راگرتنی تەرخانكردنی زەوی بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان لەماوەی 2 مانگی رابردوو بە بڕیاری سەرۆكی هەرێمی كوردستان و جەردكردنی تەواوی ئەو زەوییانەی لەماوەی 4 ساڵی رابردوو بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان تەرخانكرابوون، لەیەك كاتدا دوو راستی گرنگی خستەڕوو:

یەكەمیان: بەپێی ئەو جەردەی لەو ماوەیە ئەنجامدراوە و لێكۆڵینەوەی جددی لەسەر دەكرێت، دەركەوت كۆمەڵێك پرۆژەی زۆرباش و بەپێی یاسا ئەنجامدراون.

دووەم: هەروەها دەریشكەوت كە ژمارەیەك لەو زەویانەی بەناوی پرۆژەی وەبەرهێنانەوە هیچ پرۆژەیەكیان لەسەر ئەنجامنەدراوە یان كاری لەسەر كراوە و كارەكە راگیراوە، بەمەش بە هەزاران دۆنم زەوی وەرگیراوەتەوە، سەرچاوەیەك لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی نەخشەدانانی ئاوەدانی لە وەزارەتی شارەوانی و گەشت و گوزار مەزەندەی ئەوە دەكات كە لەوانەیە بەپێی ئەو كارەی دەستی پێكراوە و بەردەوامیش لێكۆڵینەوە لەسەر هەموو ئەو زەویانە دەكرێت كە جەرد كراون، زیاتر لە 10- 20 هەزار دۆنم زەوی موساتەحە وەربگیرێتەوە.

لایەنێكی دیكەی بەرنامەكەی سەرۆكی كوردستان كە راگرتنی كوژانەوەی زەوی كشتوكاڵی بوو لەناو ماستەرپلانی شارەكاندا، ئەمەش كارێكی زۆر لۆژیكانەی لەسەر كراوە و لەماوەی دوومانگی رابردوو لیژنەی تایبەت بۆ دیراسەتی ئەم بابەتە گەیشتوونەتە ئەوەی بە شێوەی قۆناخ بە قۆناخ مامەڵە لەگەڵ ماستەر پلانی شارەكان بكرێت، ئەمەش واتە ئەو ماستەر پلانەی بۆ شارێكی وەك هەولێر دارێژراوە ئاستی فراوانبوونی هەولێر بۆ ماوەی 25 ساڵ دیاری دەكات و پێویستە ساڵانە هەموو ئەو وەزارەتانەی پێویستیان بەوەیە پرۆژە بۆ نموونە لەناو شاری هەولێر ئەنجامبدەن، ئەوا دەبێت پرۆژەكانی خۆیان پێشكەش بكەن و دوای دیراسەتكردنی هەر پرۆژەیەك و پێویستی هەرێم بۆ ئەو پرۆژەیە ئەوجا بەپێی پرۆژەكە بڕیار دەدرێت زەوییە كشتوكاڵییەكە بكوژێنرێتەوە، ئەم لایەن بێجگە لەوەی هەنگاوێكە بۆ رێگرتن لە كوژانەوەی زەوییە كشتوكاڵییەكان و پارێزگاریكردنە لە زەوییە كشتوكاڵییەكان، لە هەمانكاتدا جۆرێكە لە رێكخستنی چۆنییەتی جێبەجێكردنی ماستەر و دروستكردنی هاوسەنگی لەنێوان فراوانبوونی ئاسۆیی و ستوونیدا.
دەسپێكردنەوەی تەرخانكردنی زەوی بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان

بەپێی بڕیارەكەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بۆ راگرتنی تەرخانكردنی زەوی بۆپرۆژەكانی بۆ ماوەی 60 رۆژ، رۆژی 19ی حوزەیرانی 2011 ئەو مۆڵەتە كۆتایی هات و ئیدی جارێكی دیكە دەست دەكرێتەوە بە دابەشكردنی زەوی بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان، سەبارەت بەم لایەنە خاتوو نەورۆز مەولود بەڕێوەبەری گشتی دەستەی وەبەرهێنان لە لێدوانێكی تایبەت بۆ گوڵان گووتی: (دەرچوونی بڕیاری سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەراگرتنی زەوی بە وەبەرهێنان بۆ ماوەی 2مانگ و نەدانی مۆڵەتیش بەهەمانشێوە، لەچوارچێوەی ئەو چاكسازی و گۆڕانكارییەدا هاتووە كەپێویستە ڕێگری لەبەفیڕۆچوونی زەوی و بوونی كەموكوڕی لە جێبەجێكردنی پرۆژەكان بگیرێت، هاوكات لەپەیامەكەی جەنابی سەرۆكدا هاتووە كە پێویستە لێپێچینەوە لەگەڵ سەرپێچیكاران و ئەو پرۆژانەدا بكرێت كە بەپێی پێویست و دوور لەیاساو رێنماییەكانەوە ئەنجامدراون، بۆ ئەم مەبەستەش لیژنەكان دەست بەكاربوون كە بێجگە لە پابەندبوون بە پێنەدانی مۆڵەت بەپرۆژەكانی وەبەرهێنان، لە هەمانكاتدا كاری بەدواداچوون و لێكۆڵینەوەی وردیش كراوە، لەسەر ئەو پرۆژانەی سەرپێچییان تێدا كراوە، بێگومان لەپێناو بەرژەوەندی گشتیدا ڕێگا نەگیرا لەو پرۆژانەی لەسێكتەرەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵی و گەشتیاری ئەنجام دەدرێت. بەڵام ئەو بڕیارەی سەرۆكایەتی هەرێم ئاماژە بەخاڵێك دەكات كە پێویستە میكانیزمی دابەشكردنی زەوی بەشێوەیەكی زانستیانە دابڕێژرێتەوە.
سەبارەت بەچۆنییەتی داڕشتنی میكانیزمێك بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی یاسایی زەوی وەبەرهێنان بۆ پرۆژەكان تەرخانبكرێتەوە، بەڕێوەبەری گشتی دەستەی وەبەرهێنان لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان گووتی: ( بۆ دارشتنی ئەو میكانیزمە لیژنەیەك لەسەر ئاستی هەموو وەزارەتەكان لە دیوانی سەرۆكایەتی هەرێم پێكهێنرا، كە نوێنەری هەموو وەزارەتەكانی تێدایە، ئەم لیژنەیە تا ئێستا چەندین كۆبوونەوەو وتووێژی جدی ئەنجامداوە، بۆ داڕشتنەوە و دانانی میكانیزمی دابەشكردنی زەوییەكان و پێداچوونەوەی یاساو رێنماییەكان بەشێوەیەكی گشتی، یاساو رێنماییەكان تەنها دەستەی وەبەرهێنان ناگرێتەوە بەڵكو بەشێوەیەكی فراوان دەركردنی رێنمایی نوێ و چاوخشاندنەوە بە پرۆژەكان هەموو سێكتەرو وەزارەتەكان دەگرێتەوە. ئەمەش لەبەر ئەوەیە زۆربەی ئەم پرۆژەو كارانە هاوبەشن، لەلایەكی تریشەوە وەزارەتەكانیش پرۆژەی تایبەت بەخۆیان هەیە گەرچی لەژێر دەسەڵاتی یاسای وەبەرهێنان نییە، بەڵام پەیوەندی راستەوخۆیان بەیەكترەوە هەیە.
لەم چوارچێوەیەدا لیژنەكە بەدرێژایی 2 مانگ توانیوێتی چەندین كەموكوڕی دەستنیشان بكات، هەروەها میكانیزمێكیش بۆ دابەشكردنی زەوی رادەگەیەنرێت و لەم هەفتەیەدا كارەكان كۆتاییان پێ دێت، هەر وەزارەتێك پێشنیارو راسپاردەی خۆیان پێشكەش دەكەن، تاوەكو كەموكوڕی و چارەسەرەكانیش دەستنیشان بكرێت، بۆی هەیە زەوییەكی زۆر بەفیڕۆ چووبێت و زەوییەكی زۆری كشتوكاڵی بۆ مەبەستی دوور لەكشتوكاڵییەوە بەكارهێنرابێت، هەر بۆیە كار دەكرێت تاوەكو ئەم دیاردە خراپ و ناشرینانە كۆنترۆڵ بكرێت و بەشێوەیەكی زانستییانە مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت و ڕێگا نەدرێت بۆ بەرژەوەندی شەخسی تایبەتی، لەسەر حسابی بەرژەوەندی گشتی چی تر زەوی بەفیڕۆ نەدرێت، لەمەودوا بەپێی ماستەرپلانی شارەكان مامەڵە لەگەڵ پرۆژەكان بكرێت. ئێمە وەكو دەستەی وەبەرهێنان پێشنیاری خۆمان بۆ چارەسەركردنی كەموكورتییەكان پێشكەش كردووە، بەتایبەت ئەو كەموكوڕییانەی لەدابەشكردنی زەوی لەماوەی 4 ساڵی رابردوو رووبەڕوومان بوونەتەوە، گەرچی پێویستە ئەوە بووترێت كە دەستەی وەبەرهێنان خاوەنی زەوی نییە، بەڵكو مۆڵەتی وەبەرهێنان دەدات، دوای وتووێژكردن لەسەر ئەو پرۆژەیەی كە وەبەرهێنەر پێشكەشمان دەكات، لە ناو دەستەی وەبەرهێنان دەگەینە ئەو قەناعەتەی كە ئەو پرۆژەیە بۆ بەرژەوەندی گشتییە، ئەوجا مۆڵەتی پێ دەدەین و دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتە پەیوەندارەكان و لەوێوە كاری مامەڵەكردنی پێدانی زەوییان بۆ دەكرێت، بۆ نموونە بەپێی ماستەرپلانی شاری هەولێر وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار شوێنی پرۆژەكان دەستنیشان دەكات، بەڵام ئەگەر پرۆژەكە كشتوكاڵی بێت ئەوا دەستەی وەبەرهێنان ئەو پرۆژەیە دەنێرێتە وەزارەتی كشتوكاڵ و وەزارەتیش بەپێی یاساو ستاندار رووبەرو زەوی كشتوكاڵی بۆ تەرخان دەكات، كە زەوییان بۆ دەستنیشان كرا ئەو كات دێتەوە بۆ دەستەی وەبەرهێنان و كاری كەڵكی ئابووری و وردەكارییەكانی تریان بۆ دەكرێت و ئەو كات مۆڵەتی وەبەرهێنانیان پێ دەدرێت. هەروەها لەبڕگەی سێیەمی بڕیارەكەی جەنابی سەرۆكی هەرێم ژمارە 174 كەلە 19ی 4ی 2011 دەرچوو باس لەو پرۆژانە كراوە كە بەپێی یاسا مۆڵەتیان نییە، بەڵام دەستیان كردووە بە فرۆشتنی، ئەوانیش كاری یاساییان لەگەڵ دەكرێت، تەنانەت پرۆژەی وامان هەیە هێشتا مۆڵەتی ئیمزا نەكرابوو دەستیان بەكڕین و فرۆشتنی كردووە، ئەو لیژنەیە هەموو پرۆژەكانیان بەسەر كردەوەو جەردیان كردوون و لەو جەردكردنەشدا، نوێنەری دەستەی وەبەرهێنانیشیان لەگەڵدا بووە، لەئەرزی واقیع هەندێك پرۆژە كاری لەسەر كرابوو ئینزاریان پێدان و كاریان پێ راگرتن، لەهەندێك حاڵەتیش گرێبەستەكان كرابوون، بەڵام لەرووی جێبەجێكردنەوە هیچ كار لەسەر زەوییەكە نەكراوە واتا دەست بەئەنجامدانی پرۆژە نەكراوەو تەنیا لابەلا زەوییەكە فرۆشراوەتەوە، لەمەشدا یەك دوو حاڵەت دەستنیشانكراون و بەپێی یاسا مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت، هاوكات هەندێك پرۆژە هەیە كە كاتێك مۆڵەتی پێدراوە بۆ بوارێكی دیاریكراو كەچی بوارەكەی گۆڕیوە، بۆ نموونە زەوی هەیە دراوە بەوەبەرهێنەر بەمەبەستی ئەنجامدانی پرۆژەی گەشتیاری كەچی وەبەرهێنەرەكە پرۆژەكەی گۆڕیوە بە پرۆژەیەكی نیشتەجێبوون. لەیاساكەی دەستەی وەبەرهێنان هاتووە گۆڕینی هەر بڕگەیەك لە بڕگەكان لە ساید پلانی پرۆژەكە یا دەسكاریكردنی مەبەستی پرۆژەكە، دەستەی وەبەرهێنان بۆی هەیە مۆڵەت و زەوییەكەی لێوەربگرێتەوەو ئیجرائاتی یاسایشی لەگەڵدا بكات، لەم بوارەشدا لە هەرسێ پارێزگادا حاڵەتی بەم شێوەیە هەبوو كە مەبەستی پرۆژەكە گۆڕدرابوو ئیجرائاتی یاسایی لەگەڵدا كرا و بڕیاریان لەسەر دەركرد.))

پرۆژەی نیشتەجێكردن بۆ خەڵكی كەمدەرامەتی كوردستان
یەكێك لە راسپاردە گرنگەكانی لیژنەی سەرۆكایەتی هەرێم بۆ جێبەجێكردنی بەرنامەی چاكسازی لە بواری تەرخانكردنی زەوی بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان، پرۆژەكانی نیشتەجێكردنە، كە بەپێی ئەو راسپاردەیە لە ئاییندەیەكی نزیكدا كۆمەڵێك رێوشوێنی یاسایی بۆ چۆنییەتی دەستپێكردنەوەی پرۆژەكانی نیشتەجێكردن دەردەچێت كە بەشێوەیەكی تایبەتی خەڵكی كەمدەرامەتی كوردستان لێی سوودمەند دەبێت، بۆ جێبەجێكردنی ئەم بەرنامەیەش وابڕیارە پلانێكی نوێ بۆ دەسپێكردنەوەی پرۆژەكانی نیشتەجێكردن دابڕێژێت و رۆپێوێكی گشتی بۆ پێداویستی یەكەی نیشتەجێكردن دەست پێبكات و ئەم رووپێوە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە چەند خێزان لە كوردستان خاوەنی خانوو یان یەكەی نیشتەجێ نییە، دوای دەركەوتنی ئەم رێژەیە هەوڵدەدرێت ئەولەوییەت بدرێتە ئەو خێزانانەی كە خاوەنی یەكەی نیشتەجێ یان خانوو نین، دوای ئەوانیش ئەولەوییەت دەدرێتە ئەو خێزانانەی كەپێشتر لە وەرگرتنی زەوی نە لە پرۆژەكانی پێشتری نیشتەجێكردن سوود مەند نەبوون، یەكێك لە ئەندامانی لیژنەی سەرۆكایەتی هەرێم بۆ دیراسەتی ئەم پرسە، بەم راپۆرتەی راگەیاند لەسەر راسپاردەی هەرێمی كوردستان پرۆژەكانی نیشتەجێكردن بەشێوەیەك رێكدەخرێت كە خەڵكی كەمدەرامەتی كوردستان لێی سوودمەند بێت و هەوڵێكە بۆ ئەوەی هەر خێزانێك خاوەنی یەكەی نیشتەجێی خۆی بێت، ئەمەش بەو مانایە دێت ئەو كەموكورتییانەی پێشتر لە پرۆژەكانی وەبەرهێنان لەبواری نیشتەجێكردن هەبووە و بەزۆری ئامانج لێی بازرگانی كردن بووە، نەك چارەسەركردنی كێشەی نیشتەجێ، لەمەودوا بەرنامەكە بەو جۆرە دەبێت كە چارەسەری كێشەی نیشتەجێكردنی خەڵكی كەمدەرامەت ئەولەوییەتی پێ بدرێت، سەبارەت بەم پلانە و چۆنییەتی كاركردن لەم لایەنەدا، نەورۆز مەولود بەرێوەبەری گشتی دەستەی وەبەرهێنان لەوەڵامی گوڵاندا گوتی : (لەماوەی 4 ساڵی دامەزرانی دەستەی وەبەرهێناندا، 370 مۆڵەتی وەبەرهێنان لەهەرسێ پارێزگای هەولێرو سلێمانی و دهۆك دراوە، بەڵام لەبەر بوونی قەیرانی نیشتەجێبوون زیاتر جەخت لەسەر پرۆژەكانی نیشتەجێبوون كراو دواتر بڕیاری سندوقی نیشتەجێبوونیش دەرچوو، كە بووە پاڵپشت بۆ پێشكەوتنی زیاتری پرۆژەكانی نیشتەجێبوون، تەنانەت حكومەت بەم بڕیارە پاڵپشتی هاوڵاتییانی كرد بەوەی لە 50%ی تێچوونی ئەو خانوو شوقانە بدات كە نرخەكانیان لەژێر 50 هەزار دۆلارەو ئەم پارەیەش لەلایەن هاوڵاتییانەوە بە قیست بدرێتەوە. لەگەڵ ئەم كارئاسانی و پاڵپشتییانەی حكومەت، رێزدار نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كابینەی پێنجەمدا، كە پاڵپشتییەكی زۆرو بەردەوامی دەستەی وەبەرهێنانی دەكرد تاوەكو ئابووری كوردستان بەرەو پێشەوە بچێت و هاووڵاتییانیش لێی سوودمەند بن، ئەمانە هەمووی واقیعێكی وای خستەوە كە زیاتر لە 80 هەزار یەكەی نیشتەجێبوون لەهەرسێ پارێزگا مۆڵەتی پێ بدرێت، كە بڕیاری سندوقی نیشتەجێبوون 23 هەزار یەكەی گرتەوە، لەدوای پرۆژەكانی نیشتەجێبوون سێكتەری پیشەسازی بەدوایدا دێت، گەرچی لەئاستی پرۆژەكانی نیشتەجێبوون و خواستەكانمان كەمترە، بەڵام مۆڵەت بەچەندین پرۆژەی پیشەسازی درا، لەدوای ئەمیش بەڕێژەیەكی باش پرۆژەی گەشتیاری دێت، هەروەها زانكۆی ئەهلی و نەخۆشخانەو قوتابخانەی تایبەت و چەندین بواری تر مۆڵەتیان پێدرا، بەمەش دەتوانم بڵێم مۆڵەتی وەبەرهێنان لەسەرجەم بوارەكان دراوە، بەڵام پرۆژەكانی نیشتەجێبوون پشكی سەرەكییان بەركەوتووە.))
ئیرادەی چاكسازی ئومێدێكی
گەورەی لێ چاوەڕوان دەكرێت
راگەیاندنی ئاكامی قۆناخی یەكەمی پرۆسە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئومێدێكی گەورەی لای هاووڵاتییانی كوردستان دروستكردووە و نیشانەی ئەوەیە سەرۆكی كوردستان مەبەستێتی ئەم پرۆسەیە سەركەوتن بەدەست بهێنێت و گۆڕانكارییەكی گشتی بەسەر گوزەرانی هاووڵاتییانی كوردستان بهێنێت، سەبارەت بەم لایەنە ئاراس رەئوف بەڕێوەبەری گشتی لەوەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی، سەبارەت بەگرنگی پرۆژە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان وتی:( لەچەند مانگی رابردوودا هەنگاوی زۆر باش لەبارەی جێبەجێكردنی پرۆژە چاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمەوە نراوەو كۆمەڵێك لیژنەی پەیوەندارو لیژنەی پسپۆرو شارەزا دامەزراوەو دەستیان بەكار كردووە، ئەم لیژنانە بەدواداچوون و لێكۆڵینەوەی وردیان سەبارەت بەو سەرپێچیانە كردووە كە زیانی بەبەرژەوەندی گشتی گەیاندووە، بەتایبەتی پرۆژەكانی وەبەرهێنان كە تەوەرەی سەرەكی گفتوگۆكان و لێكۆڵینەوەكانە، بێگومان ئەمە واتای ئەوە ناگەیەنێت كە لێكۆڵینەوەی ورد تەنیا ئەم سێكتەرەی كردۆتەوە بەڵكو سێكتەرەكانی نیشتەجێبوون و كشتوكاڵ و گەشتیاری و پیشەسازی هەر هەمووی دیراسەت دەكرێتەوەو قسەو باسی لەسەر دەكرێت و دواتر لێكۆڵینەوەو بەدواداچوون لەسەر ئەو پرۆژانە دەكرێت، كە گومانی ئەوەیان لێدەكرێت پێشێلكارییان تێدا كراوە بەرامبەر بەیاسا و گرێبەستەكان، یاخود كەموكورتی لەچۆنییەتی ئەنجامدانی گرێبەستەكەوە هەبووە، بەمشێوەیە سەرجەم سێكتەرەكانی نیشتەجێبوون و كشتوكاڵ و پیشەسازی و بوارەكانی تر هەر هەموویان دووبارە دادەڕێژرێنەوە و لێكۆڵینەوەی وردیان لەبارەیەوە دەكرێت.))
بێگومان هەموو ئەو هەنگاوانەی بۆ چاكسازی هەڵدەگیرێن، پێویستیان بە وەرگرتنی رێوشوێنی یاسایی و یان دەركردنی یاسای تازە هەیە، سەبارەت بە گۆڕین یان هەموار كردنی هەندێك یاسا پێویستی دەركردنی یاسای تازە بۆ قۆناخی داهاتوو، بەڕێوەبەری گشتی پیشەسازی لە درێژەی لێدوانەكەیدا گووتی: ((خاڵێكی گرنگی دەستكەوتەكانی پرۆسەچاكسازییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئەوەیە، زۆر لەو یاسایانەی كە پێشتر دەرچوون و لەگەڵ ئەم قۆناغەدا ناگونجێن گۆڕانكارییان بەسەردا دێت. چونكە زۆر یاسا هەیە كە ئێستاكە حكومەتی هەرێمی كوردستان كاری پێ دەكات، یاساكانی ساڵانی حەفتاو هەشتاكانەو لەگەڵ ئەم قۆناغەدا ناگونجێت، ئەمڕۆ دنیای ئابووری و كۆمەڵگاو رەوشی پێشكەوتنی سەرجەم سێكتەرەكانی بازرگانی و پیشەسازی و وەبەرهێنان و كشتوكاڵ بەهەنگاوی خێرا بۆ پێشەوەچوون و لەگەڵ خۆیانیشدا كۆمەڵێك خاڵ و بڕگەو بواری ئاڵۆزی تریان هێناوەو پێویست بەوە دەكات یاساو رێنماییەكانی هەرێم بۆ بواری وەبەرهێنان و ئەنجامدانی پرۆژەكان لەئاست ئەو واقیعە نوێیەی ئابووری دنیادا بن، لەم روانگەیەوە یەكێك لە خاڵ و هەنگاوە گرنگەكانی لیژنەكان چۆنییەتی چاوخشاندنەوەیە بەو یاسا و رێنماییە كۆنانەی كە لەساڵانی حەفتاو هەشتاكاندا دەرچووە، ئەمەش كارێكی باشە. هەروەها كۆبوونەوەی نوێنەرانی سەرجەم وەزارەتە پەیوەندارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەنگاوێكی باشەو هەر نوێنەرێك ئاستەنگ و كێشەكانی بەردەم ئەنجامدانی پرۆژەكانی وەزارەتەكەی باس دەكات كە لەكۆتاییدا هەر هەمووی بەستراونەتەوە بەیەكترەوەو كاریگەرییان لەسەر یەكتر هەیە، بگرە زۆربەی جار پەیوەندی راستەوخۆیان بەیەكتریشەوە هەیە، بۆیە پێشنیارەكانی هەر وەزارەتێك دواتر تەوحید دەكرێنەوەو لەچوارچێوەی كاری هاوبەش پێشكەش دەكرێت و هەر جیاوازی و گرفتێكیش هەبێت كار بۆ چارەسەركردنی دەنرێت.))
هەر لەم چوارچێوەیەدا و سەبارەت بە كاری لیژنە پەیوەندارەكان بۆ جێبەجێكردنی بەرنامەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، دكتۆر رێزان مەلا حەسەن سەرۆكی دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە كە ئەندامە لەیەكێك لەو لیژنانەی دانراوە بۆ بەرزكردنەوەی پێشنیارو بۆچوونەكانی بواری چاكسازی وتی: (ئیرادەیەكی زۆر باش و جددی و پراكتیكی هەیە بۆ چاكسازی، گەر بێتوو هەنگاوەكانی چاكسازی بەو شێوەیەی ئێستا بەڕێوە بچێ، ئەوا ئومێدێكی زۆر باشی لێ چاوەڕوان دەكرێت، بەتایبەتی لەبواری وەبەرهێنان و دووبارە رێكخستنەوەی یاساو رێنماییەكانی پەیوەندار بە بوارەكانی زەوی موساتەحەو كوژانەوەی زەوی كشتوكاڵی و پرۆژەكانی نیشتەجێبوون و ئاراستەكردنی ئابووری هەرێمی كوردستان بەرەو ئابوورییەكی بازاڕ كە تێیدا پرۆژەو كارەكانی وەبەرهێنان دوور بێت لە سەرپێجی و كەموكوڕییەوە، بۆجێبەجێكردنی ئەم خواست و داواكارییانە پێویستیمان بە گۆڕانكاری و دووبارە چاوخشاندنەوە هەیە بەزۆر بڕگەو یاسای پەیوەندار بەم مەسەلەیە، من ئومێدم بەو هەنگاوانە زۆرە، چونكە لە ئەرزی واقیعدا گۆڕانكاری دەبینرێت و پرۆسەی چاكسازی باش بەڕێوە چووە.))
سەبارەت بەدوا كۆبوونەوەی ئەو لیژنەیەی پەیوەندارە بەزەوی موساتەحەو كوژانەوەی زەوی كشتوكاڵی و دەست بە گفتوگۆو بەرزكردنەوەی راو بۆچوون و پێشنیارەكان كراوە، سەرۆكی دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە وتی: ( دوای ئەوەی لەلایەن سەرۆكایەتی هەرێمەوە داوا لەئەندامانی لیژنەكەمان كرا راپۆرتی خۆمان بەرز بكەینەوە، سەبارەت بەپێشنیارو بۆچوونەكانمان بەمەبەستی چارەسەركردنی كەموكوڕییەكان، بەتایبەت مەسەلەی كوژانەوەی زەوی كشتوكاڵی و موساتەحە، ئێمە لە راپۆرتەكەماندا كە چەندین تەوەرە لەخۆی دەگرێت، تەئكید لەسەر ئەو خاڵە دەكەینەوە كە راستە ماستەر پلان بایەخ و گرنگی بۆ فراوانبوونی شارو رێكخستنی پەرەپێدان لە داهاتوودا هەیەو ناكرێت بەبێ ئەم ماستەرپلانە شارو ناوچەكانی نیشتەجێبوون گەشە بكەن، بەڵام دەبێت رەچاوی لایەنی ژینگەیی بكرێت، بەتایبەتی پاراستنی زەوی كشتوكاڵی كە تا بۆمان بكرێت دەست بەزەوییە كشتوكاڵییەكانمانەوە بگرین، پاراستنی زەوی كشتوكاڵی بەیەكێك لەو دەستكەوتانە دادەنرێت كە پرۆسەی چاكسازی لەگەڵ خۆیدا هێناوێتی، ئێمەش لە دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە لەگەڵ ئەوە نین بەمشێوەیە هەڵسوكەوت لەگەڵ زەوی كشتوكاڵیدا بكرێت، هەر بۆیە مامەڵەكردنی واقیعانەو زانستیانە لەڕێگای پلانێكی باشترەوە زەوییە كشتوكاڵییەكانمان دەپارێزێت، چونكە خراپ مامەڵەكردن لەگەڵ زەوی كشتوكاڵی و بەهەدەردانی بۆ پرۆژەكانی نیشتەجێبوون، لەدوا رۆژدا زیانێكی گەورەمان پێ دەگەیەنێت و قەرەبوو ناكرێتەوە.))
سەبارەت بە رۆڵ و پاڵپشتیكردنی سەرۆكی هەرێمی بۆ ئەو چاكسازی و گۆڕانكاریانەی دەستی پێكردووە، سەرۆكی دەستەی پاراستن و چاككردنی ژینگە وتی: لەگەڵ دەركردنی بڕیاری چاكسازی و دەستپێكردنی پرۆسەكە من پێموایە پاڵپشتیكردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، هێزو دەسەڵاتێكی زیاتر بەو كەسانە دەبەخشێت كە لەناو پرۆسەكەدان و، سەرقاڵی جێبەجێكردن و رێكخستنەوەی زۆر لەو بوارانەن كە كەموكوڕی تێكەوتووە، ئێمە وەكو دەستەی پاراستن و چاكردنەوەی ژینگە رۆڵێكی زیاترمان دەبێت، چونكە ئێستا دوای پاڵپشتییەكەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ پرۆسەی چاكسازی هەست بەبوونی ئیرادەو ویستێكی جدیانە دەكەین و رۆڵی ئێمەش زیاترو فراوانتر دەبێت.))
یاسای وەبەرهێنان
پێویستی بەهەموار كردن هەیە
دوای تێپەڕبوونی چوار ساڵ بەسەر جێبەجێكردنی یاسای وەبەرهێنان و كاریگەری ئەم یاسایە لەبواری پراكتیكیدا، ئێستا مەزندەی ئەوە هاتۆتە پێشەوە كە ئەم یاسایەش پێویستی بە هەموار كردن هەبێت، لەمبارەیەوە بەڕێوەبەری گشتی دەستەی وەبەرهێنان لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان گوتی: (بەیاسای ژمارە4 ی ساڵی 2006، دەستەی وەبەرهێنان دامەزراو دواتر یاسای وەبەرهێنان لەپەرلەمانی كوردستان پەسەند كرا. پێشتر چەندین یاساو رێنمایی جۆراوجۆر هەبووە بۆ رەفتاركردن لەگەڵ كەرتی تایبەت، بەڵام دوای دامەزراندنی دەستەی وەبەرهێنان توانرا فەلسەفەیەكی نوێ بۆ ئاراستەكردنی وەبەرهێنان دابڕێژرێت و هانی هاتنە پێشەوەی كەرتی تایبەت و هەنگاو بەرەو چەسپاندنی بنەماكانی ئابووری بازاڕ نرا.
سەبارەت بەكەموكوڕی كوالێتی پرۆژەكان و چۆنییەتی داڕشتنەوەی گرێبەستەكان كە خاڵێكی گرنكن بۆ ڕێگرتن لەكەوتنەوەی كەموكوڕییەكان نەورۆز مەولود وتی: ( زۆرجار پرۆژەی وەبەرهێنانی گەورەو ستراتیژی وا هەیە كە پێویستی بەتواناو شارەزایی یاسایی و تەكنیكی و كەسانی پەیوەنداری وا هەیە لە نووسینەوەو داڕشتنەوەی گرێبەست و بەدواداچوونی پرۆژەكە، بۆ ئەوەی بەبەرزترین كوالێتی و بێ كەموكوڕی ئەو پرۆژەیە ئەنجام بدرێت، بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیەش لە دەستەی وەبەرهێنان لیژنەیەكی راوێژكاری لەئاستێكی بەرز، گرێبەستیان لەگەڵ كراوە كە چەندین راوێژكاری بیانی لەخۆدەگرێت تاوەكو لەمەودوا ئەوان مامەڵە لەگەڵ كەوتنەوەی ئەو كەموكوڕیانە بكەن و توێژینەوەی زانستییانەو ئەندازیارانەی باش پێشكەشمان بكەن. كاریش بۆ ئەوە دەكرێت لەگەڵ بوونی مۆڵەت بەوەبەرهێنان گرێبەستی تەكنیكی هەبێت، تاوەكو شێوازی مامەڵەكردنمان لەگەڵیدا دیارو روون بێت، پێمان باشە ئەم گرێبەستەش لەلایەن وەزارەتە پەیوەندارەكانەوە بكرێت و چونكە ئەوكات ئەوانیش بەرپرسیار دەبن لەبوونی هەر كەموكورتییەك. ..هەروەها رەنگە لە دیاریكردنی رووبەرو شوێن و كوالێتی پرۆژەكان گرفت هەبێت، ئێستاكە كار بۆ دەستنیشانكردنی ئەو گرفت و كەموكوڕیانە دەكرێت و هەوڵی دۆزینەوەی ڕێگا چارەسەرو پێشنیاریشیان بۆ دەدرێت. یەكێكیش لەو خاڵانەی دیراسەی دەكەین تەعدیلكردنی یاسای وەبەرهێنانە كە ئێستا هەرسێ سەرۆكایەتییەكان كاری لەسەر دەكەن، تاوەكو یاسای وەبەرهێنانەكەش گۆڕانكاری تێدا بكرێت، چونكە راستە یاسای وەبەرهێنان لە 4 ساڵی رابردوودا كاری باشی كردووەو كەرتی تایبەت وەبەرهێنەرانی بیانی راكێشاوەتە ئەم هەرێمەوە، بەڵام بوونی رەهایی یا بوونی تەفسیری جیاجیا لەهەندێك بڕگەی ناو یاساكە وا دەكات كە ئەنجامدانی گۆڕانكاری پێویست بێت. بەتایبەتی لەو بوارەی كە تایبەتە بە پێناسەكردنی پرۆژەی ستراتیژی تاوەكو بزانین كامە پرۆژە بۆ هەرێمەكە ستراتیژییەو پێویستە، ئێستا ستراتیژییەتی 4 ساڵی داهاتوو دەچێتە قۆناغێكی نوێوە، هەربۆیە پێویستە پێناسەكردنی پرۆژەی ستراتیژی و پلانمان بۆ داهاتوو بەپێی هەلومەرجی تازەی هەرێمی كوردستان و ئابوورییەكەی بگۆڕدرێت، رەچاوی خواست و ویستی هاوڵاتییان و لایەنی زانستی و ژینگەیی و ئابووری داهاتوو بكرێت. كاتی ئەوە هاتووە حكومەتی هەرێمی كوردستان پلانی ئابووری هەبێت و ئێمەش لەمەودوا لەدەستەی وەبەرهێنان ئاراستەی وەبەرهێنەران دەكەین كە كار لەچی سێكتەرێكدا بكات و چی پرۆژەیەك ئەنجام بدات ئەمە یەكێك لەو پێشنیارانەیە كە دەستەی وەبەرهێنان دایڕشتۆتەوە.))
دیاریكردنی بەهای ئابووری پرۆژەكان
دیاریكردنی بەها و پێویستی پرۆژەكان پێش جێبەجێكردنیان لایەنێكی دیكەیە، كە لەچوارچێوەی پرۆسەی چاكسازی سەرۆكی هەرێمی لەلایەن لیژنەكانەوە بایەخی پێدراوەو كاری لەسەر كراوە، سەبارەت بەم لایەنە ئاراس رەئوف ئەندامی لیژنەكە بۆ گوڵانی راگەیاند: (ئەنجامدانی توێژینەوەی باش و دروستی بەكەڵكی ئابووری( دراسە جدوی الاقتصادی) كلیلی سەركەوتنی پرۆژەیە، هەر بۆیە ئێمە لەوەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی بەبەردەوام تەئكیدمان لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە هەر پرۆژەیەك داوا دەكرێت پێویستە توێژینەوەی كەڵكی ئابووری ئەو پرۆژەیە ئەنجام بدرێت، ئەو پرۆژەو كارانەشی كە كەموكوڕی تێدا دەركەوتووە هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە یا توێژینەوەكەی ئەنجام نەداوە یا خوودی دیراسەكە كەموكوڕی تێدا بووە، بۆیە لەكاتی ئەنجامدانی پرۆژەكە لەسەر واقیعی كاركردن كەموكورتی تێدا دەردەكەوێت. ئێستاش كە لیژنەكان بەبەردەوام سەرقاڵی دیراسەكردن و دەستنیشانكردنی ئەو پرۆژانەن كە كەموكورتیان تێدا دەركەوتووەو سەرپێچیكردنی یاساییان تێدا كراوە، بەتایبەت لەبواری پرۆژەكانی بیناسازی و نیشتەجێبوون، لەلایەكی تریشەوە بەپێی نووسراوەكەی سەرۆكایەتی هەرێم پێویستە ئەوانەی سەرپێچییان كردووە ئیجرائاتی یاساییان بەرامبەر بكرێت، بەپێچەوانەشەوە هەر پرۆژەو كارێك بەباشی ئەنجامدرابێت دەستخۆشیان لێدەكرێت .))