لەدوای دەربڕینی هەڵوێستی گۆڕدراوی روسیا لەسەر زاری فلادیمر پۆتینەوە، قسەكردن لەسەر رووخانی رژێمی ئەسەد خەریكە دەگاتە ئەو ئاستەی باس لە دەرهاویشتەكانی رووخانی ئەم رژێمە بكرێت، لەبەر ئەوەی بە رووخانی رژێمی ئەسەد سوریا نابێتە وڵاتێكی سەقامگیر و دیموكراتی، بەڵكو مەزندەكان بەوجۆرەن كە سوریای دوای ئەسەد بە قۆناخێكی ناسەقامگیری و تەنانەت شەڕناوخۆدا تێپەڕدەبێت، لەمەش گرنگتر چ ئەو لایەنانەی ئێستا پشتگیری لە رژێمەكەی ئەسەد دەكەن و چ ئەوانەشی پشتگیری لە رووخانی ئەم رژێمە دەكەن، لەوانەیە دوای رووخانی رژێمەكە گۆڕانكاری گەورە بەسەر هەڵوێستیاندا بێت، سەبارەت بەو ئەگەر و پێشبینیانەی بۆ دوای رووخانی ئەسەد دەكرێن، پرسیارمان لە پرۆفیسۆر ڤەلی ناسر گەورە تۆژەری ئامۆژگای پەیوەندییەكانی دەرەوە و پسپۆر و تایبەتمەند لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد ئەویش سەبارەت بەو گۆڕانكاریە بەمجۆرە بۆچوونی خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی:(پێموایە ڕۆیشتنی ئەسەد سەرەتای ململانێیەكی بەرفراوانی دەسەڵات دەبێت لە نێوان سوننە و عەلەویەكانی سوریا، واتە نابێتە مایەی كۆتایی هاتنی ناكۆكیەكە، بەڵكو پتر درێژە دەكێشێت. من پێموانیە سوریا وەك دەوڵەت دابەش بێت، بەڵام زیاتر ئەگەری دابەشبوونی نێوان دانیشتوانەكە دەكرێت، هەروەك ئەوەی لە عێراقدا ڕوویدا، هەروەها لە لوبنانیشدا ڕوویدا، كەواتە سەردەمێك لە شەڕی خوێناوی دێتە ئاراوە و خەڵكی لە شارۆچكەكان و گەڕەكە دراوسێكان دەردەكرێن بە ئاڕاستەی جیاوازدا، دەبینیت عەلەویەكان بە ئاڕاستەیەك و سوننەكانیش بە ئاڕاستەیەكی دیكەدا دەجووڵێن و شەڕەكەش بەردەوام دەبێت تاوەكو هێڵی سنورەكان دەكێشرێن. واتە ڕەنگە وڵاتەكە دابەش نەبێت، بەڵام سنورێكی تائیفی و ئیتنی ئاشكرا دروست دەبێت. سەبارەت بەكاردانەوەی ئەم گۆڕانكاریەش لەسەر ئاستی هەرێمی دەوڵەتانی هاوسێی سوریا، من پێموایە دەوەستێتەسەر ئەوەی كێ دەسەڵات دەگرێتەدەست لە سوریادا، ئەگەر حكومەتی نوێی سوریا سەرچاوەی هەڕەشە بێت بۆ عێراق، واتە ئەگەر حكومەتی نوێی سوریا دەست بە پاڵپشتیكردنی دابەشبوونی عێراق بكات لە ڕێی پشتیوانیكردنی سوننەكانەوە لە دژی شیعەكان، ئەوكاتە ئێران هەوڵنادات حكومەتێكی پرۆئێرانی لە عێراقدا دروست بكات، بەڵكو هەر حكومەتێك لە عێراقدا دەست بەكار بێت هەوڵی بەدەستهێنانی پشتیوانی ئێران دەدات، كەواتە ئەمە ڕێگایەكی یەك سەرە نییە بۆ گفتوگۆكردن، بەشار ئەسەد دوژمنی مالیكی بوو، هەروەها پشتیوانی لەو یاخیبونە كرد كە لە عێراقدا هەبوون، ڕێگەیدا ئەلقاعیدە لە سوریاوە بچێتە عێراقەوە، بەشار ئەسد یارمەتی بەعسیەكانیدا، بە چەشنی عیززەت ئیبراهیم دوری، كەواتە بۆچی حكومەتی عێراق پشتیوانی بەشار ئەسەد دەكات، ئەمە پەیوەندی بە ڕابردوەوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بە ئایندەوە هەیە، چونكە ئەگەر حكومەتێكی سوننەی سەرسەخت دەسەڵات بگرێتەدەست و ئەگەر ئەلقاعیدە دەست بەسەر بەشێكی وڵاتەكەدا بگرێت، واتە ئەگەر حكومەتێكی سوننە بێتەئاراوە لە سوریادا، ئەوا بە ڕاددەیەكی گەورە دەست بە دەستێوەردان دەكات لە كاروباری عێراقدا بە شێوەیەك عێراق هەوڵی دۆزینەوەی ڕێگایەك دەدات بۆ بەرگری لە خۆكردن. هەروەها توركیا و سعودیەش بە هەمان ئەندازەی ئێران لە عێراقدا بوونیان هەیە، ئەوان پشتیوانی لایەنەكانی دیكە دەكەن، بەڕێز هاشمی لە ئەستەنبولە، كەواتە بە هەڵە حوكمدانە ئەگەر بڵێین تەنها تەهران ئەم كارە دەكات، لەبەر ئەوەی ئەم وڵاتانە بە ئەندازەی یەكسان دەستێوەرادنیان هەیە لە عێراقدا، بەشێكی زۆری هۆكارەكە پەیوەندی بەوەوە هەیە عێراق حكومەتێكی لاوازی هەیە و ئەمەش وا دەكات دراوسێكانی دەستێوەردان بكەن و كاتێكیش ئەم كارە دەكەن ئەوا دەبنەهۆی ئەوەی ئەوانی دیكەش دەستێوەردان بكەن)).



رووخانی ئەسەد دەمانباتەوە
بۆ سەردەمی سایكس بیكو
لەگەڵ ئەوەی رووخانی رژێمی سوریا ماوەیەكی درێژو خوێناوی كێشاو هێشتا دیارنییە ئەم رژێمە كەی و چۆن دەرووخێت، بەڵام وەك پرۆفیسۆر ڤەلی نەسر جەختی لەسەر كردەوە گۆڕانكارییەكان دەبن، بەڵام زیاتر لە پێشبینەكانی پرۆفیسۆر نەسر، پرۆفیسۆر گاری سیك گەورە تۆژەری سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی كۆلۆمبیا، لەوەڵامی پرسیارێكی گوڵاندا ئاماژەی بەوەكرد كە گۆڕانكارییەكانی دوای رووخانی ئەسەد بە ئاستێك دەبن كە دەمانباتەوە بۆ سەردەمی سایكس بیكو، ئەمەش واتە سەردەمی پێش كێشانی سنورەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پێش جەنگی دووەمی جیهاندا و لەمبارەوە و لە لێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی:(من هاوڕام لەگەڵ ئەوەی دوای رووخانی رژێمی ئەسەد گۆڕانكاری گەورە لەسەر ئاستی ناوچەكە و سوریاش روودەدەن، لەبەر ئەوەی پرسگەلێكی زۆر ئاڵۆز هەن، پێموایە لەنێو ئەو شتانەی دیكە كە ڕوودەدەن، دووبارە پرسی سنورە كۆنەكان و گرووپە ئیتنیەكان دەكرێتەوە، پرسی كورد و كۆبوونەوەی كوردەكان پێكەوە لە عێراق و توركیا وسوریا و هەروەها ئێرانیش، واتە تەواوی ئەم كێشەیە دووبارە سەرهەڵدەداتەوە. ئەگەر سوننەكان لە حكومەتی تازەی سوریا باڵادەست بن، ئیتر ئەگەر گروپە ڕادیكاڵیە سوننەكان بن یان ئیخوان موسلمین، ئەوا كاریگەری گەورەی دەبێت لەسەر پەیوەندیەكانی میسر و ئەوانی دیكە، بوونی كاریگەریش لەسەر میسر، كاردانەوەی دیكە بەدوای خۆیدا دەهێنێت، لەبەر ئەوەی میسر وڵاتێكی زۆر گرنگە و ئەوەی لەو وڵاتەدا ڕوودەدات كاریگەری لە هەموو شوێنێك دەبێت، كاریگەری دەبێت لەسەر سوریا، لبنان و ئەردەن و تونس و شوێنەكانی دیكە، هەروەها ڕوونە كە سعودیە دەستێوەردانێكی زۆری هەیە لە كێشەی سوریادا، پاڵنەرەكەشی ترسە لە ئێران، بەڵام ئەوەی پەیوەندیی بە دەستێوەردان لە كاروباری ناوخۆیی ئێرانەوە هەبێت، ئەوا ئەگەر بڕیار بدەن ئەم كارە بكەن مەترسی ئەوە دەكرێت ئێرانیش دەستێوەردان لە كاروباری ناوخۆیی سعودیەدا بكات، لەبەر ئەوە باشترە ئەوە لەبیری خۆیان ببەنەوە، ڕاستە ئەمە سەردەمی ناسەقامگیریەكی گەورەیە، بەڵام پێموایە هێزگەلێك هەن پارسەنگن بۆ ئەوەی ڕێگەنەدەن خەڵكی هەل و مەرجەكە بەرەو دۆخێكی لەو شێوەیە بەرن كە ئێوە ئاماژەی پێدەكەن، كەواتە من دەڵێم بارودۆخی سوریا هەموو ئەم كێشانە دەهێنێتەپێشەوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و ناچارمان دەكات دووبارە بیر لەو هۆكارانە بكەینەوە كە لە ڕێككەوتنی سایكس بیكۆوە هاتوونە ئاراوە)).



سوریای دوای ئەسەد
بۆ ماوەیەكی درێژ ناسەقامگیر دەبێت
مەزندەكردن بۆ قۆناخێكی خوێناوی ناسەقامگیر لە سوریای پاش ئەسەد لەوەوە سەرچاوەی نەگرتووە كە رژێمی ئەسەد توانیویەتی بەشێوەیەكی هاوچەرخانە سەقامگیری وڵات بپارێزێت، بەڵكو ئاكامی ئەو سیاسەتە سەركوتكارانەیە ئەو كەمینەیە كە بەزەبری ئاگر و ئاسن سەقامگیری دروستكردووە و بۆتە هۆكاری ئەوەی رقێكی پەنگخوارد و لەنێوان پێكهاتە سەرەكیەكانی ئەو وڵاتە دروست بكات، هەر بۆیە كاتێك ئەو سیاسەتە داپلۆسێنەرە دەرووخێت و كۆتایی پێدێت، ئەوا هەموو پێكهاتەكان بەگیانی رق و تۆڵەسەندنەوە رووبەڕوو دەبنەوە و لەوانەیە چۆن لە عێراقی دوای سەدام شەریكی خوێناوی لەنێوان سوننە و شیعە دروست بوو كە هێشتا تەواو نەبووە، بەهەمان شێوە مەزندەش دەكرێت سیناریۆی سوریا خراپتر بێت، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر و دیپلۆماتی ئەمریكی ولیام كوانت كرد، پرۆفیسۆر كوانت لەبەر ئەوەی ماوەیەكی زۆر لەسەردەمی ئیدارەی جیمی كارتەر ئەندامی شاندی دانوستاندنی رێككەوتنی كامپ داڤید بووە و هەروەها تۆژەر و تایبەتمەندە لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەزانكۆی ڤیرجینیا، پێشبینی ئەوەی بۆ گوڵان خستەڕوو كە جیا لەوەی كە سوریا بە قۆناخێكی ناسەقامگیر دەگوزەرێت لەهەمانكاتدا كۆمەڵێك گۆڕانكاری لەسەر ئاستی ئیقلیمی بەدوای خۆیدا دێنێت و بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی:(پێش هەمووشتێك، نازانم ئەو گۆڕانكارییە كەی روودەدات لەبەرئەوەی نزیكەی دوو ساڵە شەڕوپێكدانان لە سوریا هەیە و هێشتا دیارنییە چۆن یەكلادەبێتەوە، بەڵام خودی خۆم گریمانەی ئەوە دەكەم كە پاش رووخانی رژێمەكەی ئەسەد، پێش ئەوەی سوریا-یەكی نوێ بێتەكایەوە، ئەوە سوریا لە قۆناغەكانی سەرەتاییدا دووچاری ناسەقامگیری دەبێت لەگەڵ سەرهەڵدانی گرژیی ناوخۆیی، هەڵبەتە هەموو وڵاتانی دراوسێ: لوبنان و توركیا و عێراق و ناوچەی كوردەكان و ئوردون بە وریاییەوە دەڕوانن لەبارەی سوریا-ی نوێ، بەش بە حاڵی خۆم ناتوانم بیخەمڵێنم و نازانم كەیسەكەی سوریا دەگاتە كوێ، بێگومان ئومێدێك دەكرێ كە سوریای نوێ ببێتە وڵاتێكی موعتەدیل و دیموكراسی، بەڵام پێموایە ئەو ئومێدە زیادەڕۆیی تێدایە و پێشبینی دەكەم سوریا بۆ ماوەیەكی درێژ ناسەقامگیریی تێدا بكەوێ. هەروەها رووخانی ئەسەد گۆڕانكاری لەسەر ئاستی ئیقلیمیش دروست دەكات، لەبەر ئەوەی دوای رووخانی رژێمەكەی ئەسەد ئێران ناچار دەبێت هەندێك لە ستراتیژییەتە هەرێمییەكانی بگۆڕێت، بە بۆچوونی من – لەوانەیشە هەڵە بم، خەریكە ئێران دەگاتە ئەو قەناعەتەی كە خەریكە كەیسەكەی سوریا لە كۆنتڕۆڵیان دەردەچێت و هەربۆیەیش هەست بەوە دەكەن كە پێویستە سیاسەتەكانیان لەبارەی سوریا بگۆڕن، هاوكات پێموایە عێراق بایەخێكی زۆری هەیە لەڕووی حیساباتە جیۆستراتیژییەكانی ئێران، بەڵام ئێران كێشەیەكی دیكەی هەیە كە پێویستیی بە چارەسەر هەیە، ئایا ئێران هەر بە گۆشەگیری دەمێنێتەوە دوور لە جیهانی رۆژئاوا و وڵاتانی ئەوروپا و تەنانەت ئەمریكا-یش؟ چونكە ئەمڕۆ دەنگۆی ئەوە هەیە لە ئەمریكا كە خەریكە لێكتێگەیشتن لەگەڵ ئێران دێتەكایەوە لەبارەی بەرنامە ئەتۆمییەكە و گوایە هەندێك چانس لەئارادا هەیە لەو ڕووەوە و هەڵبەتە ئەوەیش بەرەوپێشەوەچوونێكی باشە لەبەرئەوەی ئەگەر ئەو لێكتێگەیشتنە روویدا ئەوكات وا پێویست دەبێت لەسەر ئێران كە رۆڵێكی جیاواز بگێڕێت لەوەی كە ئێستا هەیەتی لە ناوچەكە)).



هاوكات لەگەڵ ئاماژەدانی پرۆفیسۆر كوانت بە گۆڕینی هەڵوێستی ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران، ئەو پرسیارەمان لەو دیپلۆماتەی ئەمریكا كرد، بەوەی لە ئیدارەی تازەی ئۆباما كە لەمانگی دادێ دەست بەكار دەبێت و وەزیری دەرەوە دەگۆڕێت و سیاسەتی دەرەوەش گۆڕانكاری بەسەردا دێت، ئایا تاچەند سیاسەتی ئەمریكا گۆڕانكاری تێدەكەوێت؟ پرۆفیسۆر كوانت بەمجۆرە وەڵامی ئەم پرسیارەی گوڵانی دایەوە: (پێشبینی ناكەم گۆڕانكاریی بنەڕەتی لە سیاستەكانی دەرەوەمان رووبدات، بەڵام هاوكات پێشبینیی ئەوە دەكەم كە هەوڵ بدرێت بۆ دانوستاندن لەگەڵ ئێران، بەڕای من ئەمریكا بەردەوام دەبێت لە هەڵوێستەكەی لەڕووی ئەنجام نەدانی دەستێوەردانی سەربازی لە سوریا و هەروەها پێموایە كە ئیدارەی ئۆباما، ناڵێم پەیوەندییەكی تایبەت، بەڵكو پەیوەندییەكی ئاستباش لەگەڵ میسڕ دەپارێزێت لەبەرئەوەی ئەمریكا لەوە تێدەگات كە میسڕ بە قۆناغێكی نادیار تێدەپەڕێت و هەربۆیەیش پێویستە بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو پەیوەندییە بكەن، پێموایە سەرۆك ئۆباما لە خولی دووەمیدا و لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەوە ئەگەری ئەوەی لێ دەكرێت كە هەوڵێكی دیكە بدات لەبارەی دانوستانەكانی نێوان فەڵەستینییەكان و ئیسرائیل، بەڵام زەحمەتە لەبارەی ئەو مەسەلەیە گەشبین بین لەبەرئەوەی حكومەتی ئیسرائیلی هەڵوێستی زۆر توندی وەرگرتووە و چانسەكانی سەركەوتن زۆر لاوازە لەو ڕووەوە، زۆر كەس لە كۆشكی سپی پێیانوایە كە ئۆباما هێشتا ئومێدێكی هەر هەیە و لە خولی دووەمیدا هەوڵدانی هەبێ بۆ ئەنجامدانی رێككەوتنێكی ئاشتی لەنێوان فەڵەستینییەكان و ئیسرائیل، پێموایە دینامیكییەتی هەرێمی و سیاسی لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا گۆڕانكارییان بەسەردا هاتووە و لە جاران زیاتر كاریگەریی هەیە، هەربۆیەیش بەڕای من پێویستە سیاسەتی ریالیستیك و پراكتیكیمان هەبێت لەبارەی بارودۆخە ئاڵۆزەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.))