیا هەڵوەستە لەسەر بڕی ئەو 3 ترلیۆن دۆلارە بكەین كە ترەمپ ئاماژەی پێكردووە و باس لە كوژرانی زیاتر لە 5000 سەربازی ئەمریكی و دەیان هەزار بریندار نەكەین كە لەماوەی 2003-2001 سوپای ئەمریكا لە عێراقدا داویەتی، ئەوا ئەو پارەیەی لە عێراقدا سەرفكراوە بۆ ئەوەی عێراق ببێتە دەوڵەتێك كە پێكهاتەكانی بتوانن تێیدا بژین، ئەمە لە كاتێكدا 3 ترلیۆن دۆلار واتە نزیكەی بودجەی 30 ساڵی عێراق بە كوردستانیشەوە، هەروەها ئەم بڕە بارتەقای 75%ی ئەو پارەیەیە كە ئەمریكا لەدوای جەنگی دووەمی جیهانی و لە چوارچێوەی پلانی مارشاڵدا بۆ بونیادنانەوە و ئاوەداكردنەوەی 17 وڵاتی دوای شەڕ (16 دەوڵەتی ئەوروپای رۆژئاوا + ژاپۆن) تەرخانی كردبوو، سەركەوتنی پلانی مارشاڵیش بووە هۆكاری ئەوەی بلۆكی رۆژئاوا بەبێ ئەوەی پەنا بۆ هێزی سەربازی ببات، شەڕی سارد بباتەوە و یەكێتی سۆڤیەتی پێشان لەبەریەك هەڵبوەشێتەوە.

كەواتە ئەم رەخنەیەی دۆناڵد ترەمپ بە دیوێكی دیكەدا ئەوەمان پێدەڵێت كە ئەگەر نەك 3 ترلیۆن دۆلار كە دەكاتە (3000 ملیار دۆلار) بەڵكو 10 هێندەی دیكەش لە چوارچێوەی سیاسەتی (یەك عێراق) خەرج بكرێت و نەك 5000 سەرباز بە كوشت بدرێت و دەیان هەزار دیكە بریندار بن، ئەوا ئەگەر هەموو سوپای ئەمریكا بێتە عێراقەوە، جارێكی دیكە نە (یەك عێراق و نەك سیاسەت) بۆ دووبارە هێشتنەوەی عێراق بە یەكپارچەیی سەركەوتوو نابێت، لەمەش زیاتر بەشە عەرەبییەكەی عێراق (بە شیعە و سوننە) ناتوانن خۆیان لە چوارچێوەی سیستمێكی دیموكراتی لیبڕاڵی بگونجێنن و رێز لە بەها هاوبەشەكانی دیموكراتی لیبڕاڵی بگرن.

پرسی رەتكردنەوەی دیموكراتی بۆ هەندێك ئایین و نەتەوە، پێوەندی بە ئاستی پێشكەوتن و دواكەوتنەوە نییە، وەك هەندێك بە تێپەڕاندنی قۆناخی مۆدێرنەی گرێدەدەنەوە، بەڵكو مەسەلەكە بڕوابوونە بە سیستمی دیموكراتی لیبڕاڵی وەك سیستمێك بۆ حوكمڕانیی سەردەم. هەر بۆ نموونە كۆماری چینی میللی بە هەموو پێوەر و پێودانگێك زۆر باش قۆناخی مۆدێرنەی تێپەڕاندووە و بەردەوام زیاتر لە 4 ملیۆن قوتابی چین لە زانكۆكانی ئەمریكا و رۆژئاوا دەخوێنن و رێژەی چینی ناوەند لە ئێستای كۆماری چیندا، زیاترە لە 200 ملیۆن كەس، بەڵام خەڵكی چین سیستمی دیموكراتی لیبڕاڵی بۆ حوكمڕانی قبووڵ ناكەن. ئەمە لەبەر ئەوە نییە كە ئێستا حزبی كۆمۆنیستی چینی حزبی دەسەڵاتدارە لەو وڵاتە، بەڵكو لەبەر ئەوەیە كۆماری چین، نە دەیەوێت مۆدێلی دەوڵەتەكەی هاوشێوەی ئەو دەوڵەتانەی دوای رێككەوتنی ویستفالیا بێت واتە (مۆدێلی دەوڵەتی هاوچەرخی نەتەوەیی رۆژئاوا)، نە دەشیەوێت سیستمە سیاسییەكەشی كۆپیكراوی سیستمی رۆژئاوا بێت، ئەم حاڵەتە بۆ نموونە سەركەوتووەكانی دیكەی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ئاسیاش راستە. هەر بۆ نموونە لە پرۆسەی بونیادنانەوەی دەوڵەتدا، هیچ كام لە دەوڵەتەكانی (كۆریای باشوور، سەنگافورا، تایوان) لەسەر شێوازی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی پرۆسەی بونیادنانەوەی دەوڵەت و نەتەوەی خۆیان پیادەنەكردووە، تەنانەت ژاپۆنیش وەك وڵاتێكی دۆڕاوی شەڕ كە دەستوورەكەشی لەلایەن ئەمریكاوە لەدوای جەنگی دووەمی جیهانی نووسراوەتەوە، دەقاودەق مۆدێلی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی بە هاوشێوەی رۆژئاوا كۆپی نەكردۆتەوە.
ئەگەر نموونە سەركەوتووەكانی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ئاسیا، ئاماژەبن بۆ سەركەوتنی ئەو دەوڵەتانە لە هەردوو پرۆسەی بونیادنانەوەی دەوڵەت و نەتەوەدا، ئەوا نموونەكە لەسەر ئاستی دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پێچەوانەیەو دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی نموونەی دەوڵەتی شكستخواردوون، بەڵام سیستمی دیموكراتی لیبڕاڵی بە هاوشێوەی سیستمەكانی رۆژئاوا قبووڵ ناكەن، تەنانەت ئەگەر بگەنە قەناعەتیش كە سیستمی دیموكراتی لیبڕاڵی دەبێتە هۆكارێك بۆ چارەسەری كێشەكانیشیان، دیسان هەر رەتی دەكەنەوە و قبووڵی ناكەن. هەر ئەمەش هۆكاری ئەوە بووە كە لەدوای رووخانی دیواری بەرلین و لەبەریەك هەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیەت، باهۆزی شەپۆلی سێیەمی دیموكراتی (Third Wave) هەموو پارچەكانی جیهانی گرتەوە، بەڵام دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەگرتەوە، لەمەش زیاتر كاتێك لە ساڵی 2011 راپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی دەستی پێكرد و ناویان لێنا (بەهاری عەرەبی)، ئەمەش بەو حیسابەی لە رووخانی رژێمە دیكتاتۆرەكانەوە بەرەو كرانەوە و دیموكراتی هەنگاو هەڵدەگرن، بەڵام وەك لە میسر و تونس بینیمان، میكانیزمی دیموكراتی ئیسلامی سیاسییان هەڵبژارد و سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتیان رەتكردەوە، تەنانەت توركیاش كە وەك نموونەی دەوڵەتێك لە جیهانی ئیسلامیدا بە دەوڵەتێكی دیموكراتی لەقەڵەم دەدرا، ئەوا ئێستا بە ئاشكرا گوێمان لە لێدوانەكانی رەجەب تەیب ئەردۆگانی سەرۆك كۆماری توركیا دەبێت كە گەڕانەوەی بۆ سوڵتانیەتی عوسمانی بە سەركەوتووتر لە سیستمی دیموكراتی لیبڕاڵی و تەنانەت بە گەورەتر لە ئەندامیەتی یەكێتی ئەورپاش لە قەڵەم دەدات. ئەمانە وەك نموونەی دەوڵەتانی سوننە.

لەسەر ئاستی نموونەی حوكمڕانیی مەزهەبی شیعەش كە كۆماری ئیسلامی رێبەرایەتی دەكات، ئەوا هەر لەساڵی 1979وە كە كۆماری ئیسلامی دامەزراوە، خۆیان رایانگەیاندووە كە كۆماری ئیسلامی ئێران نە هاوشێوەی سیستمی حوكمڕانیی رۆژهەڵاتە (واتە كۆمۆنیستی) نە هاوشێوەی سیستمی حوكمڕانیی رۆژئاواشە (واتە دیموكراتی لیبڕاڵی سەرمایەداری)، لەمەش زیاتر كۆماری ئیسلامی بۆ ئەوەی ئەم شێوازە تازەی حوكمڕانیی (ویلایەتی فەقی) بكاتە مۆدێلێك بۆ حوكمڕانی لەو وڵاتانەی كە شیعەی تێدایە، ئەمەشی نەشاردۆتەوە و ناوی لێناوە (هەناردەكردنی شۆڕش بۆ دەرەوە)، دیارە مەبەستی لە هەناردەكردنی شۆڕشیش واتە رەتكردنەوەی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی و كۆپیكردنەوەی سیستمی حوكمڕانیی (ویلایەتی فەقی)، هەروەك چۆن ئێستا نفوزی ئێرانی لە عێراق و باشووری لوبنان و یەمەن بەو ئاراستەیە كاردەكات و هەوڵیشیداوە كە سیستمی حوكمڕانی لە بەحرێنیش بگۆڕێت و بە هاوشێوەی ئێران سیستمی (ویلایەتی فەقی) دابمەزرێت.
ئیدارەی تازەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی دۆناڵد ترەمپ لەم راستییە تێگەیشتووە، بۆیە راشكاوانە دەڵێت، چیتر كاری ئەمریكا رووخاندنی رژێمەكان و بڵاوكردنەوەی دیموكراتی نییە لە جیهاندا، ئەمەش مانای ئەوەیە جارێكی دیكە ئەمریكا نایەت دەستووری دیموكراتی بۆ عێراق و ئەفغانستان بە هاوشێوەی ژاپۆن دابڕێژێت، بەڵكو لەبەرامبەردا دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوجا سوننە مەزهەبن و سیستمی هاوشێوەی سعودیەو توركیا هەڵدەبژێرن، یان شیعە مەزهەبن و شێوازی سیستمی حوكمڕانیی (ویلایەتی فەقی) كۆماری ئیسلامی هەڵدەبژێرن، ئەوا ئەمە هیچ كێشەیەك دروست ناكات، بەڵام دەبێت وەك دەوڵەت رەفتار بكەن و لەو راستییە تێبگەن كە سەردەمی سەروەریی رەهای دەوڵەت (absolute sovereignty) بەسەرچووەو دەبێت پابەندی سەروەریی مولزەم (sovereign obligation) بن، ئەمەش واتە خۆیان خاوەنی سەروەریی دەبن، بەڵام دەبێت رێز لە سەروەریی دەوڵەتانی دەوروبەریشیان بگرن.
لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر عێراقی عەرەبی (بە شیعەو سوننەوە) نایانەوێت دیموكراتی بن، ئەوا كوردستان لە چوارچێوەی ئەو سیستمەی ئێستا پیادەی دەكات، سەلماندوویەتی كە دیموكراتی و لیبڕاڵییە، راستە لەوانەیە هەندێك كەموكورتی هەبێت، بەڵام جیاوازی كوردستان لەگەڵ تەواوی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی ئەوەیە، كوردستان بڕوای بە سیستمی لیبڕاڵی و دیموكراتی هەیە، ئەمەش پێویستی بەوەیە كە ئەم سیستمە دیموكراتییە لەچوارچێوەیەی دەوڵەتێكی سەربەخۆدا ببێتە خاوەنی سەروەریی بۆ ئەوەی بتوانێت پابەندبوونەكانی خۆی وەك دەوڵەت بەرامبەر ئاشتی و سەقامگیری ناوچەكەو جیهانیش جێبەجێ بكات.

ستراتیژیەتی دژی ئیرهاب و توندڕۆیی ئیسلامی راگرتنی هاوسەنگی و رێگرتن لە تیرۆری سوننە و شیعە

ئەوەی لە جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا جێگەی كێشمەكێش و ململانێی فیكرو سیاسی نەبێت، پرسی بە دیموكراتیزەكردن و پیادەكردنی سیستمی دیموكراتییە، ئەمە بۆ دەوڵەتانی ئیسلامی عەرەبی و غەیرە عەرەبی، هەروەها بۆ هەردوو مەزهەبی سوننە و شیعە هیچ جیاوازیەكی نییە.
لەناو هەموو جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا، بێجگە لە كورد كە ناسنامەی نەتەوەیی دەخاتە سەرووی مەزهەب و ئایینەوە، هەموو نەتەوەكانی دیكە ئەوجا (عەرەبن، یان تورك، یان فارس، تەنانەت ئەفغانی و پاكستانیش) مەزهەب، یان ئایین دەخەنە سەرووی ناسنامەی نەتەوەییەوە، ئەم هاوكێشەیە لەسەردەمی حوكمڕانی شاهەنشاهی ئێران و كۆماری توركیای ئەتاتورك و پان عەرەبیزمی جەمال عەبدولناسر، هەندێك گۆڕانكاری بەسەر هات و هەوڵێك هەبوو، توركیا وەك دەوڵەتی نەتەوەیی تورك و ئێران وەك دەوڵەتی نەتەوەیی فارس و پرۆژەی پان عەرەبیزمی ناسریش دەیویست وڵاتانی عەرەبی لە چوارچێوەی ئەم پرۆسە كۆبكاتەوە، بەڵام لە ئێستادا هاوكێشەكە گۆڕاوە و هەستی ئایینی و مەزهەبگەرایی باڵادەستترە بەسەر هەستی نەتەوەییدا، تەنانەت لە توركیا (پێش ئەوەی پەكەكە پرۆسەكە لە باكووری كوردستان ئاڵۆز بكات)، حكومەتی توركیا هەوڵیدەدا كێشەی كورد چارەسەر بكات، وەك پشتیوانێك بۆ ئەو رەوتەی توركیا كە دەیەوێت سەركردایەتی جیهانی سوننە بكات. توركیا لەدوای ساڵی 2011 بە ئاشكرا پشتگیری هەڵكشانی رەوتی ئیخوان موسلمینی لە وڵاتانی عەرەبی دەكرد و تەنانەت كە عەبدولفتاح سیسی، محەمەد مورسی ئیخوان موسلمینی لە میسر دوورخستەوە، توركیا باڵیۆزی خۆی لە قاهیرە گەڕاندەوە، هەروەها لە ئێرانیش بە حوكمی ئەوەی كوردی رۆژهەڵات بەشی زۆریان سوننە مەزهەبن، كێشەی كورد لە روانگەی حكومەتی تارانەوە تێكەڵاوی كێشەی مەزهەبی شیعە و سوننە بووە، ئەمە لە كاتێكدا كورد سوننە بێت، یان شیعە، ئێزیدی بێت، یان شەبەك و كاكەیی، كێشەی نەتەوەیی هەیە، نەك كێشەی ئایینی، یان مەزهەبی، بەڵام لە روانگەی حكومەتی تارانەوە بەو چاوە مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت. لەبەر ئەوەی ئێران بە هەمان پێوانە مامەڵە لەگەڵ عەرەبی عێراق و سووریا و توركی عەلەوی و باشووری لوبنان و بەحرێن و یەمەنیش دەكات. ئەمەش سیاسەت و ستراتیژیەتی نەگۆڕی كۆماری ئیسلامییە كە دەیەوێت لەمیانەی هیلال و بازنەی شیعەوە، هاوسەنگیی هێز لەسەر ئاستی شیعەو سوننە لە ناوچەكەدا دروست بكات.
لایەنێكی دیكەی ئەم هاوكێشەیە نموونەی دەوڵەتانی سعودیە و كەنداو و میسر و سودان و ئوردن و مەغریبە، ئەم دەوڵەتە عەرەبییانە لەگەڵ ئەوەی لەبەرامبەر مەدی شیعەگەرایی ئێران وەك سەركردایەتی عەرەب و سوننە رەفتار دەكەن، بەڵام وەك بڕوابوونی خۆیان، نە بڕوایان بە سیستمی دیموكراتی لیبڕاڵی هەیە، نە برواشیان بە سیستمی ئیسلامی سیاسی خەلافەتی ئیخوان و قاعیدە و داعشیش هەیە، ئەم دەوڵەتانە دەیانەوێت لە ژێر ناوی پان عەرەبیزم، ئەوجا سیستمەكەیان كۆماری بێت، یان میرنشین، یان پادشایی، بڕوایان بەسیستمی ئۆتۆكراتی هەیە، هەر بیروبۆچوونێكیش خزمەتی ئەم ئۆتۆكراتییە بكات، ئەوا لای ئەو دەوڵەتانە وەك هەڕەشە سەیر ناكرێت، ئەگەر نەبێتە مەترسیی راستەقینە لەسەر خودی سیستمە ئۆتۆكراتییەكە، هەر بۆ نموونە ئەو ئیخوان موسلمینەی میسری بردە لێواری هەڵدێر، لەسایەی حوكمڕانیی حوسنی موبارەك گەشەی كرد، ئەو فیكرە وەهابییەی كە داعش و قاعیدەشی دروستكردووە، لەژیر سایەی حوكمڕانی پادشایی سعودیە لە جیهانی عەرەبی و ئیسلامی بڵاو بۆتەوە، كەواتە راستە ئەو دەوڵەتە عەرەبییانەی خۆیان بە هاوپەیمانی سعودیە دەزانن، دژی سیستمی ئیسلامی سیاسین، بەڵام لە هەمانكاتدا خوازیاری پیادەكردنی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتیش نین.
ئەم واقیعەی ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی ئیسلامیدا هەیە، لەلایەك هەوڵدانە بۆ دروستكردنی هاوسەنگی لەنێوان شیعەو سوننە، لەلایەكی دیكەشەوە هەڵكشانی توندڕۆیی و ئیرهابی ئیسلامیی هەردوو مەزهەبی سوننەو شیعەیە بەرامبەر یەكتری.
ئەوەی لە سیاسەتی تازەی ئێستای ئیدارەی ئەمریكا دەخوێندرێتەوە و تا رادەیەكی زۆر لەلایەن دەوڵەتانی ناتۆ و یەكێتی ئەوروپاشەوە پشتگیری لێدەكرێت، هەوڵدانە بۆ گێڕانەوەی هاوسەنگی و رێگرتن لە توندڕۆیی و تیرۆری ئیسلامی، ئەوجا سەرچاوەكەی مەزهەبی شیعە بێت، یان سوننە بێت.
كۆماری ئیسلامی ئێران هەتا ئێستا سوودێكی هێجگار زۆری لەو دیدوتێڕوانینە جیهانییە بەرامبەر دیاردەی تیرۆر و توندڕەوی ئیسلامی وەرگرتووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە تیرۆر و توندڕەوی ئیسلامی لە میانەی قاعیدە و داعش و رەوتی سەلەفییەتی جیهادی قیتالی وەك كاڵایەك بەبەری مەزهەبی سوننەدا بڕاوە، لەم چوارچێوەشدا ئێران هەوڵیداوە خۆی بخاتە بەرەی دژی تیرۆری قاعیدە و داعش بۆ ئەوەی رەوتی فراوانخوازی شیعەگەرایی خۆی وەك دژایەتی تیرۆر و تیرۆریستان پەردەپۆش بكات و هەوڵیداوە وای پیشانبدات كە دەمارگیری و توندڕۆیی و تیرۆر تەنیا بەرهەمی مەزهەبی سوننەیە، بەڵام تەجرەبەی حزبوڵای لوبنانی و حەشدی شەعبی عێراق و ئەو چەكدارانەی لە سووریا لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە وەك شیعە مەشق و راهێنانیان پێدەكرێت، دەریخست كە هەمان دەمارگیری و توندڕۆیی و تیرۆر لەناو مەزهەبی شیعەشدا بوونی هەیە. كێشەكە لێرەدا ئەوەیە ئیسلامی سیاسیی سوننە لە دەسەڵاتدا نییە، بەڵام ئیسلامی سیاسیی شیعە لە عێراق و سووریا و باشووری لوبنان لە دەسەڵاتدان، هەر بۆ نموونە ئەگەر ئەزموونی حوكمڕانیی ئیخوان موسلمین و مورسی بە هاوشێوەی ئەزموونی كۆماری ئیسلامی ئێران، لە میسر سەركەوتوو بوایە، ئێستا سیستمی ئیخوان موسلمینی میسر، هەم لەلایەن توركیاوە پشتگیری گەورەی لێدەكرا، هەمیش هەوڵدەدرا لەوڵاتانی دیكەی عەرەبیش دووبارە بكرێتەوە، ئەوكاتیش لەبری ئەوەی داعش و قاعیدە ببنە نوێنەرایەتی حوكمڕانیی سوننە، ئەوا نموونەی ئیخوان موسلمینی میسر دەبووە نموونەی نوێنەرایەتیكردنی سوننە، راستە ئیخوان موسلمینیش جۆرێك لە دەمارگیری و توندڕۆیی ئیسلامی بەرهەم دەهێنا، بەڵام دەمارگیری و توندڕۆیی ئیخوان موسلمین بە دەمارگیری و توندڕۆیی و تیرۆری قاعیدە و داعش بەراورد ناكرێت، بەڵكو بە هاوشێوەی كۆماری ئیسلامی كە وەك نموونەی ولایەتی فەقی دەیەوێت نموونەیەك بێت بۆ شیعە، بەهەمان شێوە ئیخوان موسلمینیش دەبووە نموونەیەك بۆ دەوڵەتانی عەرەب و غەیرەعەرەبی سوننە.
لێرەوە هاوكێشەكە خۆی بەسەر دوو تەوەردا دابەش دەكات و ئەو پرسیارانە دەورووژێنێت: ئایا دەمارگیریی توندڕەویی ئیسلامی لە ناو هەردوو مەزهەبی شیعەو سوننە كۆتایی پێدێت؟ ئایا هاوسەنگی لەنێوان دەوڵەتانی ناوچەكە كە دابەش بوون بەسەر شیعەو سوننە دروست دەكرێت؟ وەڵامدانەوەی ئەم دوو پرسیارە پێكەوە یەكتری تەواو دەكەن، ئەمەش بەو مانایەی پێش هەموو شت دەبێت دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی ئەوجا خۆیان بەشیعە بزانن، یان سوننە، وەك دەوڵەت مامەڵە بكەن، ئەمەش بەو ئامانجەی دەوڵەت ببێتەوە بە فاكتەر و تەوەری سەرەكیی هاوكێشە سیاسییەكان و پابەند بن بە رێزگرتنی سەروەریی دەوڵەتانی دەوروبەریان. ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر كۆماری ئیسلامی ئێران دەست لە كاروباری عێراق و سووریا و باشووری لوبنان و یەمەن و دەوڵەتانی كەنداو وەرنەدات، یان سعودیە هاوكاری سیسی نەكات بۆ رووخانی ئیخوان موسلمین و قەتەر و توركیا پشتگیری ئیخوان موسلمین نەكەن، ئەوا جۆرێك لە هاوسەنگی و كۆنتڕۆڵكردنەوەی كێشەكان دەست پێدەكات. بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا بەم ئاراستەیە ئەم هاوسەنگییە دروست دەبێتەوە؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارە پەیوەستە بە هەڵوێستی وڵاتانی عەرەبییەوە لە سعودیەوە تا مەغریب، دیارە لەم چوارچێوەیەدا و لەبەر ئەوەی دەوڵەتانی عەرەبی سیستمی ئۆتۆكراتییان لە سیستمی ئیسلامی سیاسی لا باشترە و بەم ئاراستەیەش دەتوانن هەڕەشەی مەدی شیعەگەرایی لەلایەن ئێرانەوە لە خۆیان دووربخەنەوە، ئەوا ئەو هەوڵەی ئەمریكا و رۆژئاوا بۆ گێڕانەوەی ئەم هاوسەنگییە دەیگرنەبەر، پشتگیری وڵاتانی عەرەبی بەدەست دەهێنێت، وەك لە پێوەندییە تەلەفۆنییەكەی نێوان دۆناڵد ترەمپ و شا سەلمانی سعودیە و سەردانی شای ئوردن بۆ ئەمریكا و پێوەندی نێوان عەبدولفتاح سیسی و ترەمپ، رەنگدانەوەی هەبووە، دەوڵەتانی عەرەبی نەك هەر ئامادەن پشتگیری گێڕانەوەی ئەم هاوسەنگییە بكەن، بەڵكو ئامادە دەبن لەسەر پرۆسەی گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا بۆ قودس و هەوڵەكانی نەتانیاهۆ بۆ دروستكردنی یەكەی نیشتەجێی زیاتر چاوپۆشی تەواو بكەن و باسی هیچ شتێك نەكەن، لەمەش زیاتر ببنە هۆكاری ئەوەی كە پرۆسەی ئاشتی لە نێوان ئیسرائیل و فەلەستین بە دڵی ئیسرائیل تەواو بێت، نەك فەلەستین.
ئەگەر ئەم خوێندنەوەیە بگوازینەوە بۆ سەر واقیعی سیاسیی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و كاردانەوەی ئەمریكا بەرامبەر تاقیكردنەوەی رۆكێتی بالیستی لەلایەن ئێرانەوە و سەپاندنی گەمارۆ بەسەر ئێراندا، ئەمە ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە، كە دەوڵەتانی سعودیە و هاوپەیمانەكانی هەموویان لەبەرەیەكدان لەگەڵ سیاسەتەكانی ترەمپ و ئێران بەتەنیا كەوتۆتە بەرەیەكەوە دژی سیاسەتەكانی ترەمپ. لەمەش زیاتر ئیدارەی ترەمپ بۆ كۆنتڕۆڵكردنی كاریگەریی ئێران لەیەمەن كەشتییەكی جەنگی ناردۆتە بابولمەندەب و مانۆڕێكی هێزی دەریایی گەورەیش بە هاوكاری فەرەنسا و بەریتانیا و ئوسترالیا لە كەنداو ئەنجامدرا، هەمووشی پیشاندانی ماسوولكەی هێزە بەرامبەر ئێران. هەروەها لە سووریاش وێڕای ئەوەی ترەمپ داوای پلانێكی نوێی سەربازی بۆ تێكشكاندنی داعش لە رەقە كردووە، بەڵام داواشی كردووە كە شێوازی چەكداركردنی هێزەكانی سووریای دیموكراتی سەردەمی ئۆباما چاوی پێدابخشێندرێتەوەو بەهاوكاریش لەگەڵ رووسیا هەوڵبدرێت هێزەكانی ئێران و حزبوڵای لوبنانی لە سووریا پاشەكەشە بكەن.

ئەگەر لێرەوە جارێكی دیكە لەبەر رۆشنایی ئەم گۆڕانكارییە خێرایانە هاوكێشەكە تازەكە بخوێننەوە، راشكاوانە ئەو راستییە دەخوێننەوە كە بەرەیەكی فراوانی دەوڵەتانی عەرەبی بە پشتگیری ئەمریكا و ناتو و یەكێتی ئەوروپا لە دژی ئێران دروست بووە، دواكاری سەرەكیشی لە ئێران ئەوەیە:

1. وەك دەوڵەت پابەند بێت بە سەروەریی مولزم و دەستێوەردان لەكاروباری وڵاتانی دیكەی ناوچەكە بەبیانووی شیعە گەرایی نەكات.
2. دەستبەردای شەڕی بەوەكالەت بێت بۆ یەكلاییكردنەوەی كێشەكانی لەدەرەوەی خاكی خۆی، یان درووستكردنی كێشە بۆ وڵاتانی دەورەبەری و ناوچەكە.
پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا ئێران دەتوانێت سەبارەت بەم دوو داواكارییە وەڵامێكی ئەرێنی بە دەوڵەتانی ناوچەكە، یان كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بداتەوە؟ سەبارەت بە وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، چاودێران مەزندەی ئەوە دەكەن، ئێران هەوڵبدات بە خاڵی یەكەم پابەند بێت و دەستێوەردانی راستەوخۆ كەمبكاتەوە، بەڵام سەبارەت بە خاڵی دووەمیان كە پشتگیری وەكیلەكانیەتی بۆ درێژەپێدان بە شەڕی بەوەكالەت، لەمەدا چاودێران دوودڵن و پێیانوایە ئەگەر ئێران دەستبەرداری شەڕی بەوەكالەت بێت، دەبێت چاو بە هەموو سیاسەتەكانی خۆیدا بخشێنێتەوە، كە ئەمەشیان بۆ ئێران كارێكی ئاسان نییە.

ئایندەی بەشە عەرەبییەكەی عێراق و
ئەقڵییەتی خەیاڵ پڵاوی نوری مالیكی

ئەگەر سیاسەتی ئەمریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر بنەمای راگرتنی لەدوورەوەی باڵانسی هیز (Offshore balancing) بێت بۆ ناوچەكە، ئەوا دەبێت عێراق پارسەنگی راگرتنی باڵانسی هێز بۆ ئێران نەك عێراق ببێتە جێگەی نفوز و پێگەی ئێران، یان بەشێك بێت لەپرۆژەی مەدی فراوانخوازی هیلالی شیعە لەناوچەكەدا.

لە ئێستادا نفوزی ئێران لە عێراقدا بە ئاستێكە كە دەكرێت بڵێین عێراق بۆتە پاشكۆی ئێران، هەر بۆیە كاتێك باسی نفوزی ئێرانی لەناو عێراقدا دەكرێت، هەندێك لەئەندامانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە گوشاری زۆر نەخرێتە سەر حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق كە نفوزی ئێرانی كەمبكاتەوە، لەبەر ئەوەی ئەگەر كارێكی وابكات، حكومەتەكەی دەڕووخێت و لەوانەیە مالیكی، یان كەسێكی هاوشێوەی مالیكی و وەكیلی ئێران جێگەی حەیدەر عەبادی بگرێتەوە و ببێتە سەرۆك وەزیرانی عێراق و ئەو كاتیش یان دەبێت بە زەبری هێز ئەو كەسە بگۆڕێت و پرۆسەی سیاسیی عێراق رێكبخرێتەوە، یاخود دەبێت ئەوەی لە ماوەی ساڵانی 2011- 2014 لەسایەی حوكمڕانیی مالیكی هاتەئاراوە و ئەو داعشەی لێ پەیدابوو، ئەوا جارێكی دیكە هەمان سیناریۆ دووبارە ببێتەوە.

نوری مالیكی باش دەزانێت كە ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی شێوازی حوكمڕانی خراپی ئەو بە دروستكەری داعش و ئەو هەموو كارەسات و كاولكارییە دەزانن كە ئێستا لە عێراق روودەدات، بۆیە ئەگەر داعش كۆتایی بێت و هەوڵبدرێت پرۆسەی سیاسیی عێراق ریكبخرێتەوە، ئەوا مالیكی نەك هەر لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا جێگەی نابێتەوە، بەڵكو ئەگەر ژینگەی سیاسیی عێراق لەبار بێت، دەبێت لەسەر سیاسەتە هەڵەكانی كە بوونە هۆی سەهەڵدانی داعش وەك تاوانباری جەنگ و دژی مرۆڤایەتی دادگایی بكرێت.

كەواتە هەوڵەكانی مالیكی بۆ ئاستەنگ دروستكردن بۆ هاوپەیمانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان و سوپای عێراق بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕی دژی داعش و دەستپێكردنەوەی وتووێژەكان لەنێوان هەرێم و بەغدا بۆ دیاریكردنی میكانیزم و شێوازی پێوەندیی نێوان كوردستان و عێراق، بۆ ئەوەیە ئاستەنگ بۆ سەركەوتنی شەڕی دژی داعش دروست بكات، یان لە ئێستاوە وەك لە لێدوانەكانی نەیشاردۆتەوە زەمینەی شەڕ و ئاژاوەیەكی دیكە لە نێوان كوردستان و حەشدی شەعبی دروست بكات. بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش كە ئێستا هەموو ئاواتیان ئەوەیە داعش لە عێراقەوە كۆتایی پێبێت، رێگەدەدەن جارێكی دیكە كەسێكی وەك نوری مالیكی شەڕێكی دیكە لەناوچەكە هەڵبگیرسێنێتەوە؟ سەبارەت بەوەڵامی ئەم پرسیارە و ئەوەی تائێستا لە لێدوان و هەڵوێستی ئەمریكا و دەوڵەتانی هاوپەیمانی دژی داعش و توێژەران و چاودێرانی سیاسی دەخوێنرێتەوە، مەترسییەكە ئەوە نییە كە مالیكی، یان ئەوانەی وەك مالیكی بیردەكەنەوە بتوانن لە نێوان كوردستان و عێراقدا ئاژاوە، یان شەڕێكی دیكە دروست بكەن، بەڵكو مەترسی ئەوەیە چۆن دوای كۆتاییهاتنی شەڕی داعش رێگە لەوە بگیرێت فیتنەیەكی مەزهەبگەرایی لەنێوان عەرەبی شیعەو سوننە دروست نەبێتەوە.
ئەگەر لەسەر بنەمای ئەم بۆچوونانە خوێندنەوەیەك بۆ بالانسی هێزی نێوان كوردستان و عێراق بكەین، ئەوا عێراق ئەگەر وەك پێویست لەچوارچێوەی ئەو پرۆگرامەی بۆ دیاری دەكرێت، هەنگاو هەڵنەگرێت، ئەوا نەك وەك دەوڵەتێكی شكستخواردوو، بەڵكو وەك دەوڵەتێكی بەهەمهێنەری توندڕۆیی مەزهەبگەرایی و سەرچاوەی تیرۆر مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، ئەوەشی پێویستە عێراق بیكات و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دڵنیا بكاتەوە دوای تێكشكانی داعش ئەم خاڵانەیە:
1. حكومەتی عێراق دەبێت بۆ ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بیسەلمێنێت كە بەیاسا هێزەكانی حەشدی شەعبی لە هێزێكی مەزهەبگەرایی شیعەوە گۆڕیوە بۆ هێزێكی نیشتمانی لە چوارچێوەی سیستمی بەرگری عێراق و دەبێت فەرماندەی ئەم هێزە، فەرماندەی هێزە چەكدارەكانی عێراق بێت و تەنیا بەم رێگەیە فەرمان وەربگرن و جێبەجێی بكەن.

ئەم خاڵە كە مەرجی سەرەكییە بۆ حكومەتی عێراق، مانای ئەوەیە دوای داعش بە هیچ شێوەیەك رێگە نادرێت، عێراق لەژێر مەترسیی ملیشیاكانی حەشدی شەعبیدا بێت و لەدەرەوەی حكومەتی عێراق فەرمان لە ئێران وەربگرن، یان ئەو كەسانەی خۆیان بە وەكیلی ئێران دەزانن، بۆ ئەمەش ئەگەر حكومەتی عێراق بتوانێت ئەم كارە بكات، ئەوا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەستخۆشی لێدەكات، نەشتوانێت ئەم كارە بكات، یان توانای ئەوەی نەبێت ئەم كارە بكات، ئەوا ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی خۆیان چارەسەری كێشەی حەشدی شەعبی دەكەن و رێگەچارەی بۆ دەدۆزنەوە، بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا نابێت حەشدی شەعبی وەك هێزێكی میلیشیایی بمێنێتەوە و كەسێكی وەك مالیكی فەرمانیان بۆ دەربكات.
2. عێراق و كوردستان بە ئامادەبوونی ئەمریكا لە چوارچێوەی پرۆسەی ئازادكردنی موسڵ رێككەوتوون، كە دەبێت عێراق ئەمری واقیعی سنووری هەرێمی كوردستان تا رۆژی 17ی ئۆكتۆبەری 2016 قبووڵ بكات، ئەمەش مانای ئەوەیە كاتێك عێراق و كوردستان دەكەونە گفتوگۆ لەسەر پێوەندییەكانی ئایندەی كوردستان و عێراق، كێشەی خاك تا رادەیەكی زۆر لەنێوان هەردوولا چارەسەر بووە و ئەوەی كەماوە نابێتە رێگر بۆ سەرخستنی وتووێژەكان و دیاریكردنی پێوەندی نێوان كوردستان و عێراق. ئەوەی لەم خاڵەدا جێگەی هەڵوەستەیە ئەم رێككەوتنەی نێوان عێراق و كوردستان، رێككەوتنێكە لەسەرووی سەروەریی عێراق ئیمزا كراوەو لە نێوان هەر سێ حكومەتی (كورستان و عێراق و ئەمریكا) ئیمزای لەسەر كراوە و هەرسێ لایەن دەبێت پێوەی پابەند بن.

ئەمەش خاڵێكی زۆر گرنگە نوری مالیكی و ئەوانەشی لە عێراق و كوردستان وەك مالیكی بیردەكەنەوە، هەوڵدەدەن خۆیان لەگرنگی و بایەخی ئەم رێككەوتنە گیل بكەن، یان وەك خۆی دان بە راستییەكاندا نەنێن. مالیكی خۆی باش دەزانێت، دەستكاریكردنی ئەم رێككەوتنەی نێوان كوردستان و عێراق بە شاهیدی ئەمریكا كە هەرسێ لا ئیمزایان لەسەر كردووە، كارێكی ئاسان نییەو ئەم رێككەوتنە ناچێتە ناو پەرلەمانی عێراق هەتا موناقەشەی لەسەر بكرێت، بەڵكو لە پرۆسەی رێكخستنەوەی عێراقی عەرەبی و رێكخستنەوەی پێوەندییەكانی نێوان عێراق و كوردستان، ئەم رێككەوتنە دەبێتە نەخشەی رێگە بۆ سەركەوتنی وتووێژەكان.
ئەمەش نهێنی ئەو وەڵامەی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی كوردستانە كاتێك رۆژنامەی شەرقولئەوسەت پرسیاری لێدەكات، ئەگەر مالیكی بووەوە بە سەرۆك وەزیران چی دەكەیت؟ لەوەڵامدا سەرۆك بارزانی دەڵێت: راستەوخۆ سەربەخۆیی كوردستان رادەگەیەنم، ئەوكات چی دەبێت، با ببێت.

ئەم وەڵامەی سەرۆك بارزانی كە مالیكی و ئەوانەشی شوێن مالیكی كەوتوون دەیانەوێت بیشێوێنن، یان مانای دیكەی بەبەردا بكەن، لە بنەڕەتدا یەك مانای هەیە، كە ئەو رێككەوتنەی لەنێوان عێراق و كوردستاندا لە 17ی ئۆكتۆبەری 2016 ئیمزا كراوە، دانپێدانانە بە ئەمری واقیعی كوردستان لە رووی (سەروەریی، سنوور، حوكمڕانی، سیاسەتی ئابووری). راشكاوانەتر گریمان لە میانەی گفتوگۆكانی نێوان كوردستان و عێراق هەردوولا لەسەر ئەوە رێككەوتن كوردستان و عێراق پێكەوە دوو دەوڵەتی كۆنفیدڕاڵی بن و بۆ ئەم یەكێتییە كۆنفیدڕاڵییەش پێویستە دەستوورێكی هاوبەش هەبێت، ئەوا بەپێی ئەم رێككەوتنە، دەستووری بەشە عەرەبییەكەی عێراق چۆن دەینووسنەوە و چۆن دایدەڕێژنەوە ئەوە كێشەی كوردستان بێت، بەڵكو دەستووری كوردستان وەك ئەمری واقیع دەبێتە ئەو دەستوورەی بۆ پێوەندی تازەی عێراق و كوردستان دەنووسرێتەوە، ئەمە دروست وەك بەشداربوونی كوردستان وایە لە پرۆسەی ئازادكردنی عێراق لە ساڵی 2003، چۆن لە ساڵی 2003 پەرلەمان و حكومەت و تەواوی دامەزراوەكان و یاساكانی كوردستان بەفەرمی لەلایەن دەستووری عێراقەوە ئیعترافی پێكراو كوردستان نەبووە بەشێك لە پرۆسەی بونیادنانەوەی دەوڵەتی رووخاوی عێراق، ئەوا ئەمجارەش كوردستان بە ئەمری واقیعی 17ی ئۆكتۆبەری 2016 لەگەڵ عێراق دەكەوێتە گفتوگۆ و هەموو ئەو دەسەڵاتانەی تا ئێستا لە چوارچێوەی سەروەریی هێز و سیاسەتی ئابووری و حوكمڕانی پیادەی كردووە، هەر هەمووی دەبێت دانی پێدابنرێت و ئەو كێشانە چارەسەر بكرێن.

ئەم ئەمری واقیعە كە ئێستا بۆتە دیكۆمێنت و حكومەتی عێراق پێوەی پابەندە و بەشیی زۆری هاوپەیمانی نیشتمانی شیعە پێی رازین و ئامادەن لەگەڵ كوردستان لەسەر ئەو ئەمری واقیعە كۆبوونەوە و وتووێژ بكەن، ئەوا ئەمە زۆر بە راشكاوی مانای ئەوەیە ئەم رێككەوتنە وەك رێككەوتنی نێوان دوو دەوڵەت وایە و پەرلەمانی عێراق ناتوانێت رای خۆی لەسەر بەشەكەی كوردستان بدات، هەروەك چۆن پەرلەمانی كورستانیش ناتوانێت رای خۆی لەسەر بەشی عێراقی عەرەبی بڵێت.
لەسەرینی ئەم راستییانەوە كە بوونە دیكۆمێنتی فەرمی و پڕۆتۆكۆلی، ئایا ئامانجی مالیكی لە قسەی ناماقووڵ و لێدوانی هەڕەشەئامێز بۆ كوردستان چییە؟ دیارە وەڵامی ئەم پرسیارە لە ناو ژینگەی سیاسی شەقامی شیعەو شۆڤێنیزمی عەرەبی شیعەو سوننە پێكەوە وەردەگیرێتەوە و دەیەوێت سوود لەو ژینگەیە وەربگرێت بۆ هەڵبژاردنەكانی داهاتووی عێراق و پێگەی خۆی پێ بەهێز بكات، بەڵام مالیكی خۆی پێش هەموو لایەك دەزانیت كە ئەو رێككەوتنەی لەنێوان عێراق و كوردستان ئیمزا كراوە، لەتوانای حكومەتی عێراقدا نییە كە هەڵیبوەشێنێتەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەی هەتا ئەگەر حكومەتی عێراقیش لێی پاشگەز ببێتەوە، ئەمری واقیعی كوردستان هیچ گۆڕانكارییەكی بەسەردا نایەت، هێندە نەبێت بەپێی ئەم رێككەوتنە میكانیزمی پرۆسەی سەربەخۆیی بە رێككەوتن و لێكتێگەیشتنی نێوان كوردستان و عێراق بەڕێوەدەچێت، ئەگەر عێراق پاشەگەز ببێتەوە، ئەوا ئەو كۆبوونەوانە كۆتاییان دێت و رێگەی سەربەخۆیی نزیكتر دەبێتەوەو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و لەسەرووی هەمووشیانەوە ئەمریكا كە خۆی شاهیدی رێككەوتنەكەی نێوان عێراق و كوردستانە، رێز لە ئیرادەی كوردستان دەگرێت و شەرعییەتی سەربەخۆیی كوردستان قبووڵ دەكات و دانی پێدادەنێت.

ئەوانەی لە كوردستان بۆ مالیكی هەڵدەپەڕن
بەنیازن چییان دەست بكەوێت؟

كاتێك ستیفن هادلی راوێژكاری پێشووی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریكا دەڵێت: سیستمی سیاسیی عێراق هێچ جیاوازییەكی لەگەڵ رژێمەكەی بەشار ئەسەد نییە و دەبێت لە ریشەوە بگۆڕدرێت، ئەمە مانای ئەوەیە هەتا سیستمێكی نوێ بۆ عێراق دووبارە بونیاد دەنرێتەوە، دەبێت سیستمێكی كاتی هەبێت و جۆرێك لێكتێگەیشتنی لەگەڵدا دروست بكرێت و هەرێمی كوردستانیش كە هەر بەناو لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا بەشداری ماوە، دەبێت لەم تایبەتمەندییە بگات و موراعاتی سیستمە كاتییەكەی عێراق بكات.

لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەیری سیستمی سیاسیی عێراق بكەین، راشكاوانە هەست بەوە دەكەین كابینەكەی د.حەیدەر عەبادی لەو سیستمە كاتییە دەچێت كە جێگەی هەموو سیستمی سیاسیی عێراقی گرتۆتەوە، بەڵام ژینگەی ئاڵۆزی ناو بەشە عەرەبییەكەی عێراق بە رادەیەك ئاڵۆزە، ئەگەر لەلایەن كوردستانەوە موراعاتی حكومەتەكەی عەبادی نەكرێت، لەوانەیە بەئاسانی ئەو حكومەت بڕووخێت، لەم چوارچێوەیەدا كاتێك سەیری پێوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ حكومەتی عەبادی دەكەین، دەبینین، كوردستان راشكاوانە ئامادەباشی دەربڕیوە پشتگیری حكومەتەكەی عەبادی بكات، لەهەمانكاتدا حكومەتەكەی عەبادیش بە راشكاوی رایگەیاندووە، بەغدا تەنیا لە رێگەی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە پێوەندییەكانی خۆی لەگەڵ هەرێم رێكدەخاتەوە، ئەمانە هەمووی لە كاتێكدان كە بەشداریی كوردستان لە حكومەت و پەرلەمانی عێراق لە بەشدارییەكی كاراوە بۆتە بەشدارییەكی رەمزی، پەرلەمانی عێراق بۆتە ئەو شوێنەی كە بە ئاشكرا دژی كوردستان و پێشمەرگە یاسای تێدا پەسند دەكرێت، بەڵام نە ئەو یاسانەی لەپەرلەمانی عێراق دژی كوردستان و پێشمەرگە پەسند دەكرێن، كاریگەرییان لەسەر كوردستان و پێشمەرگە هەیە، نە كوردستانیش چاوەڕێی ئەوەیە لە رێگەی پەرلەمانی عێراقەوە پێوەندی خۆی لەگەڵ حكومەتی عێراق رێكبخاتەوە.

ئەم هاوكێشە تازەیە لەدوای شەڕی داعش و لەچوارچێوەی پرۆسەی ئازادكردنی موسڵ، كۆمەڵگەی نێودەوڵەی و عێراق و كوردستان پێكەوە كۆدەكاتەوە، لەسەر ئاستی ئەو لایەنانەی كە خۆیان وەك دژی پرۆسەی سەربەخۆیی نیشان دەدەن، لێی تێناگەن و بەوجۆرە هاوكێشەكە دەخوێننەوە كە هێشتا پێوەندی نێوان كوردستان و عێراق لە چوارچێوەی سیستمە كۆنەكەدایەو پێیانوایە بەغدا دەتوانێت ئاراستەی سیاسەتی كوردستان دیاری بكات، لەسەر ئاستی شەقامی سیاسیی شیعەش كە تا رادەیەك خۆیان بە براوەی شەڕی دژی داعش دەزانن، نەك هەر لەم هاوكێشە تازەیە تێناگەن، بەڵكو مەزندەی ئەوەش ناكەن كە ئێستا پێوەندی نێوان كوردستان و عێراق هاوشێوەی نێوان دوو دەوڵەتە.

بۆیە لەم چوارچێوەیەدا، ئەوانەی بە ئەقڵییەتی شۆڤێنی عەرەب (سوننەو شیعە) بیردەكەنەوەو چاویان بەسەربەخۆیی كوردستاندا هەڵنایەت و ئەوانەشی لە كوردستان خوا سەری لێ تێكداون و دژی سەربەخۆیی وڵاتی خۆیان دەهۆڵ بۆ مالیكی لێدەدەن، لەبەرەیەكدا یەكیان گرتووە و هەرچی پێیان كرابێت، دژی سەربەخۆیی و پێشمەرگەو كوردستان كردوویانەو خۆیان كردووە بە شایەری ناو كەناڵە تەلەفزیۆنەكانی سەر بە نوری مالیكی و ئەوەی خراپ و ناشیرینە بە كوردستان و پێشمەرگەی دەڵێن.
بەڵام بێ ئاگایی و تێنگەیشتنیان لەم هاوكێشە تازەیە، گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە لەو نهێنییە تێناگەن بۆچی هەرێمی كوردستان موراعاتی وەزعی حكومەتەكەی عەبادی دەكات، یان بەهەموو تێگەیشتن و قەناعەتی خۆیان دەیانەوێت خۆیان بەوجۆرە پیشانی خەڵكی كوردستان بدەن، بەوەی دەتوانن حكومەتی هەرێمی كوردستان ناچاربكەن پابەندی ئەو یاسایانە بێت كە پەرلەمانی عێراق دەریان دەكات، لە كاتیكدا نە حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەندی دەبێت و نە حكومەتی عەبادیش ئەو مافە بەخۆی دەدات قسەی زیاتر لەسەر ئەو یاسایە بكات، ئەو سەرلێتێكچووانەی كوردستان لەوە تێناگەن، ئەگەر پەرلەمانی عێراق یاسایەك دەربكات و لەبەرژەوەندی عەبادی بێت و كوردستان پێوەی پابەند بێت، ئەوە كوردستان زەرەردەكات، بەپێچەوانەشەوە ئەگەر لەژێر گوشاردا یاسایەك بۆ بەرژەوەندی كوردستان لەپەرلەمانی عێراقەوە دەربچێت، ئەوا حكومەتی عەبادی نەك هەر زەرەر دەكات، بەڵكو حكومەتەكەی دەڕووخێت.

كەواتە ئەم واقیعە تازەیەی سیاسەت لە نێوان كوردستان و عێراق، تەنیا ئەمری واقیعێكی لۆكاڵی نێوان حكومەتێكی هەرێم و دەوڵەتێكی فیدڕاڵی نییە، بەڵكو ئەمری واقیعی نێوان دوو دەوڵەتە كە راگەیاندنی پێویستی بە ژینگەیەكی لەبار و پشتگیری نیودەوڵەتی و تێگەیشتنی زیاتر كارەكتەرە سیاسیەكانی عەرەبی عێراقی هەیە، لەم حاڵەتەشدا ئەوانەی لە كوردستان خۆیان بە دژی پرۆسەی سەربەخۆیی دەزانن و بەتەمان لە رێگەی مالیكییەوە ئەو خواستەیان بۆ بێتەدی، پێویستە بزانن كە مالیكی خۆی باش دەزانێت ئەوەی ئامانجیەتی جارێكی دیكە بۆی نایەتەدی و ئەوەشی پشتی بە مالیكی بەستووە، ئەگەر زوو بەئاگا نەیێتەوە، ئەوا هەم لە بەڵێنەكانی مالیكی دەستخەڕۆ دەبێت و هەمیش لە ناو پرۆسەی سیاسیی كوردستاندا جێگەی نابێتەوە.