ئەدای سەركردەی دەوڵەتمەدار لەو كاتەی شەڕ و تەنگژە بەرۆكی نەتەوە دەگرێت

«تەنگژە و سەرۆك، دوو توخمی كارلێكەری نێو مێژووی نەتەوەن. ئەزموونی گەلان لە گێڕانەوەی هەڕەشە و مەترسییەكان چیرۆكی سەرزاری خەڵكن، هەر بۆیە كە بارودۆخی ترسناك هاتەپێشەوە، پێویستی بە وەرگرتنی بڕیار و رێوشوێنی بەپەلە هەیە. لە بارودۆخی لەم جۆرەدا هەموو چاوەكان لەسەر سەرۆكن و چاوەڕێ دەكرێت هەتا بزانرێت چۆن هەنگاو هەڵدەگرێت و چۆن بڕیار دەدات، هەر بۆیە لە كاتێكدا سەرۆك دەتوانێت بڕیار بدات و گوشار و سەختی لە سەر نەتەوە كەم بكاتەوە و بارودۆخەكە بۆ باری ئاسایی بگێڕێتەوە، ئەوا لە چاوی گەلدا وەك سەرۆكێكی راستەقینە سەیر دەكرێت و متمانەی پێدەدرێت. ئەدای سەركەوتوو لە كاتی تەنگژە و رۆژە سەختەكانی نەتەوە، سەرۆك دەكاتە دەوڵەتمەدار، بەڵام كە ئەدای سەرۆك خراپ بوو، یان نەیتوانی لە كاتی تەنگژەدا فریای نەتەوە بكەوێت، ئەوا خودی سەرۆك خۆی دەبێتە قوربانی لەو تەنگژەیەدا».

ئەرجین بۆین و پاول هارت
توێژینەوەی سەركردەی جەماوەری لە كاتی تەنگژەدا: ئەركە مەحاڵەكان؟





مامەڵەكردن لەگەڵ تەنگژە و
داڕشتنی بڕیاری قورس
زۆر لە پسپۆڕان و تۆێژەرانی بواری مێژووی سیاسەت، ئەو تەنگژە و كارەسات و شەڕانەی لە قۆناخێكی مێژووییدا رووبەڕووی نەتەوە دەبنەوە، بە پەنجەرەیەك بۆ پیشاندانی وێنەی راستەقینەی سەرۆكی نەتەوە لە قۆناخێكی مێژوویی دیاریكراودا دەزانن. ئەم وێنەیەش لەبەر ئەوەی بەرهەمێكی خۆڕسكی نێو رووداوەكانی نێو ئەو تەنگژەیە، یان ئەو شەڕەیە كە یەخەی نەتەوەی گرتووە، ئەوا لە ناخی هەر تاكێكدا دەبێتە پۆستەرە چیرۆكێك و لە میانەی گێڕانەوەی زارەكیی تاكەكانەوە لەگەڵ هەموو گێڕانەوەیەكدا وێنا و سیمای سەرۆك لەو قۆناخەدا بەرجەستە دەكاتەوە. هەر بۆیە هەموو سەرۆكێك كە هەست بە بەرپرسیاریەتی مێژوویی بكات، لە كاتی تەنگژە و شەڕدا دەزانێت مامەڵە لەگەڵ چ واقیعێك دەكات و دەشزانێت ئەو بڕیارەی وەریدەگرێت، ئەوجا چ بڕیاری راگەیاندنی شەڕ بێت، یان بڕیاری راگەیاندنی ئاشتی، بڕیارێكی ئاسان نییە. واتە دەزانێت ئەو بڕیارە جۆرێكە لە زۆرانبازی لەگەڵ ناو و پێگەی خۆی لە ناو مێژووی نەتەوەكەیدا، لەمەش زیاتر لەو راستییەش ئاگادارە ئەو وەك سەرۆك كەسی یەكەمە و دەبێت بەرپرسیاریەتی ئاكامی خراپی ئەو بڕیارە هەڵبگرێت و ئەگەر خوانەخواستە سەركەوتوو نەبوو، دەبێت خۆی پێش هەمووان راستگۆیانە شكستەكەی بە نەتەوەی خۆی رابگەیەنێت، ئەمەش لە پێناوی ئەوەیە سەرۆك پیشانی بدات كە ئەو سەرۆكێكی راستگۆیە لەگەڵ گەلەكەی، هەروەك چۆن لە كاتی سەركەوتندا گەلەكەی راستگۆیە لەگەڵ سەرۆكەكەی.
كەواتە دانپێدانان بە سەركەوتن، یان شكستی سەرۆك لە قۆناخی نالەباری مێژووی نەتەوەدا، چاوەڕێی ئەوە ناكات مێژوونووسان بینووسنەوە، یان هەوڵبدەن بیڕازێننەوە، یان پاكانە و بڕوبیانووی بۆ بدۆزرێتەوە، بەڵكو ئەوە ویژدانی هەر تاكێكی نەتەوەیە كە ئەدای سەرۆك لەناو وردەكارییەكان و سەختیەكانی تەنگژە و شەڕەكاندا دەكاتە چیرۆكی سەر زاران و ئەزموونێك بۆ نەوەكانی داهاتوو، ئەمەش لەو بنەمایانەوە سەرچاوە دەگرێت، بەوەی چۆن سەرۆك مامەڵە لەگەڵ تەحەددی و هەڕەشەكان دەكات و چۆن توانا و ئیمكانیەتی گەلەكەی رێكدەخات، بۆ ئەوەی ئەو بارە نالەبار و سەختە لە سەر ژیانی نەتەوە بڕەوێنێتەوە. ئەو رۆڵەی سەرۆك لەو قۆناخە مێژووییە دەیگێڕێت، راستە ناوی ئەو دەكاتە ئەستێرەیەكی پرشنگدار لە مێژووی نەتەوەكەیدا، بەڵام لە هەمانكاتدا ئیرادەی نەتەوەكەشی دەبێتە نموونەی ئیرادەی نەتەوەیەكی ئازادیخواز و نەبەرد لە نێو هەموو نەتەوەكانی جیهاندا. ئەمەش مانای ئەوەیە سەرۆك لەناو نەتەوەكەی خۆی دەبێتە كەسایەتییەكی كاریزمای جیاواز و جێگەی متمانەی هەر تاكێكی نەتەوەكەی لەسەر ئاستی ناوخۆی نەتەوەكەی، بەڵام لەسەر ئاستی فراوانتر و پێگەی نەتەوەكەی لە ناو نەتەوەكانی جیهاندا، سەرۆك خۆیشی دەبێتەوە تاكێكی نەتەوە و شانازی بە ئیرادەی نەتەوەكەی خۆیەوە دەكات.
ئەم ئاڕاستەیە ئەوەمان پێدەڵێت: هیچ نەتەوەیەك بێ ئیرادە نییە، بەڵكو دەشێت لە قۆناخێكی دیاریكراودا بێ سەرۆكێكی لێهاتوو بێت، بەڵام كاتێك سەرۆكێكی لێهاتوو لە قۆناخێكی مێژووی نەتەوەدا هەڵدەكەوێت، لەو كاتەشدا ئیرادەی نەتەوە وەك ئەوەی هەر تاكێكی نەتەوە ئومێدی بۆ دەخوازێت، دەردەكەوێت و لەنێو نەتەوەكانی دیكەدا رێز لە ئیرادەكەی دەگیرێت. ئەمە مانای ئەوەیە سەرۆك هەموو پشت و پەنایەكی ئیرادەی نەتەوەكەیەتی و بە بێ ئیرادەی نەتەوەكەی هیچ توانایەكی نییە و هیچ بڕیارێكیشی پێ نادرێت، بەڵام جیاوازیی سەرۆكی لێهاتوو ئەوەیە كە چۆن لە كاتی شەڕ و تەنگژە و كارەساتدا، شێوازێكی تایبەت دەدۆزێتەوە بۆ ئەوەی توانا و ئیمكانیەتی نەتەوەكەی بۆ رووبەڕووبوونەوەی تەحەددی و هەڕەشەكان رێكبخات و مەترسی و گوشارەكان لەسەر نەتەوەكەی دوور بخاتەوە. هەر بۆ نموونە: كاتێك هێزی نازییەكان پاریسیان داگیركرد، ئەمە مانای ئەوە نییە كە خەڵكی فەرەنسا توانای مقاوەمەتیان نییە و چۆكیان بۆ داگیركەر داداوە، بەڵكو مانای ئەوەیە لەو كاتەی كە نازییەكان پاریسیان داگیركرد، سەرۆكێكی وەك دیگۆل بوونی نەبووە، كە سەرۆكێكی وەك دیگۆل دەركەوت، فەرەنسا جارێكی دیكە لە ناو هاوپەیمانان پێگەی خۆی دۆزییەوە و گەلی فەرەنساش پیشانیاندا چۆن فەرەنسا لە دەستی نازییەكان ئازاد دەكەنەوە. دیسان ئەگەر سەیری قۆناخی دوای ئازادكردنی فەرەنسا لە ماوەی ساڵانی 1946-1958 بكەین، كە جارێكی دیكە دیگۆل دووركەوتەوە، دەبینین جارێكی دیكە فەرەنسا كەوتەوە قۆناخێكی زەلیلی و تەنانەت لە ساڵی 1956 دوای هێرشە سێ قۆڵییەكەی فەرەنسا و بەریتانیا و ئیسڕائیل بۆ سەر میسر، یەكێتی سۆڤیەت هەڕەشەی ئەوەی لە فەرەنسا كرد، ئەگەر پاشەكشە نەكەن، ئاوا پاریس دەسووتێنێت! بۆیە گەلی فەرەنسا لە 1958 جارێكی دیكە متمانەیان بە دیگۆل دایەوە و كۆتاییان بە كۆماری چوارەم هێنا و كۆماری پێنجەمیان راگەیاند.، ئەوجا وەنەبێت فەرەنسا لە سەردەمی دیگۆل رووبەڕووی تەنگژەی گەورە و مەترسیی زۆر ترسناك نەبووبێتەوە، هەر بۆ نموونە لە ئایاری ساڵی 1968، دیگۆل رووبەڕووی گەورەترین راپەڕین و یاخیبوونی چەكداری بووەوە و تەنانەت كار گەیشتە ئەوەی سوپا دەستێوەردان بكات، بەڵام لەبەر ئەوەی دیگۆل ئەو سەرۆكە بوو كە دەیتوانی لەكاتی خۆیدا بڕیاری قورس بدات، توانی لە ساڵی 1968یش ئەو كێشە گەورەیە چارەسەر بكات و دووبارە سەقامگیری و ژیانی ئاسایی بۆ وڵاتەكەی بگێڕێتەوە. هەر بۆیە ئەو فەرەنسایەی ئەمڕۆ دەیبینین كە لە بری هەموو رۆژئاوا و ئەمریكا بڕیار دەدات، ئەو فەرەنسایەیە كە دیگۆل لە ساڵی 1958 بناخەی بۆ داڕشتووە، نەك ئەو فەرەنسایەی پێش دیگۆل داگیر دەكرا و هەڕەشەی سووتاندنی پاریسی لێدەكرا. ئەمە روویەكی سەركەوتوویی بڕیاری قورسی سەرۆكەكانە، بەڵام روویەكی دیكەی شكستی بڕیاری سەرۆكەكانیش هەیە. هەر بۆ نموونە: جەمال عەبدولناسر لە ساڵی 1956 بە خۆماڵیكردنی كەنداوی سویس و پاشان بەرپەرچدانەوەی هێرشە سێ قۆڵییەكەی (فەرەنسا و بەریتانیا و ئیسڕائیل) نەك هەر بووە سەرۆكێكی متمانەپێكراوی ناو میسر، بەڵكو گەیشتە پلەی رابەری نەتەوەی عەرەبی و بیرۆكەی ئەوە هاتە پێشەوە كە چەند وڵاتێكی عەرەبیش لەگەڵ میسر لە چوارچێوەیەی یەكێتییەكدا یەكبگرن، بەڵام لە ساڵی 1967 دوای ئەوەی لە شەڕی 6 رۆژەدا سوپای میسر لە بەرامبەر سوپای ئیسڕائیل شكا، ئەوە بوو عەبدولناسر خۆی هاتە سەر تەلەفزیۆن و بەرپرسیاریەتی شكستەكەی خستە ئەستۆی خۆی و داوای كرد دەست لەكار بكێشێتەوە، بەڵام هاووڵاتیانی میسر لێیان قبووڵ نەكرد. نموونەیەكی دیكەی شكستی بڕیاری سەرۆكەكان، ماوەی سەرۆكایەتی (جیمی كارتەر)ـە لە 1977-1981، دیارە جیمی كارتەر بە ئیمزاكردنی رێككەوتنامەی كامپ دیڤید لە نێوان میسر و ئیسڕائیل، گەورەترین سەركەوتنی لە مێژووی پارتی دیموكراتی ئەمریكی تۆمار كرد. ئەم سەركەوتنەی كارتەر زۆر لە سەركەوتنەكەی 1971ی نیكسۆن گەورەتر بوو، كە توانی كۆماری چینی میللی بگێڕێتەوە بۆ ناو نەتەوە یەكگرتووەكان، بەڵام دوای رووخانی شای ئێران و هاتنی كۆماری ئیسلامی، كارتەر نەیتوانی بارمتەكانی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە تاران ئازاد بكات، ئەوە بوو نەك هەر خۆی لە بەردەمی (رۆناڵد ریگن)ـی كۆماری شكستی هێنا، بەڵكو حزبەكەشی بۆ ماوەی سێ خولی لەسەر یەك لە حوكمڕانی دووركەوتەوە. ئەم نموونانە و زۆری دیكەش كە لێرەدا ناتواندرێت ئاماژە بە هەموویان بكرێت، ئەوەمان فێر دەكات، هەموو سەرۆكێك لە قۆناخی سەخت و دژواردا ناچارە بڕیاری قورس بدات، بەڵام خودی بڕیارەكەش موجازەفەیەكی گەورەیە لەسەر ناو و پێگە و شكۆی خۆی لە مێژووی نەتەوەكەیدا.
ئەركی مەحاڵی سەرۆك و
سوودوەرگرتن لە مێژووی نەتەوە
(باراك ئۆباما)ـی سەرۆكی ئێستای ئەمریكا، لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەیدا و لە رێوڕەسمی وەرگرتنی ئەو پۆستەدا، وتی: «كاتێك بڕیار دەدەین پێویستە بگەڕێینەوە بۆ مێژووی گەلی ئەمریكا و بزانین باوكانی دامەزرێنەری ئەم كۆمارە لە رۆژە سەخت و ئاڵۆزەكاندا چۆن مامەڵەیان كردووە و چۆن بڕیاریان داوە». ئەم قسەیەی ئۆباما ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە مێژووی نەتەوەكان بریتییە لە مێژووی بڕیاردان بۆ گەیشتن بە ئازادی و رەتكردنەوەی زوڵم و زۆرداری و بەگژداچوونەوەی ئەو دوژمن و داگیركەرانەی كە دەبنە هەڕەشە بۆ سەر ئازادیی نەتەوە، ئەمەش راشكاوانە مانای ئەوەیە بڕیاردان بۆ گەیشتن بە ئازادی و بڕیاردان بۆ پاراستنی ئازادی، دوو بڕیاری زۆر قورسن و هەموو سەرۆكێك ئەو توانایەی نییە لە بارودۆخە سەختەكاندا ئەو بڕیارانە بدات. هەر بۆ نموونە: پێش ئەوەی ئەبراهام لنكۆڵن بڕیاری شەڕی دژی كۆیلەتی بدات، كۆیلەیەتی لە ئیدارەكانی پێش (لنكۆڵن)یشدا بوونی هەبووە. تەنانەت كۆنگرێسی ئەمریكا ئەو كۆیلایەتییەی قبووڵ بووە، لەبەر ئەوەی كاتێك لنكۆڵن بڕیاریدا ئەو شەڕە بكات، كۆنگرێس پشتگیری نەكرد، بەڵام چونكە بڕیارەكەی لنكۆڵن، بڕیارێك بوو بۆ پاراستنی ئازادی و داكۆكیكردن بوو لە بەیانی سەربەخۆیی ئەمریكا و ناوەڕۆكی دەستووری ئەمریكا، ئەوەتا هەتا ئێستاش لنكۆڵن وەك میراتی ئازادی سەیر دەكرێت، بەڵام سەرۆكانی پێش خۆی ئەو ناوەیان نییە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئۆباما دەیەوێت ئەوە بە گەلی ئەمریكا بڵێت، چۆن لنكۆڵن بۆ بڕیاردانی قورس گەڕایەوە بۆ باوكانی دامەزرێنەر، ئەوا ئێستاش ئەمریكا پێویستی بەوە هەیە بە هەمان شێوە و بە گەڕانەوە و سوودوەرگرتن لە باوكانی دامەزرێنەر، بڕیاری قورس بۆ ئایندە بدات.
ئەگەر لەم چوارچێوەیە سەیری شۆڕشەكانی كوردستان وەك زنجیرەیەكی پێكەوەگرێدراو بكەین، هەست دەكەین ئەو سەرۆكانە توانیویانە گۆڕانكاری گەورە دروست بكەن و توانیویانە سوود لە ئەزموونی سەركردەكانی پێش خۆیان وەربگرن و ئەو ئەڵقەیە زیاتر پێكەوە گرێبدەنەوە. ئەمەش زیاتر لە قۆناخی خەباتی مستەفا بارزانی رەنگی داوەتەوە، لەبەر ئەوەی لە مێژووی شۆڕشەكانی كوردستاندا، قۆناخی خەباتی بارزانی مستەفا پێش دەستپێكردنی شۆڕش و دوای دەستپێكردنی شۆڕشیش، قۆناخێك بووە تایبەتمەندی خۆی هەبووە، هەروەها ماوەی خەباتی بارزانی بە بەراورد بە سەركردەكانی دیكەی شۆڕشەكانی كوردستان زیاتر بووە، لەمەش زیاتر مستەفا بارزانی سەركردەكانی پێش خۆی وەك سەرۆك و سەركردەی خۆی حیساب كردووە. هەر بۆ نموونە زۆر جار لە بنەماڵەی شێخ مەحمودی حەفید گوێبیستی ئەوە بووین، مستەفا بارزانی بە ئاستێك رێز و تەقدیری بۆ شێخ مەحمود و بنەماڵەكەی هەبووە، كە وەك مەلیكی كوردستان سەیری كردوون و رێزی لێگرتوون. هەروەها لە بەرامبەر پێشەوا قازی محەمەد بەهەمان شێوە بووە. بەڕێز موحسین دزەیی لە وتارێكیدا كە ئەمساڵ لە یادی بارزانی نەمر لە گوڵان بڵاوی كردەوە، راشكاوانە هەڵوەستەی لەسەر ئەوە كردبوو كە كاتێك باسی پێشەوا دەكرا، بارزانی نەمر دەیگوت: ئێمە یەك پێشەوامان هەبووە، ئەویش قازی محەمەد بووە. بە دیوێكی دیكە و لەگەڵ سەركردە و حزبەكانی سەردەمی خۆیشی، مستەفا بارزانی هەموو كات هەوڵیداوە هاوسەنگی و یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی نەتەوەیی بپارێزێت و تەنانەت ئەگەر لە قۆناخێكیشدا درزێك كەوتبێتە ناو ئەو یەكڕیزی و یەكهەڵوێستییە، بارزانی ئەو درزەی پركردۆتەوە و نەیهێشتووە بگاتە ئەوەی ریزەكانی نێوماڵی كوردستان پارچە پارچە و پەرتەوازە ببێت، بۆیە هەر بڕیارێكی دابێت و لەهەر بارودۆخێكدا بووبێت، گەلی كوردستان هەمووی پشتگیرییان كردووە. (شۆڕشی ئەیلوول)یش تەنها شۆڕشە لە مێژووی كوردستاندا كە توانی دكیۆمێنتێكی مێژوویی لەگەڵ حكومەتی عێراق مۆر بكات و نەخشەڕێگە بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە عێراقدا دابڕێژێت. تەنانەت دوای ئەوەی شۆڕشی ئەیلوولیش بە پیلانێكی نێودەوڵەتی نسكۆی بەسەردا هات و لە دوای 1975 بارودۆخێكی دیكە هاتەئاراوە و ژیانی سیاسی لە كوردستان گۆڕا بۆ فرەلایەنی و خەباتی بەرەیی، بەڵام هەموو حزبەكانی كوردستان لە میانەی وتووێژەكانیان لەگەڵ حكومەتی بەغدا، گەڕانەوە بووە بۆ رێككەوتنی ئاداری نێوان شۆڕشی كوردستان و حكومەتی بەغدا. ئەم واقیعە پێش ئەوەی وەك مێژوو سەیر بكرێت، چیرۆكی سەرزاری خەڵكانی كوردستان بووە و خەڵك خۆی ئەو راستییانەی لە شێوازی سەركردایەتیی مستەفا بارزانی بینیوە. بۆیە هەموو ئەو مێژووە پێكەوە كۆبكەینەوە لە یەك ئامانجدا خۆی بەرجەستە دەكات، ئەویش ئەوەیە كە هەموو بڕیارە قورسەكانی مستەفا بارزانی بۆ گەیشتن بە ئازادی و سەرفرازیی كوردستان بووە، بۆیە لەم راستەوە هەر سەرۆكێك بیەوێت بڕیاری بۆ ئازادی و پاراستنی ئازادی بدات، دەبێت بگەڕێتەوە بۆ ئەو شێواز و بنەمایانەی كە بارزانیی مستەفا بڕیاری قورسی لەسەر دەركردووە.
مسعود بارزانی و بڕیاردانی قورس
داعش وەك نموونە
لە مێژووی خەباتی پێشمەرگایەتی (سەرۆك مسعود بارزانی)دا، بڕیاری شەڕی مان و نەمان لە دژی تیرۆریستانی داعش، یەكەم بڕیاری قورس نییە لە مێژووی شۆڕش و خەباتی نەتەوەكەماندا، بەڵكو لە چەندین وێستگەی جیاوازی قۆناخ و رۆژە سەختەكانی نەتەوە، مسعود بارزانی بڕیاری سەخت و قورسی داوە و هەموو یەكێك لەو بڕیارانەش وەرچەرخانێكی لە قۆناخی خەبات و مێژووی نەتەوەكەمان دروستكردووە. لەوانە: (بڕیاری بەردەوامبوون لەسەر شۆڕش و مقاوەمەت دوای ئەنفال و كیمیاباران لە خواكورك، بڕیاری مقاوەمەت دوای كۆڕەوەكەی بەهاری 1991، كردنەوەی ئاگری نەورۆز لە 21ی مارتی 2003 لەسەر قەڵای هەولێر، ئەمە لە كاتێكدا بوو تەنها 48 كاتژمێر بوو ئۆپەراسێۆنی ئازادیی عێراق دەستی پێكردبوو. بڕیاری مانەوەی هێزی پێشمەرگە وەك هێزی پارێزەری كوردستان و سەپاندنی ئەوەی دەبێت پێشمەرگە وەك هێزێكی نیزامی هەژمار بكرێت و لە چوارچێوەی سیستمی بەرگریی عێراق بمێنێتەوە. رەتكردنەوەی سەرلەبەری راپۆرتی دیراسەتی عێراق ناسراو بە راپۆرتی بیكەر هاملتۆن، رەتكردنەوەی داوەتی سەرۆكی ئەمریكا لەسەر ئەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانی لە لیستی رەش تۆماركراون، ...تاد. ئەم بڕیارانە لەگەڵ ئەوەی هەموویان بڕیاری قورس و چارەنووسساز بوون، بڕیاری شەڕی مان و نەمان دژی داعش لە مانگی ئابی 2014، بڕیارێكی دیكەی قورس بوو لە هەمانكاتدا بڕیارێكی جیاوازیش بوو، ئەمەش لەبەر ئەوە بوو، ئەم بڕیارە راگەیاندنی شەڕێك بوو دژ بە دەوڵەتێكی تیرۆریستی كە تەنها لە عێراقدا بڕی 25 ملیار دۆلار چەكی تازەی دەستكەوتبوو، لە سووریاش بە هەزاران پارچە چەك و بە دەیان كۆگای چەك و تەقەمەنیی سوپای (رژێمی ئەسەد)ی بەر دەست كەوتبوو. هەروەها لە كاتێكدا بوو كە بە دەیان هەزار هاووڵاتی كوردی ئێزیدی لەسەر چیای شنگال ئاوارە بوون و لە هەرێمی كوردستان دابڕابوون، بە هەزاران ژن و پیاو كۆمەڵكوژ كرابوون و بە هەزاران كچ و ژنی ئێزیدی برابوون و وەك كۆیلە مامەڵەیان پێوە دەكرا. هاوكات لە رووی سەربازییەوە چەكی دەستی پێشمەرگە كەم و كۆن بوو، ماوەی 8 مانگ بوو حكومەتی بەغدا بودجە و مووچەی لە هەرێمی كوردستان بڕیبوو، كوردستان لەناو قەیرانێكی ئابووریی گەورەدا بوو. هەروەها لەگەڵ ئەوەی نزیكەی ماوەی دوومانگ بوو تیرۆریستانی داعش موسڵ و تكریت و بەشێك لە دیالە و ئەنباریان داگیركردبوو، بەڵام كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هیچ نیشانەیەكی بۆ هاوكاری هێزی پێشمەرگە پیشان نەدابوو. تەنانەت پرۆسەی بڕیاردان دژی تیرۆریستانی داعش لەناو دەوڵەتانی رۆژئاوا بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی گەیشتبووە بنبەست. ئەمە بێجگە لە گوشاری ناوخۆیی كە تەنها لە پارێزگای دهۆك زیاتر لە نیوملیۆن ئاوارە رووی تێكردبوو. بارودۆخێكی شڵەژاو و ناسەقامگیر سەرتاپای هەرێمی كوردستانی داپۆشیبوو. لەم بارودۆخە دژوارەدا مسعود بارزانی وەك سەركردەیەكی مێژوویی بڕیاری چارەنووسسازی «شەڕی مان و نەمان»ـی دا، وەك خۆیشی لە چەند رۆژی رابردوو تەئكیدی لەسەر كردەوە، «یان ئەوەتا هەموو گەلی كوردستان بە جیاوازی ئایین و نەتەوەوە پێكەوە بە ئازادی دەژین، یان ئەوەیە هەموومان پێكەوە دەمرین». ئەم بڕیارە مێژووییەش ئەم گۆڕانكارییانەی بەدوای خۆیدا هێنا:
1. لە ماوەی تەنها شەش رۆژدا لە 2-8ی ئاب، هێزی پێشمەرگە بە سەرپەرشتی راستەوخۆی مسعود بارزانی نەك هەر توانی هێرشی تیرۆریستانی داعش بۆ سەر هەرێمی كوردستان رابگرێت، بەڵكو هێرشەكە پێچەوانە كرایەوە، چەندین ناوچە وەك مەخموور و گوێڕ و دەوروبەری ئازاد كرانەوە، بەمەش مەترسی لەسەر هەولێر دووركەوتەوە.
2. ئەم مقاوەمەتەی پێشمەرگە ئیدارەی ئەمریكای گەیاندە قەناعەت، كە بە هێزی ئاسمانی پشتگیری هێزی پێشمەرگە بكات. ئەو پشتگیرییە لەگەڵ ئەوەی جێگەی رێز و پێزانینە و هۆكارێكی باش بوو بۆ سەركەوتنەكانی پێشمەرگە، بەڵام ئەگەر هێزی پێشمەرگە ئەو قارەمانیەتییەی پیشان نەدابا، ئەوا ئەمریكا نەیدەتوانی بڕیار بدات. هۆكاری ئەمەش لەبەر ئەوەیە پێشتر هێزێكی هاوشێوەی پێشمەرگە لەو ناوچانە بوونی نەبوو كە داعش داگیری كردبوون، بۆیە هەتا ئەگەر بڕیاری هێرشی ئاسمانیش بدرایە، هێرشەكان سوودی نەدەبوو، ئەمەش دانپێدانانی تەواوی ژەنڕاڵەكانی ئەمریكا و دەوڵەتانی هاوپەیمانانە، ئەگەر هێزی پێشمەرگە لە سەر زەوی شەڕی نەكردایە، ئەوا هاوپەیمانان نەیاندەتوانی بڕیار بدەن.
3. سەرپەرشتی و بەشداریی راستەوخۆی مسعود بارزانی لە بەرەكانی شەڕ هاوشانی پێشمەرگە، وەك حەمید ئەفەندی پێشمەرگەی شۆڕشی ئەیلوول و گوڵان لە رووماڵێكی گوڵان لە بەرەكانی شەڕ پێی راگەیاندین، هەمان شێوازی مستەفا بارزانی دووبارە كردەوە كە چۆن لە شەڕەكاندا هاوشانی پێشمەرگە سەرپەرشتی راستەوخۆی شەڕەكانی كردووە و سەركەوتنی گەورەی تۆماركردووە. ئەم سەركەوتنانەی پێشمەرگە بووە هۆكاری ئەوەی سەرلەنوێ هەموو گەلی كوردستان بە تەواوی ئایین و نەتەوە جیاوازەكانەوە متمانە و بڕوابەخۆبوونی سەرلەنوێ بۆ بژێتەوە. ئەم متمانە و بڕوا بەخۆبوونەش جۆرێك لە هاوسەنگی و یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی لەناو سەرجەم لایەنە سیاسییەكانی كوردستان درووستكرد و زەمینەی داواكاری بۆ یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستانیش درووستكرد، هەموو ئەمانەش پێكەوە بوونە هۆكاری ئەوەی كە گوتاری سیاسیی كوردستان لەبەر رۆشنایی گۆڕانكارییە تازەكان دووبارە دابڕێژرێتەوە.
4. دوای سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگە لە سەدی موسڵ و زوممار و ناوچەكانی دیكەی دەشتی نەینەوا و بەتاڵكردنەوەی ئەفسانەی داعش بەوەی هێزێكە لە شكان نایەت، جیا لەوەی ژەنڕاڵەكانی هاوپەیمانان كوردستانیان ناو لێنا ( ئەسپارتە)، ئەمەش بەو مانایەی چۆن جیهان رێزی لە وڵاتێكی بچووكی وەك ئەسپارتە دەگرت لەبەر سوپا ئازاكەی، بەهەمان شێوە پێویستە جیهان رێز لە كوردستان بگرێت لەبەر قارەمانیەتی پێشمەرگە، لەهەمانكاتدا بیرۆكەی ئەوە هاتە ئاراوە بەوەی هاوپەیمانان هەوڵبدەن لە عەرەبی شیعە و عەرەبی سوننە هێزێكی هاوشێوەی پێشمەرگە دروست بكەن، بۆ ئەوەی بتوانن لەسەر زەوی تیرۆریستانی داعش تێكبشكێنن، بەڵام لەم ئەركەیاندا سەركەوتوو نەبوون، بەتایبەتی لە پرۆسەی ئازادكردنی تكریت، جیا لەوەی ماوەی نزیكەی مانگێك نەیانتوانی بچنە ناو شارەكە، لە هەمانكاتدا ئەمریكا رایگەیاند، ئەگەر هاوكاریی هێزی ئاسمانی ئەمریكا نەبوایە، ئێستاش حەشدی شەعبی نەیدەتوانی بچێتە ناو تكریت، كە چوونە ناو تكریتیش، وەك هەموو میدیاكانی جیهان بڵاویان كردووە، جۆرێك لە تۆڵەسەندنەوەی مەزهەبی پیادەكرا، ئەمەش لە بایەخی سەركەوتنەكەی كەم كردەوە و پیشانیدا، هێزی هاوشێوەی پێشمەرگە دروستكردنی ئەستەمە.
5. سەركردایەتیی بەڕێز مسعود بارزانی لەم شەڕەدا، ستراتیژیەتی دژەتیرۆری بۆ هاوپەیمانانی دژەتیرۆر داڕشتەوە، لەدوای ئازادكردنی سەدی موسڵ و زوممار، پەرلەمانی ئەوروپا بەڕێز مسرور بارزانی راوێژكاری ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی كوردستانی بانگهێشت كرد بۆ ئەوەی لەناو پەرلەمانی ئەوروپا وتەیەك سەبارەت بە شەڕی داعش پێشكەش بكات و پاشان راستەوخۆ پرسیاری لێ بكەن. وەزیرانی بەرگری و نوێنەرانی ئەركانی هاوپەیمانان هەموویان هاتنە كوردستان و راستەوخۆ لەگەڵ سەرۆك بارزانی و وەزیری پێشمەرگە و ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی كوردستان كۆبوونەوە. لە مونتەدای داڤۆس كە سەرۆك بارزانی نەیتوانی ئامادە بێت، بەڕێز د.رۆژ نوری شاوەیس جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق وەك فەرماندەیەكی پێشمەرگە بانگهێشتی پەنێڵێك كرابوو، بۆ ئەوەی سوود لە ئەزموونی پێشمەرگە وەربگرن. لە سەرووی هەموو ئەمانەشەوە سەرۆك بارزانی وەك تەنها سەرۆكێك كە دەوڵەتی سەربەخۆی نییە، بە فەرمی و راستەوخۆ بانگهێشتی كۆنگرەی میونیخ بۆ ئاسایش كرا بۆ ئەوەی وەك سەرۆكێكی مەیدانی لە تیكشكانی تیرۆریستانی داعش گوێی لێبگرن و سوود لە ئەزموونەكانی وەربگرن، ئەمانە دانپێدانانی تەواوی دەوڵەتانی هاوپەیمانان بوو، بەو وەرچەرخانە گرنگەی كە بڕیارەكەی بارزانی دروستی كرد.
لۆژیكی سەرۆك
بۆ تەواوكردنی ئەركە مەحاڵەكان
بڕیاری شەڕی سەرتاسەری مان و نەمان، دژی چەكدارانی تیرۆریستانی داعش، بڕیارێك و موجازەفەیەكی ناچاری بوو، شەڕێك بوو یەخەی نەتەوەكەمانی گرتبوو، هەڕەشەی لەسەر هەر تاكێكی كوردستان درووستكردبوو. ئەم شەڕە لەگەڵ ئەوەی ئێستاشی لەگەڵدا بێت، كۆتایی نەهاتووە و هەڕەشەكانی لەسەر كوردستان بەردەوامن، بەڵام سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگە لەم شەڕە داسەپاوە و شێوازی بەڕێوەبردنی بە شێوەیەكی حەكیمانە لەلایەن (سەرۆك بارزانی)یەوە وایكردووە، قۆناخێكی تازە بێتە پێشەوە و سەرلەنوێ هەموو هێزە سیاسییەكانی كوردستان و حكومەت و پەرلەمانیش بە پێویستی بزانن جۆرێك لە بەخۆداچوونەوە و هەنگاوهەڵگرتنی تازە هەبێت بۆ ئەوەی ئەو واقیعە تازەیە زیاتر بەرەو پێشەوە بچێت و زیاتر لە ئومێدە گەورەكان نزیك بینەوە، بەتایبەتیش كە ئێستا پرسی گرنگی وەك گێڕانەوەی خاك بە شێوەی یاسایی و دەستووری پرسێكی هەڵواسراوە و راستە لە ژێر كۆنتڕۆڵی هێزی پێشمەرگەدایە بەڵام بە شێوەی دەستووری و یاسایی هێشتا ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان نەبوونەتەوە بە بەشێك لە چوارچێوەی ئیدارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان. لەلایەكی دیكەوە شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش رەهەندێكی نەتەوەیی لە دەرەوەی سنووری كوردستانی باشوور وەرگرتووە و جۆرێك لە هەماهەنگی و هاوكاری لە نێوان تەواوی هێزەكانی كوردستانیدا دروستكردووە، ئەمە بێجگە لەوەی هەموو ئەم بارودۆخەش لە وڵاتێكدایە كە بەشێكە لە رۆژهەڵاتێكی ناسەقامگیر و لەبەریەك هەڵوەشاوە.
وەك دەڵێن: هەموو شتێك لەسەر لێواری گۆڕانكاری گەورەدایە. لەم بارودۆخەدا بوونی سەرۆك بارزانی وەك هێزێكی كاریزمایی بۆ راگرتنی هاوسەنگی لەنێوان هێزە سیاسییەكان و نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان، پێداویستیی سەرەكیی ئەم قۆناخەیە. ئەم قۆناخە بۆ كوردستان تەنها بریتی نییە لە گێڕانەوەی دۆخەكە بۆ باری ئاسایی خۆی، ئەمەش لەبەر ئەوەیە سەرۆك بارزانی لە بارێكی نائاساییدا ئەو بڕیارە قورسەی شەڕی مان و نەمانی داوە، ئێستا ئێمەی كورد و كوردستانییەكان لە هەڕەشەی نەمان رزگارمان بووە، بەڵام گرنگە بوون و ئایندەمان وەك گەل و نەتەوەیەكی ئازاد هەنگاو هەڵگرتن بێت بەرەو ئایندەیەكی پرشنگداری ئەوتۆ كە شایستەی قوربانیدانی نەتەوەكەمان بێت، گەیشتن بەم ئامانجەش پێویستی بە چەتر و لۆژیكی بارزانی هەیە.