هاوكات لەگەڵ راگەیاندنی پرۆسە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كە بەڕێزیان لە یەكەم رۆژی نەورۆزی ئەمساڵ رایگەیاند، چەندین لیژنەی تایبەتی لەسەر ئاستی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان پێكهێنرا بۆ ئەوەی بەدواداچوون لەسەر هەموو لایەنەكانی پرۆسە چاكسازییە بكات، بۆ ئەم مەبەستەش لەلایەن سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانەوە چەندین بڕیاری گرنگ دەركران بۆ ئەوەی دەست بەجێبەجێكردنی ئەو پرۆژەیە بكرێت، یەكێك لەو لایەنە گرنگانەی كە پرۆسەی چاكسازییەكەی هەرێمی كوردستان جێگەی بایەخ بووە، مەسەلەی دووبارە چاوخشاندنەوە بووە بەو زەوییانەی كە بەشێوەی موساتەحە دراون، سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بۆ بەدواچوونی ئەم لایەنە بڕیاری ژمارە 7ی دەركرد كە ئەم 3 خاڵە گرنگەی لەخۆ گرتووە:
1-پوچەڵكردنەوەی ئەو گرێبەستانەی (موساتەحە) كە ماوەی یاسایی دەستبەكاربوونیان بەپێی گرێبەستەكە بەسەرچووەو دەستیان پێنەكراوە.
2- ئەنجامدانی رێككاری یاسایی لەو گرێبەستانەی (موساتەحە) كە دەستیان پێكراوە و لەماوەی یاسایی بەپێی گرێبەستەكە تەواو نەكراون.
3- لێپێچینەوە لەگەڵ ئەو لایەنەی ئەو گرێبەستانەی (موساتەحە) كە بەشێوەیەك ئەنجامدراون كە جۆری پرۆژەكە لەگەڵ ناوەرۆكی گرێبەستەكە ناگونجێت.



قۆناغی یەكەم

سەبارەت بەم سێ خاڵەی بڕیاری ژمارە 7ی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، ئەندازیار سەمیر عەبدوڵڵا مستەفا وەزیری شارەوانی و گەشت و گوزاری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان سەبارەت بە قۆناغی یەكەم و چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو بڕیارە تا رۆژی 19/6/2011 بەمجۆرە هاتە ئاخاوتن: (ئێمە وەك وەزارەتی شارەوانی و گەشت و گوزار بەرنامەی ئەم هەنگاوەی ئێستامان هەبووە، بەڵام تا بڕیاری جەنابی سەرۆك ڕانەگەیەنرا نەمانتوانی بەو بوێری و هیمەتەوە جێبەجێی بكەین، ئێستا بڕیارەكەی جەنابیان پشت و پەنایە بۆ ئەوەی لێی ڕانەوەستین و بەردەوام بین لەسەری، بە پشتیوانی بەڕێزیان پشت قایمین، پاش ئەوەی جەنابی سەرۆك بە بڕیارێكی فەرمی زەوی موساتەحەو كوژانەوەی زەوییە كشتوكاڵییەكانی ڕاگرت بۆ ئەوەی پێداچوونەوە بكرێت و چاكسازیش لە گشت ئەو پڕۆژانە ئەنجام بدرێن كە تا ئێستا كراون، ئێمە وەك وەزارەتی شارەوانی و گەشت و گوزار فەرمانێكمان ئاراستەی هەرسێ شارەوانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك و بەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانیەكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك كرد بۆ ئەوەی هەموو ئەو زەویانەی بە موساتەحە دراون جەرد بكرێن، ئەوجا وەك لەبڕیارەكەی جەنابی سەرۆكی كوردستانیشدا هاتووە، موساتەحەكان بەچەند جۆرێك مامەڵەیان لەگەڵدا كراوە، هەیە وەرگیراوەو هیچ كارێكی لەسەر نەكراوە، بێگومان ئەمانە دەست بەجێ گرێبەستەكانمان هەڵوەشاندونەتەوە، بەپێی ئەو ئامارانەی بەدەستم گەیشتوون لە شارەوانی هەولێر 15 گرێبەست هەڵوەشێنراونەتەوە، بە ڕووبەری 208،118 هەزار مەتر دووجا، لەسەرۆكایەتی شارەوانی هەولێر 24 گرێبەست هەڵوەشاوەتەوە بە ڕووبەری 7،227،061 مەتر دووجا، لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانییەكانی هەولێر92 گرێبەست هەڵوەشاوەتەوە بە ڕووبەری 149،521مەتر دووجا لە سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی 15 گرێبەست هەڵوەشاوەتەوە بە ڕووبەری 9312 مەتر دووجا، لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانییەكانی سلێمانی 13 گرێبەست هەڵوەشاوەتەوە بە ڕووبەری 17863 مەتر دووجا، لەسەرۆكایەتی شارەوانی دهۆك 26 گرێبەست هەڵوەشاوەتەوە بە ڕووبەری 30969مەتر دووجا، لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی شارەوانییەكانی دهۆك 23 گرێبەست هەڵوەشاوەتەوە بە ڕووبەری 40،916 مەتر دوجا، لەدەستەی گشتی ئیفرازی هەولێر و سلێمانی و دهۆك بە تێكڕا 19 گرێبەست هەڵوەشاوەتەوە كە دەكاتە 905دۆنم و 55 ئۆڵك، كۆی گشتی دەكاتە 236 گرێبەست تا ئێستا هەڵوەشاونەتەوە و چەندین گرێبەستی تریش لەژێر لێكۆڵینەوەدان، دواتر چارەنووسی ئەوانیش ڕادەگەیەنرێن)).



ساڵ بەساڵ زەوی ناو ماستەر پلان دەكوژێنرێتەوە

داڕشتنی ماستەر پلان بۆ شارەكانی كوردستان، نەخشەی رێگەیە بۆ چۆنیەتی فراوانبوونی شارەكان لەماوەی 25 ساڵی داهاتوودا، كەواتە ئەو زەویانەی كە دەكەونە ناو ماستەر پلانەكە پێویست نییە هەر لەسەرەتاوە بكوژێنرێنەوە، بەڵكو پێویستە بەپێی بەرنامەیەك بێت و ساڵ بەساڵ بەپێی ئاستی فراوانبوونی شارەكان و پێداویستی بۆ پرۆژەكان ئەو زەوییە كشتوكاڵیانە بكوژێنرێنەوە، سەبارەت بەو زەوییە كشتوكاڵیانەی لەچوارچێوەی پرۆسە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دان لە لێدوانێكی تایبەتدا دكتۆر تاڵیب رەشید بەڕێوەبەری گشتی كاروباری یاسایی لە دیوانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بە گوڵانی راگەیاند: (چەند بڕیارێك وەكو سەرەتایەك لە پەیامی چاكسازیەكەی جەنابی سەرۆكی هەرێم دەرچوو دواتر چەندین هەنگاوی گرنگ لەبواری چاكسازی نراو، یەكێك لەو بڕیارانە كە پێش دوو مانگ دەرچوو لە (19/6/2011) لەو ماوەی كە بۆی دانرابوو كۆتایی پێهات، ئەو بڕیارەش دەربارەی وەبەرهێنان بوو، بەپێی ئەو بڕیارە هەموو جۆرە تەرخانكردنێكی زەوی بۆ هەموو جۆرە پرۆژەیەك بە پرۆژەی نیشتەجێبوونیشەوە بۆ ماوەی دوو مانگ ڕاگیراو ماوەی دوو مانگیش مۆڵەتدان بەم جۆرە پرۆژانە ڕاگیرا، لەپاشان لیژنەیەك پێكهێنرا بۆ ئەوەی ئەو كۆمپانیایانە بەسەر بكاتەوە كە مۆڵەتیان پێشكەش كردووە و هێشتا مۆڵەتیان وەرنەگرتووە، باوەڕ وابوو بەبێ رەزامەندی دەزگای وەبەرهێنان و دەزگا پێوەندارەكانی تر زەویان فرۆشتووە و بەناوی جێگەی نیشتەجێبوونەوە پارەیان لە خەڵك بەشێوەیەكی نایاسایی وەرگرتووە، ئەم بڕیارە كار و ئیش و لیكۆڵینەوەو ئیجرائاتی زۆری لەسەر كراو لە 19/6/2011 ماوەكەی تەواوبوو، لەم ماوەیەدا پاش لێكۆڵینەوەو تاوتوێكردنی توانرا(1020) دۆنم زەوی كە لە 90%ی زەوی كشتوكاڵی بوو وەرگیرایەوە لە ئەنجامی هەڵوەشاندنەوەی (118) گرێبەستی موساتەحە، بێگومان ئەو گرێبەستانەی هەڵوەشێنرانەوە تێیاندا سەرپێچی كراوە لەوانە هەیە هەر دەستی نەكردووە بە پرۆژەكە و ماوەی بۆ دانراوە كە لە ماوەی دوو مانگ یان سێ مانگ یان چوار مانگ دەست بە پرۆژەكە بكات، گەرچی زۆر لەم ماوەیە زیاتری بەسەر داڕۆیشتووە، هەموو ئەو گرێبەستانە هەڵوەشێنرانەوە، هاوكات پرۆژە هەیە دەستی پێكردووە، بەڵام بەپێی گرێبەستەكە نییە بۆ نموونە زەوی پێدراوە كە ئوتێل دروست بكات ئەو چووە سوپەرماركێتی لەسەر زەویەكە دروستكردووە ئەو جۆرە پرۆژانەش رێككاری یاساییان بەرامبەر وەردەگیرێت و پرۆسەی چاكسازیەكە لەسەر ئەم بڕیار و كارانە هەر بەردەوام دەبێت.))
ئەندازیار سەمیر عەبدوڵڵا مستەفا-ش وەزیری شارەوانی و گەشت و گوزاری حكومەتی هەرێمی كوردستان سەبارەت بە كوژاندنەوەی زەوییە كشتوكاڵیەكانی ناو ماستەر پلان، پشتگیری خۆی بۆ بڕیارەكەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان پیشانداو لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی: (ماستەرپلان بۆ ڕێكخستنی دیزاینی شار و شارۆچكەكان بە شێوازی مۆدێرن یەكێكە لە ئەركە بنەڕەتییەكانی وەزارەتی شارەوانی، ئێستا خەریكی دانانی شێوازێكی نوێی بەكارهێنانی ماستەرپلانین، بۆ نموونە ئەگەر ماستەرپلانی شارێك بۆ 25 ساڵ دیاری بكەین، پێی ناوێت هەموو ئەو زەوییانە بكوژێنرێتەوە كە تەرخان دەكرێن بۆ شوێنی خزمەتگوزاری گشتی، بەس ئەوەی كە پێویستە بۆ پلانی نزیكی ساڵانە تەنیا ئەوانە دەكوژێنرێنەوە، بەڵام گەر پرۆژەیەك وا بڕیار بێت 10 ساڵی تر جێبەجێ بكرێت چ پێویست دەكات زەوی كشتوكاڵی لە ئێستاوە بۆ بكوژێنرێتەوە هەر شتێك لە نزیكبوونەوەی وادەی خۆی دەكرێت.. بە نیسبەت بەڕێوەبردنی پرۆژەكانی شار و شارۆچكەكانیش بۆ داهاتوو، لەدوای دیراسەتی ورد پێویستمان بە هەر پرۆژەیەك بێت ڕایدەگەیەنین، ئەوجا وەبەرهێن دێت شێواز و و چۆنیەتی بەڕێوەبردنی پرۆژەكە پێشكەش دەكات، ئینجا بزانین پێویستی بە چ شوێنێكە تا دیار بكرێت و گرفتی نەبێت ئەو شوێنە ئەوجا دیزاین لەلایەن ئێمەوە دابنرێت، پارەی دیزاین لە وەبەرهێنەكە وەردەگرینەوە كاتێك پرۆژەكەی بۆ دەردەچێت، ئەمانەش هەمووی بەپێی ڕێنمایی تازە دەكرێت. پرۆژەكان وا دەستنیشان دەكرێن كە پێویستی ئەو جێگەیە بێت كە پڕۆژەكەی تێدا ئەنجام دەدرێت نەك هەر وەبەرهێنێك بە حەزی خۆی پڕۆژە دابنێت و داوای جێبەجێكردنی بكات، بۆیە دەتوانم بڵێم لە چوارچێوەی پرۆسەی چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و لە قۆناغی یەكەمدا هەنگاوی باشمان بڕیوە بەشێوەیەك ئەو موساتەحانە لەمەودوا بە شەفافانە و بە دادپەروەرانە دەدرێتن و لەسەر خواستی پێویستی بوونی شوێنەكانە بە پرۆژە، نە دەستێوەردان هەبێت نە فشار لای كەسەوە قبوڵ دەكرێت، هەروەها زۆر پرۆژەی تر لە پارێزگای سلێمانی ماون دیراسەتیان دەوێت گەرچی لە هەولێر و دهۆك زۆربەیان دیراسەت كراون، بەڵام دەبێت چاكسازی هەموو هەرێمەكە وەك یەك بگرێتەوە).



پێداچوونەوەی گشتی بەدەسەڵاتی دادوەریدا

لایەنێكی گرنگی پرۆسە چاكسازییەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەهێزكردن و بە پرۆفیشناڵیكردنی دەسەڵاتی دادوەری كوردستانە بۆ ئەوەی سەروەریی یاسا لەهەرێمدا بچەسپێنرێت، سەبارەت بەم لایەنە ئازاد مەلا فەندی سەرپەرشتیاری لیژنەی بەدواداچوونی پرۆسەی چاكسازی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان لە لێدوانێكی تایبەتدا بەگوڵانی راگەیاند: (چاكسازی رۆڵ و گرنگی خۆی لەسەرجەم بوارەكان و پێشخستنی هەرێمی كوردستان هەیە، یەكێكیش لەو بوارانەی كە چاكسازی كاریگەری باشی لەسەر دەبێت مەسەلەی یاسایی و دادوەرییە، بۆ ئەم مەبەستەش بەنیازین لەمانگی داهاتوو كۆنگرەیەكی گەورەو فراوان ساز بدەین، تێیدا پێداچوونەوەیەكی گشتی لەدەسەڵاتی دادوەری و داواكاری گشتی و وەزارەتی دادو بەرنامەو یاساكان دەكرێت، بۆ ئەوەی یاساكان زامنی پاراستنی مافەكان بن بەتایبەتی مافی ئافرەتان. بەتەئكید بەستنی ئەم كۆنگرەیەش لەچوارچێوەی پرۆسە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێم دێت).
هاوكات ئازاد مەلا فەندی سەبارەت بەرۆڵی پرۆسە چاكسازییەكە لەبوارەكانی دادگاو دەسەڵاتەكانی لێرەدا تەئكیدی لەسەر پەیمانگای دادوەری كردەوەو لەمبارەیەوە وتی:(پەیمانگای دادوەری كە جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەپەیامەكەیدا باسی لێوەكرد، زامنی ئەوەیە كە دادوەر ئامادەبێت بەپێی تواناو لێهاتوویی و نەزاهەتی خۆی ببێتە دادوەر، نەك بەپێچەوانەوە، ئەمەش تاكە پێوەری هەڵبژاردنی دادوەرە، خۆشبەختانە ئێستاكە دادگاكانمان سەربەخۆن و پێشكەوتوون، لەگەڵ ئەمەشدا پەیامەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پاڵپشتییەكی زیاتر بەو سەربەخۆییەی دادگاو هەڵبژاردنی دادوەر دەدات، هەروەها پرۆژەی چاكسازی زۆر بەرێكوپێكی چۆتە پێشەوە بەراورد بەو ماوە كورتە كە 3مانگە، دەكرێت ئومێدی باشی لێ چاوەڕوان بكرێت، پێویستە ئەو راستییە بوترێت لەسەرجەم وڵاتانی دنیا پرۆسەی چاكسازی پێویستە بەدیراسەی وردو زانستی ئەنجام بدرێت، زۆربەی جار پێویست بەگۆڕانكاری لە رێنمایی و هەمواركردنەوەی یاساكان هەیە، وابزانم گرنگترین خاڵی پرۆسەكە لە پێداچوونەوە بەیاساو رێنماییەكانەوە دێت كە لەم ماوەیەی داهاتوو دەردەكەوێت، لەلایەكی ترەوە بنبڕكردنی گەندەڵی و بەدواداچوونی سەرپێچیكاران و كەسانی گەندەڵكار پێویستی بە پرۆسەیەكی وردو لێهاتوویی هەیە، تۆ بزانە وڵاتێكی پێشكەوتووی وەك بەریتانیا كە سەدان ساڵە لەپێش ئێمەوەیەو خاوەنی شارستانییەكی مێژوویی و ئەزموونێكی دەوڵەمەندە، تازە یاسایەكی نوێی لەبواری گەندەڵی دەركردووە بۆ ئەوەی قەڵاچۆی گەندەڵی بكات، كاتێكیش دەڵێین قەڵاچۆكردنی گەندەڵی هیچ وڵاتێك نەیتوانیوە بەرێژەیەكی رەها لە قەڵاچۆكردنی گەندەڵی دا سەركەوتوو بێت، بەڵام هەوڵەكان بۆ ئەوەیە باشترین رێژە لە قەڵاچۆكردنی گەندەڵی دا بەدەست بهێنین. بەشێوەیەكی گشتی پاڵپشتی و پشتگیری سەرۆكی هەرێمی كوردستان وایكرد چاكسازی هەنگاوی پراكتیكی بۆ بنرێت و سەرجەم بوارەكان بەباشی بڕوات بەڕێوەو لەقۆناغی داهاتووش دا كار بۆ زۆر بواری تری وەك نەهێشتنی رۆتین و بیرۆكراتیەت و خراپی سیستەمی ئیداری دەكرێت، بۆیە دوای ئەوەی قۆناغی یەكەمی پرۆسەی چاكسازی بەباشی بەڕێوەچوو، لەقۆناغی داهاتوودا بەرنامەو كار بۆ گلەیی خەڵك و دیاریكردنی سلبیاتەكان و چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەكان دەكرێت)).



بۆ قۆناغی دووەم پلانێكی درێژخایەن ئامادەكراوە

پرۆژە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كە قۆناغی یەكەمی بەسەركەتوویی تێپەڕاند، ئێستا چۆتە قۆناغی دووەم و بۆ ئەم قۆناغەش پلانێكی ستراتیژی درێژخایەن ئامادەكراوە، سەبارەت بە قۆناغی دووەم د.تالیب رەشید لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی: ((لە قۆناغی یەكەمدا كارمان لەسەر چەند لایەنێك كردو لەم رووەوە زۆر شتمان بۆ ڕوون بۆوە، هەموو كەسیش لە كوردستانە دەزانێت كە پێشكەوتنێكی ئابووری زۆر بەپەلە هاتە كایەوەو داهاتی كوردستان زیادی كرد، ئەمانە وایكرد هەندێ بوار زۆر بچێتە پێشەوە بەتایبەتی بواری ئابووری، بە پێچەوانەوە یاساو رێنماییەكان كە ئیدارە بەڕێوە دەبەن لەئاست ئەو بەرەو پێشچوونە نەبوون، بەمانەش باری سەر فەرمانگە و شوێنەكانی پێویست بە مامەڵەی خەڵك زیادی كرد، گەرچی سەیری دەكەی ئەو یاسا و ڕێنماییانەی ئەو بوارە رێكیدەخەن كۆنن و لە ئەنجامدا گرفت دروست دەبێت و جۆرە ناڕەزاییەكی لەلایەن خەڵكەوە پەیداكرد، بۆ بەدەنگەوە هاتنی ئەو ناڕەزاییانەش پێویستە حكومەت هەنگاوی پراكتیكی و زانستی بنێت بۆ چارەسەركردنی، بۆ ئەوەش پلانێكی ستراتیژی درێژخایەن دانراوە كە لە دووەم قۆناغدا كاری لەسەر دەكرێت و بۆ ماوەی سێ مانگ پلانێكی ورد و زانستی بۆ دادەڕێژرێت، ئەمەش بواری ئیداری و كۆمەڵایەتی و ئابووری و یاسایی دەگرێتەوە، ئەمانەش دابەش دەبن بۆ سەر سێكتەری تر بەپێی كار و ئیشەكان قۆناغیان بۆ دادەنرێت و ئەولەویاتیش لە هەر سیكتەرێك هەبێت، رەچاو دەكرێت كە چییە و چۆن چارەسەر بكرێت)).




لەقۆناغی دووەمی چاكسازییەكە پێداچوونەوەیەكی تەواو بەسیستەمی ئیدارە دەكرێت

سەبارەت بە پرۆگرامی چاكسازیەكەو ئەو میكانیزم و رێوشوێنانەی كە پێویستە بگیرێنەبەر بۆ سەركەوتنی پرۆسەكە، تاڵیب رەشید وتیشی: (پرۆسەی چاكسازی بۆیە دەستی پێكرد لەبەر ئەوەیە هەستكراوە كە كەموكورتی لە زۆر بواردا هەیە، واتە بوارەكانی، ئابووری و كۆمەڵایەتی و یاسایی، بۆیە ئەگەر ئەو جێگایانەی ناڕەزایی لەسەر هەیە دیاری بكرێت و بە هەماهەنگی لەگەڵ هاووڵاتیان و لەگەڵ خەڵكەكە هەوڵی بۆ بدرێت، ئەوە دەگەینە باشترین كار و یاسا و حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان، بە تەئكید هەموویشی بۆ خوشگوزەرانی و ئاسانكاری بەڕێوەچوونی كاروئیشی خەڵكە و خزمەتی كۆمەڵگەیە، بۆیە دەبێ خەڵكیش هاوكاری و پاڵپشتی لەم كارە بكات، تاوەكو وردە وردە، قۆناغ بە قۆناغ كار بۆ باش بوون و چاكسازی هەموو بوارەكان بكرێت، هەروەها وەكو ئاماژەم پێدا قۆناغی دووەمی پرۆگرامی چاكسازی لە داڕشتندایە، بۆیە دەتوانم ئاماژە بە هەندێ خاڵی سەرەكی بدەم كە ئەو بەرنامەیە دەیگرێتەوە، بۆ نموونە:

1- لە بواری ئیدارە پێداچوونەوەیەكی تەواو دەكرێت بە سیستمی ئیداری هەرێمدا، لەبەر ئەوەی سیستمێكی وامان هەیە بیرۆكراتی و كۆنە و رۆتینێكی یەكجار زۆری هەیە، ئێمە دەمانەوێت گۆڕانكاریەك و نەرمیەك لەو ئیدارانە دروست بكەین كە كەسێك مامەڵەیەك بۆ فەرمانگەیەك ببات لە پەنجەرەیەك پێشكەشی بكات پاش چەند كاتژمێرێك بەبێ ماندوبوون و بێزاربوون لە پەنجەرەیەكی تر مامەڵەكەی وەربگرێتەوە و بۆی تەواوكرابێت بەبێ كەموكوڕی و گرفت، بێگومان ئەو كارەش بە ئاسانی و بە یەك دوو رۆژ ناكرێت، بەڵام بە جددی كاری لەسەر دەكەین تاوەكو مسۆگەر بێت بۆ بەرژەوەندی گشتی.
2- هاوكات بڕیاری یاسای راژە دەرچووە و جەنابی سەرۆك داوای كردووە كە بە پەلە ئەنجوومەنی راژە لە حكومەت دابنرێت و دەستبەكار بكات لەسەر بنەمایەكی دادپەروەرانە هەموو میلاكات دابەش بكرێت بەپێ پێویست و كەسی شیاو لە شوێنی شیاو بەپێی توانا دابنرێت و هەلی كار بۆ خەڵك دروست بكرێتەوە.
3- هەندێ یاسا هەیە وەكو یاسای خزمەتی مەدەنی كە ئەو یاسایە زۆر كۆنەو پێویستە هەموار بكرێت، هەروەها یاسای بەرزەفتی فەرمانبەرانی دەوڵەت هەیە كە زۆر كۆنە و لە ساڵانی(1970) لە عێراق درچووە ئێستاكە ئێمە ئیشی پێ دەكەین و ئەم یاسایەش هەموواربكرێت و بگۆڕێت بەشێوەیەك كە بگونجێت لەگەڵ دنیای ئەمڕۆ ئەو پێشكەوتنەی لە كوردستان هەیە، هەر بەم شێوەیە ئەو دوو نموونەیەی كە باسمان كرد و چەند یاسای تر هەیە پێویستی بە گۆڕانكاری و هەمواركردن هەیە.
4- یاسای دەستەی وەبەرهێنانیش ئێستا كاری لەسەر دەكرێت، هەر بۆیەش جەنابی سەرۆك بارزانی دوو مانگ ئیشوكاری وەبەرهێنانی ڕاگرت بۆ ئەوەی دیراسەیەكی زۆر ورد و قوڵی یاساكەی وەبەرهێنان بكرێت و چەند لیژنەیەك بە بەردەوام كاری لەسەر دەكەن، ڕەنگە بەشێوەیەك هەموار بكرێت كە زیاتر خزمەتی خەڵكانی كەمدەرامەت بكات، چونكە پێش ئێستا كە پرۆژەكانی وەبەرهێنان زیاتر لە بواری نیشتەجێبوون بوو، لەم بوارەش خەڵكانی كەمدەرامەت زۆر بە كەمی سوودیان لێ وەردەگرت و زۆر بە زەحمەت خەڵكی كەمدەرامەت دەیانتوانی یەكەی پێ بكڕێت، بەڵام ئێستا و لەمەودوا میكانیزمێكی وا دادەنرێت كە كۆمپانیاكانی وبەرهێنان ئیجبار بكرێن خانوو و یەكەی وا دروست بكەن كە خەڵكی كەمدەرامەت بتوانێ بیكڕێت و لێی سوودمەندبێت و پارەی زەوییەكەش نەخەنە سەر نرخی خانووەكان، چونكە پێش ئێستاكە نرخی زەویەكانیشان دەخستەسەر نرخی یەكەكان.
5- لە قۆناغی یەكەم لەماوەی دوو مانگی ڕابردوو كار و بڕیار و ئیشێكی زۆر لە پڕۆسەی چاكسازی كراوە بەتایبەتی لە زەوی موساتەحە و پڕۆژەكانی وەبەرهێنان، لە ماوەی داهاتووش پرۆسە چاكسازیەكە بەردەوامە و زۆر كاری تر هەیە كە پێویستە و دەبێت چاكسازیان لەبارەوە بكرێت.
6- هەروەها لە سێكتەر و بوارەكانی تریش كاری چاكسازی ئەنجام دەدرێت وەكو پەروەردە و بواری تەندروستی كە كێشەیەكی زۆری لەسەرە و كۆنترۆڵی جۆری بەتایبەتی بۆ ئەو خواردەمەنی و خواردنەوە و كەرستانەی كە لە دەرەوە دێنە ناو هەرێمی كوردستان، چونكە ئەو بابەتە لەلایەن خەڵك و لایەنی پێوەندار و حكومەت كێشەو باسی زۆری لەسەر هەیە، بۆیە لیژنەی تایبەت و پسپۆر و شارەزا بۆ ئەو بوارە دانراوە تاوەكو پشكنین و دیراسەی ورد و زانستی لەسەر كەلوپەل و بابەتەكان بكەن و رێوشوێنی باش و ورد دەگیرێتەبەر و لەمبارەوە ڕاوبۆچوونی خەڵكی شارەزاو پسپۆر وەردەگیرێت.
7- بۆ ئەوەی كار و چاكسازییەكە لە بەرژەوەندی گشتی و خەڵكدا بێت و لە ماوەی ئەو سێ مانگەی دانراوە زۆر شت دەخرێتەڕوو، هەموو كەسێك و شارەزایان دەتوانن لە هەر بوارێك شارەزایان هەبێت و پێوەندی بەوانەوە هەیە گفتوگۆ بكەن، تاوەكو بڕیاری لەسەر دەدرێت، دوای ئەو سێ مانگە پڕۆگرام و پلانەكە بۆ لایەنە پێوەندار و دەزگاكان ڕەوانە دەكرێت، ئینجا جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بڕیاری لەسەر دەداتەوەو ئەو كاتە دەبێتە پڕۆگرام و كاری هەرێمی كوردستان و ئەو كاتە بەرەو جێبەجێكردن دەچێت، بەڵام لەماوەی ئەو سێ مانگەی دانراوە خەریكی داڕشتنی پڕۆگرامەكە دەبین).



چاكسازی بناغەیەك بۆ دادپەروەریی

هەموو گەلی كوردستان بەچاوی ئومێدەوە سەیری پرۆسە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكات، ئومێدی ئەوەی لێدەكەن، ئەم پرۆسەیە بەشێوەیەكی زۆر باش ژیان و گوزەرانی خەڵكی كوردستان بگۆڕێت، سەبارەت بەم لایەنە دڵشاد شەهاب پەرلەمانتاری لیستی كوردستانی لە پەرلەمانی كوردستان بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو و وتی: (سەرپێچی و خەمساردی ئیداریی و دارایی لە كایەكانی بەڕێوەبردنی هەر وڵاتێكدا لە هەر سیستەمێكی بەڕێوەبردن بێت یەكێكە لەو دەردە كوشندانەی كە دەبێتە رێگر لەبەردەم بەرەوپێشچوونی وڵات و سوود وەرگرتن لە توانا دارایی و داهاتەكانی، تەنانەت بەپێی پێویست ناتوانرێت سوود لە توانا مرۆییەكانی ئەو وڵاتەش وەربگیرێت، بۆیە دەردێكە كە هەمیشە هەموو وڵاتێك بۆی هەیە هەموو سیستەمەكەی تووشی ببێت، بۆیە هەموو كاتێك لەبەرامبەردا دەبێت رێگەی خۆپاراستن و چارەسەركردنیش هەبێت، چونكە خۆپاراستنەكە بۆ ئەوەیە هەندێك ئیجرائات و هەندێ رێككاری وابگیرێنەبەر تاوەكو رێگە لەو كارە لادەرانە و لەو كەمتەرخەمییە ئیداری و دارایی و هەموو بوارەكانی تری بەڕێوەبردن بگیرێت، چونكە سیستەمی وڵاتێك ئەگەر ئەوە پیشان بدات كە ئەو لادانانە یان ئەو كەمتەرخەمی و كەموكوڕیانە لەبەڕێوەبردن نین، من باوەڕ دەكەم حاڵەتێكی میسالیە، واتە دەتوانم بڵێم هەموو سیستەمێك بۆی هەیە بەڕێژەیەك تووشی ئەو مەسەلەیە ببێت، بەڵام لەسەر ئەوە دەوەستێت چەند و چۆن بەرەنگاری دەبێتەوە و چۆن هەنگاو بۆ چارەسەركردنی دەنێت، لەم ڕوانگەیەوە پرۆژەی جەنابی سەرۆك بارزانی بۆ چاكسازی لە ئەنجامی باوەڕێك هاتۆتەدی و رێككارێكی گران و تۆكمەی پێشوەختەی بۆ داڕێژراوە (مەبەستم لە پێشوەختەی پێشی ئەوەبووە كەوا دەرهاوێشتەی رووداوێك لە هەرێمی كوردستان روویدابێت)، چونكە جەنابی سەرۆك بارزانی پێش ئەو رووداوانەی لە هەرێمی كوردستان و لە هەندێ ناوچەكە و تەنانەت لە هەندێ وڵاتان لەو بابەتە رووبدات، پێش ئەوەی ئەو رووداوانە بێنە وجوود ئەو باوەڕی بەچارەسەركردنی گیروگرفتەكان و هەنگاونانی جددی بەرەو چاكسازی هەبوو و قەناعەتی جەنابی سەرۆك بارزانی بووە، بەڵگەش بۆ ئەمە ئەوەیە كە ئامادەباشی بۆ ئەو پرۆگرامسازیە دەكرا پێش ئەوەی كە جەنابی سەرۆك بارزانی سەفەری ئیتاڵیا بكات، لە دەرەنجامی ئەو بارودۆخەی هەبووە و ئەو بارودۆخەی لە هەرێمی كوردستانیش هاتە پێشەوە زرورەتی ئەو مەسەلەی زووتر چەسپاند و وایلێكرد هەنگاوی خێراتری بۆ بنرێت، ئەوەی دەمەوێت بڵێم یەكێك لە سیمایە سەرەكییەكانی ئەو پرۆژە چاكسازیەی كە جەنابی سەرۆك بارزانی دەستی پێكرد بەرنامەیەكی داڕێژراوی پێشووەختەی دەرەنجامی باوەڕێك بوو كە دەبێ سیستەمی بەڕێوەبردن و دارایی و سوود وەرگرتن لە توانا دارایی و داهاتی و سەرجەم بوارەكانی تری هەرێمی كوردستان دەبێ بەشێوەیەكی جوانتر و باشتر و پوختتر بێت، بەپێی یاسا و ڕێنماییەكانی سەردەمیانە و هاوچەرخانە ڕێك بخرێت و سوودی لێوەربگرێت، ئەمە باوەڕێكی جێگیربووە لەلایەن جەنابی سەرۆك بارزانی، بۆیە ئومێدێكی باش و سەركەوتووانەی لێدەكرێت و بە پلانێكی سەركەوتووانە بەڕێوەدەچێت، چونكە باوەڕێكی جددی ئامادەسازی و پلانێكی زانستی و وردی بۆ داڕێژراوە، نەك شتێكی ڕووكەش بێت یان خۆلادان بێت لە بارودۆخێك یان دەرهاوێشتەی دەرەنجامی بارودۆخێك بێت كە لە ناكاو هاتبێتەدی لە كوردستان.
سەبارەت بە گرنگی پرۆسەی چاكسازی و هاتنەدی چاكسازی وەك هەنگاوێكی كاریگەر بۆ بەرەوپێشچوونی هەرێمی كوردستان و بنبڕكردنی یا كەمكردنەوەی گەندەڵی و هەنگاونان بەرەو موئەسەساتی و دیموكراتی و باشتركردنی ئیدارە و بوارەكانی تر و بە هێزكردنی ئینتیمای نیشتمانی و دانانی بنەمای دەوڵەت، دلشاد شەهاب وتی: (گەندەڵی بە هەنگاوێك یا پرۆسەیەك چارەسەر ناكرێت، باوەڕم وایە نە لێرە و نە لە هەر سیستەمێكی دنیادا بێت بنبڕكردنی گەندەڵی بەپڕۆسەیەك یا هەنگاوێك ئەمە میسالیە، باوەڕناكەم حوكمێك هەبێت لە هەموو دنیا بەڕێژەیەكی رەها چاككرابێتەوە لە هەر گەندەڵییەكی هەبێت، بەڵام بەرەنگاربوونەوە و سنووردانان بۆ گەندەڵی و نەهێشتنی پەرەسەندنی و نەهێشتنی ئەوەی كە كاریگەریەكی گەورەی بەسەر بوارەكانی ژیانی سیاسی و ئیداریی و ئابووری و مرۆیی هەیە ئەوە دەكرێت، لە هەرێمی كوردستان پێموایە پرۆژەی جەنابی سەرۆك بارزانی دەرەنجامێكی دروست و واقیعیانەی دەبێت و هەنگاوی لەم ڕووە دەنرێن، بەڵام پرۆسەی چاكسازی بە كەسێك یان لایەنێك یان هەموو لایەن و حزبەكان ناكرێت، بەڵكو بە هاوكاری و پاڵپشتی هەموو كەس و لایەنەكان و هاووڵاتیان بەیەكەوە دەكرێت و دەرەنجامێكی باش و سەركەوتووشی دەبێت.
بێگومان وڵاتی ئێمە لە تاقیكردنەوەیەكی گرنگداین بۆ هەنگاونان بۆ دیموكراسیەت و وڵاتێك و حكومەتێكی موئەسەساتی لەسەر بنەمایەكی یاسایی دروست كە زامنی بەرەوپێشچوون بكات، نەك تەنیا خۆشگوزەرانی و پەرپاكردنی دادەپەروەرییە، بەڵكو زامنی بەرەوپێشچوونی سیاسی و بەهێزبوونی پێگەی دیموكراسیەتە لە هەرێمی كوردستان و نیشاندانی نموونەیەكی جوانی بەڕێوەبردنە كە بێگومان ئەمە كاریگەری لەسەر ئاییندەی هەرێمی كوردستانیش دەبێت، لەوانەش لە ئاییندەدا بۆ هەنگاونان بۆ بەرەوپێشچوونی خەڵك و وڵاتەكەمان لە هەموو ڕوویەكە بەگشتی، بە تەئكید ئەم چاكسازیە كاریگەری راستەوخۆ و بەهێزی دەبێت و دەبێتە بنەمایەكی دروست بۆ هەنگاونان بۆ دروستكردنی پێگەیەكی یاسایی و دەستووری و دیموكراتی و بەهێزكردنی بناغەیەك كە لە ئاییندەدا مومكینە بونیادی دەوڵەتیشی لەسەر بنرێت، جگە لەوەی دەبێتە مایەی ئینتیمای نیشتمانیش، ئەمەیان بە باوەڕی من یەكێك لە خاڵە هەر گرنگ و جەوهەرییەكانی ئەو هەنگاوانەیە كە جەنابی سەرۆك بارزانی دەستی پێكردووە بۆ چارەسەركردنی گرفتەكان لە هەرێمی كوردستان، كەواتە تاكی كۆمەڵگەی هەرێمی كوردستان هەست بەوە بكات كە لێپێچینەوە لە چاكە و خراپەكانی ئەم وڵاتە هەیە و دادپەروەری هەیە و هەڵسەنگاندن دەكات كە ئینتیمای نیشتمانی و پێوەندی نێوان تاك و نیشتمانەكەی بەهێزدەكات، چونكە ئومێد بە ئاییندە بەهێزتر و گەورەتر و زۆرتر دەبێت، من باوەڕم وایە گەورەترین دەسكەوتی پرۆسەی چاكسازی كە بەدەستی دەهێنین، بەهێزكردنی ئینتیمای نیشتمانییە لە وڵات، چونكە ئەمە مەسەلەیەكە لەسەرووی هەموو مەسەلەكاندا سەیر دەكرێت بۆ بونیادنانی دەوڵەت و پاراستنی وڵات)).